تجارت آزاد در آغوش سفر

سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری که نزدیک به ۱۰ ماه است به ریاست علی‌اصغر مونسان رئیس پیشین منطقه آزاد کیش اداره می‌َشود، در انتظار تصمیمات بزرگی برای طی کردن ادامه راه است. یکی تبدیل شدن به وزارتخانه‌ای که تنها نام گردشگری را یدک می‌کشد و دوم افزوده شدن منطقه آزاد تجاری به وزارتخانه گردشگری است.

طرح وزارتخانه شدن سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری گرچه پیش از حضور علی‌اصغر مونسان در این سازمان در مجلس شورای اسلامی مطرح بوده اما شاید این اولین بار بود که طرح وزارتخانه شدن این سازمان به طور جدی و با دو فوریت در دستور کار مجلس قرار گرفت، یک بار کلیات آن به دلیل مغایرت با برنامه ششم توسعه و افزودن بار مالی بر دوش دولت رد شد و برای بار دوم تنها یک روز بعد با اجماع هیات رئیسه مجلس برای بررسی بیشتر به کمیسیون مشترک مجلس ارجاع داده شد و تنها چند هفته با پیشنهاد الحاق شدن مناطق آزاد تجاری به وزارتخانه روبه‌رو شد.

طرحی که جبار کوچکی‌نژاد نماینده مردم در مجلس شورای اسلامی به آن را به مهر اعلام کرد و گفت: «ما به دنبال این هستیم تا مناطق آزاد را هم بتوانیم در حوزه وزارتخانه گردشگری و میراث فرهنگی بیاوریم ما در تلاشیم تا این اقدام انجام شود. ولی هنوز با رئیس شورای عالی مناطق آزاد در این باره صحبتی نکرده‌ایم ما قانون گذار هستیم و این موضوع را مورد بررسی قرار می‌دهیم.» وی درباره اینکه آیا مناطق آزاد نیز تقسیم بندی خواهد شد و بخش گردشگری آن به وزارتخانه گردشگری الحاق می شود یا خیر توضیح داد: «این طور نیست در نظر داریم همه بخش های مناطق آزاد از وزارت اقتصاد و دارایی جدا شده و آن را به وزارتخانه گردشگری و میراث فرهنگی اضافه کنیم.»

با این حال گرچه هنوز رای و نظر نمایندگان کمیسیون مشترک مجلس در خصوص تبدیل شدن این سازمان به وزارتخانه مشخص نیست اما پیشنهاد جدید مجلسیان چالش جدیدی را پیش پای این سازمان قرار می‌دهد. چالشی همچون بزرگ‌تر و عریض و طویل‌تر شدن وزارتخانه‌ای است که سه معاونت را در زیر مجموعه خود دارد، سه معاونتی که عملکردشان بارها و بارها مورد نقد نمایندگان مجلس قرار گرفته و حتی یکی از دلایل اصلی طرح وزارتخانه شدن این سازمان امکان طرح سوال از وزیر بوده است.

همان طور که قاسم احمدی لاشکی نماینده مجلس در آخرین اظهارات خود در روز گذشته از اینکه ۵ اداره کل معاونت گردشگری کشور با سرپرست اداره می‌شود، انتقاد کرده است. انتقادی که شاید روی سخنش حتی به یکی از معاونت‌های این سازمان باشد که علی‌رغم گذشت یک ماه از انتخاب پویا محمودیان به عنوان معاون جدید صنایع دستی و هنرهای سنتی کشور، حکم او هنوز برای این سِمَت ابلاغ نشده است. لاشکی اما در اظهارات خود اعلام کرده که باید «وضعیت گردشگری کشور هرچه زودتر تعیین تکلیف شود و تبدیل این سازمان به وزارتخانه یکی از الزامات برای سروسامان دادن این وضعیت است.»

با این حال در شرایطی که طرح دو فوریتی وزارتخانه شدن این سازمان همچنان بلاتکلیف است، ارائه پیشنهاد الحاق منطقه آزاد تجاری به این وزارتخانه که گویا بیشتر از گذشته بر روی گردشگری تمرکز پیدا خواهد کرد از سوی نمایندگان مجلس مطرح شده است. این پیشنهاد اگرچه بسیار گنگ و بدون ریز جزئیات از سوی یکی از نمایندگان به رسانه‌ها اعلام شده اما سوالات بسیار متعددی را در ذهن کارشناسان گردشگری ایجاد کرده است. از جمله این که آیا این مناطق آزاد که بیشتر جنبه اقتصادی و صادرات دارند می‌توانند برای گردشگری مفید باشند؟

امیر پویان رفیعی‌شاد، دبیر و عضو هیات مدیره انجمن صنفی دفاتر سفر هوایی‌، گردشگری و زیارتی استان تهران در گفت‌وگو با «ابتکار» به این سوال پاسخ داده است. او می‌گوید: اگر الحاقیه‌ای داشته باشد که قسمت میراث فرهنگی و گردشگری مناطق آزاد بتواند از مدیریت مناطق آزاد خارج شود و به وزارتخانه میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری محول شود، پیشنهاد قابل تاملی خواهد بود. اما اگر قرار باشد مناطق آزاد به طور کامل از وزارت اقتصاد و دارایی جدا شود می‌تواند این وزارتخانه را با مشکلاتی مواجه کند.

دبیر هئیت مدیره انجمن صنفی دفاتر سفر هوایی و گردشگری و زیارتی استان تهران درباره این چالش‌ها می‌گوید: از جمله دلایلی که برخی از فعالان گردشگری از طرح وزارتخانه شدن سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استقبال کردند افزایش بودجه‌ و تمرکز سازمان متولی بر روی گردشگری بوده است. اما اگر قرار باشد کل مناطق آزاد نیز با وزارتخانه گردشگری و میراث فرهنگی و صنایع دستی ترکیب شود این اهداف محقق نمی‌شود. البته قطعا این پیشنهاد مورد بررسی کمیسیون مربوطه مجلس قرار خواهد گرفت و امیدواریم که در فراکسیون گردشگری مجلس بر روی این موضوع نظر دهند و آن اتفاقی که به نفع گردشگری کشور است رقم بخورد.

اما آیا این پیشنهاد می‌تواند درآمد حاصل از گردشگری را افزایش دهد یا به گردشگری داخلی ما کمک کند؟ او می‌گوید: تنها منطقه آزاد تجاری در ایران که تا حدودی توانسته است در امر گردشگری موفق باشد جزیره کیش و در رتبه بعدی جزیره قشم است. شاید بتوان گفت که جزیره قشم تنها توانسته از ۳۰ تا ۴۰ درصد یا حتی کمتر از ظرفیت خود برای جذب گردشگری استفاده کند. برخی از مناطق تجاری و صنعتی می‌تواند به عنوان قطب گردشگری شناخته شود اما اینکه این امر محقق شود، به اقبال فعالان گردشگری و در حاشیه قرار نگرفتن سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری بستگی دارد.

رفیعی‌شاد می‌گوید: اگر قرار باشد به سه معاونت این سازمان که قرار است به وزارتخانه تبدیل شود، معاونت دیگری با چنین مسئولیت سنگینی افزوده شود خیلی نمی‌تواند تبعات مثبتی داشته باشد.

اما آیا جزیره کیش و قشم به دلیل معافیت مالیاتی و مزایای اقتصادی که برای تجار و صاحبان سرمایه داشته به یک قطب گردشگری تبدیل شده است؟ این کارشناس گردشگری می‌گوید: تا سال ۸۲ و ۸۳ مسافرانی که به چترباز معروف بودند و از معافیت گمرگی برای واردات کالا استفاده می‌کردند سبب شدند که گردشگران بسیاری به این جزیره سفرکنند اما این مسافران بازدهی گردشگر را نداشتند و غالبا در سوییت‌های چند نفره اقامت داشتند، هزینه‌های مربوط به وعده‌های غذایی از طرقی حتی از مبدا تامین می‌شود و در کل این افراد به صنعت گردشگری رو‌به رشد جزیره کمکی نکردند. ولی شایان ذکر است که همین مسافران سبب شدند تا بسیاری از هتل‌هایی که هم‌اکنون در جزیره کیش پذیرای مسافران هستند، بنا شوند.

با این تفاسیر به نظر می‌رسد می‌تواند از دو وجه یکی با دیدی مثبت و دیگری با دیدی منفی به این پیشنهاد نگریست اما در حال حاضر مناطق آزاد تجاری به این جهت که به صورت پایلوت الگویی برای سایر مناطق باشند در کشور به وجود آمده و به همین خاطر بیم این می‌رود که اگر به سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری بپیوندد از ماهیت اصلی و رسالت خود دور شود و قطعا تبعات مختلفی در پی خواهد داشت. بنابراین بیش از پیش مجلسی‏ها نیازمند مشورت با کارشناسان فرهنگی، اقتصادی و گردشگری هستند.

زهرا داستانی