بخت سیاه پلنگ برفی

یوزپلنگ ایرانی یا آسیایی تنها گربه‌سانی نیست که در جهان به خصوص در کشورهای آسیایی با خطر انقراض روبه‌رو است. پلنگ‌های برفی آسیایی گروه دیگری از گربه‌‌های بزرگ جسه‌ جهان هستند که در خطر انقراض قرار دارند. گرچه اتحادیه بین‌المللی حفاظت از طبیعت این گونه را از لیست جانوران در خطر انقراض پس از ۴۵ سال خارج کرده اما فعالان حیات وحش نسبت به بقای این گونه نگران هستند. آنها در تلاشند تا در سراسر هیمالیا بتوانند به روستاییان ثابت کنند که حفاظت از پلنگ برفی به جای شکار آنها می‌تواند کمک بیشتری به روستاییان کند.

زندگی در ارتفاع بسیار زیاد در میان‌ کوه‌های خطرناک و شیب‌دار هیمالیا و در آب و هوای بسیار سرد، پلنگ برفی را به یکی از خطرناک‌ترین شکارچیان جهان تبدیل کرده است. حتی پس از چند دهه تحقیقات متدوال، هیچ کس نمی‌داند که چه تعداد از این گربه‌های بزرگ باقی مانده‌ است. محققان ۱۲ کشور آسیایی در طول ۵ سال تلاش می‌کنند تا با استفاده از دوربین‌های تله‌ای در کوهستان‌های دور افتاده، رادیوگرافی و با شناسایی مو و ناخن‌ پلنگ‌‌های برفی را شناسایی و آنها را سرشماری کنند.

خروج نام پلنگ برفی از لیست قرمز پس از ۴۵ سال

یک سال گذشته اتحادیه بین المللی حفاظت از طبیعت در یک تصمیم بحث برانگیز نام پلنگ برفی را پس از ۴۵ سال از فهرست گونه‌های در معرض خطر بیرون آورده است. این اتحادیه این گربه بزرگ را در رده گونه‌های آسیب‌پذیر طبقه‌بندی کرده به این معنا که خطر انقراض آن نسبت به گذشته کمتر شده است. این تغییر براساس تخمین‌هایی بود که حکایت از وجود بیش از ۸ هزار پلنگ برفی وحشی در سراسر آسیا داشت. البته برخی از محققان این تخمین را باور ندارند و معتقدند که در این پیش‌بینی شمار پلنگ‌های برفی بیش از تعداد واقعی آنها در طبیعت است.

از گربه‌های برفی چه تعداد در جهان وجود دارد؟

چوانگ نمگلی (Tsewang Namgail)، مدیر دفتر محافظت از پلنگ برفی در هند می‌گوید: «ما حتی تعداد واقعی این پلنگ‌ها را نمی‌دانیم. این همه حدس ما در همه جا است.» نگرانی فعالان حیات وحش مانند او در این است که حفاظت یکپارچه‌ای از این گربه‌سان بزرگ در کشورهای جهان وجود ندارد و تصمیمی که اتحادیه بین‌المللی حفاظت از طبیعت اتخاذ کرده سبب می‌شود که حیات این گربه‌سان که به کوهستان‌ها وابسته است به دلیل شهرک‌سازی‌ها، تغییر اقلیم و شکار گاو‌هایی که منابع غذایی آنها است روز به روز سبب کاهش جمعیت آنها شود.

حذف نام پلنگ‌های برفی از لیست حیوانات در معرض خطر این نگرانی را به وجود آورده که ممکن است تصوری را در مردم و دولت‌ها پدید آورد که این حیوانات در امنیت هستند. پلنگ برفی در افغانستان، پاکستان، قرقیزستان، تاجیکستان، ازبکستان، قزاقستان، نپال، بوتان، روسیه، مغولستان، هند و چین بیشتر از سایر کشورهای آسیایی دیده می‌شود. تحقیق جدیدی به نام ارزیابی جمعیت پلنگ برفی در جهان در سال جاری میلادی در هند، پاکستان، قرقیزستان، مغولستان، روسیه و نپال آغاز شده اما به دست آوردن نتایج آسان نیست چرا که پلنگ برفی برخلاف سایر گربه‌‌های بزرگ در ارتفاعات سرد زندگی و تولید مثل می‌کند.

مسیر سخت پیش پای محققان

پلنگ برفی بلندترین و ضخیم‌ترین خز و دم را نسبت به سایر گربه‌های بزرگ دارد که می‌تواند دمش را در اطراف خود بگیرد و از سرمای کوهستان نجات دهد. حفره بینی و استخوان‌‌های پهن صورت به پلنگ برفی اجازه می‌دهد تا در هوای بسیار سرد نفس بکشند و اکسیژن را برای دم گرم کند. غلظت بالای گلبول‌های قرمز در بدن این حیوان باعث می‌شود مصرف اکسیژن بالا رود، به این معنا که آنها هنگام صعود به قله‌ کوه‌ها به راحتی خسته نمی‌شوند.

در حقیقت آنها تا ارتفاع ۱۸ هزار فوت از کوه‌ها بالا می‌روند. همه این ویژگی ها برای بقای آنها ضروری است اما کار را برای محققان سخت‌تر می‌کنند. اما پلنگ‌ها تا حدودی قابل پیش‌بینی هستند چرا که آنها اغلب مسیرها و تپه‌های تکراری را طی می‌کنند و برای تعیین مرز و قلمر سرزمین خودشان سنگ‌ها را علامت‌گذاری می‌کنند.‌

در نتیجه ردیاب‌ها می‌توانند از علامت‌ها و خراش‌های روی سنگ‌ها مسیر آنها را شناسایی کنند و با نصب دوربین‌های تله‌ای هویت پلنگ‌های یک منطقه را مشخص کنند، هویتی که همانند اثر انگشت انسان برای پلنگ‌ها منحصر به فرد است. محققان فقط باید در موقعیت‌های سرد و یخ‌زده در ارتفاعات بالای کوه و به دور از چشم پلنگ‌ها قرار گیرند. این مطالعه میدانی که از ترکیب دولت و سازمان‌های غیردولتی تشکیل شده بیش از ۴.۵ میلیون پوند هزینه در بر داشته است. یکی از مقامات ارشد و هماهنگ‌کننده این تحقیق اعلام کرده که قرار است ۱۰ تا ۲۰ درصد از دامنه‌های ممنوعه را بررسی کند. او تخمین زده که این مطالعه حدود ۵ سال طول می‌کشد و حدود ۱۰۰۰ کارمند جنگلداری، محقق و کارکنان پیشتیبانی برای تکمیل پروژه همکاری خواهند کرد.‌

خطرهایی که در کمین پلنگ‌های برفی است

کارشناسان می‌گویند در حالی که جمعیت گربه‌های بزرگ در چین و مغولستان نسبتا پایدار است، توسعه انسانی و تغییرات آب و هوایی، مناطقی را ایجاد می‌کند که بخش کمی از پلنگ‌های برفی در آن پراکنده می‌شوند. نابودی زیستگاه‌های پلنگ‌ برفی به دست انسان‌ها برای توسعه شهرنشینی می‌تواند زیستگاه‌های جزیره‌ای را ایجاد کند که مانع حرکت و تنوع زیستی آنها شود. نتایج تحقیقات یک سال گذشته این تیم بین‌المللی روی سه زیرگونه پلنگ‌ها نشان می‌دهد که تنوع زیستی آنها را به خطر انداخته است. براساس گزارشی که در سال ۲۰۱۶ از افزایش دست‌اندازی‌های انسانی به محدوده‌ پلنگ‌ برفی منتشر شده، اعلام کرده که سالانه حدود ۴۵۰ پلنگ برفی برای طب سنتی در چین شکار می‌شوند و پوست آنها جایزه داده می‌شود.‌

آب و هوای گرم نیز باعث تغییر زیستگاه برف پلنگ می‌‌شود. ذوب یخ‌ها و پرورش دام از سرعت فرسایش کوه‌ها جلوگیری می‌کنند و مانع از احیای دوباره گیاهانی می‌شود که منبع اصلی تغذیه گیاه‌خواران است و همین امر سبب کاهش چهارپایان گیاه‌خواری می‌شود که منبع تغذیه پلنگ‌های برفی هستند و از این طریق است که خطری بزرگ پلنگ‌های برفی را تهدید می‌کند.

در اکثر کشورهای آسیایی دام‌ها به اندازه دو سوم رژیم غذایی پلنگ‌های برفی گزارش شده است. وقتی پلنگ‌های برفی دام‌ها را شکار می‌کنند مردم محلی نیز اغلب پلنگ‌ها را می‌کشند. انتظار می‌رود چرخه از دست دادن مراتع آلپ و کاهش درختان در زیستگاه‌های پلنگ‌های برفی بدتر شود و سبب شود تا ۳۰ درصد زیستگاه‌های این گربه بزرگ را کاهش دهد.

گروه مطالعاتی اما سعی دارد تا با ایجاد فرهنگ سازی در مناطق بومی کشورهایی چون هند و پاکستان از کشتار پلنگ‌های برفی توسط کشاورزان و دام‌داران جلوگیری کنند.

زهرا داستانی