جنگل‌های هیرکانی قربانی یک سد

سازمان حفاظت محیط زیست کشور بعد از ۲۰ سال مخالفت، مجوز ساخت سد «لاسک» را داد. چراغ سبز پردیسان برای ساختن یک سد در دل جنگل‌های باستانی هیرکانی به اعتراض بالای فعالان حوزه محیط زیست و منابع طبیعی منجر شد. این فعالان می‌خواهند بدانند چرا سازمان حفاظت محیط زیست بعد از دو دهه مخالفت، با ساخت یک سد در آخرین لکه‌های سبز باقیمانده، موافقت کرده است؟ «مسعود تجریشی» معاون محیط طبیعی سازمان حفاظت محیط زیست در گفت‌و‌گو با «ایران»، تنها راه حل مشکل کمبود آب منطقه را ساخت «سد» می‌داند. کارشناسانی چون «ابوعلی گلزاری» فوق دکترای مهندسی محیط‌ زیست با رد نظر او و موافقان ساخت سد لاسک، میزان بارش گیلان را چهار برابر میزان مصرف می‌دانند. مخالفان ساخت سد لاسک اعتقاد دارند با همین ریزش آسمانی می‌توان نیاز آبی گیلان را تأمین کرد. همچنین «محمد دهدار درگاهی» دکترای محیط زیست هم هشدار می‌دهد که کلنگ ساخت سد لاسک، یکی از شاهرگ‌های اصلی تغذیه تالاب بین‌المللی «انزلی» را قطع می‌کند.

سدلاسک جوانان گیلانی را آواره «بندرعباس» کرد

طرح ساخت سد لاسک سال ۷۴ روی میز تصمیم‌گیری مسئولان رفت. سدی که علاوه بر درختان هیرکانی ۱۳ روستای جنگلی را هم در مخزن خود محو می‌کند. «اسداللهی» رئیس شورای لاسک به «ایران» می‌گوید: «این روستاها از ۱۴  سال قبل بلاتکلیف هستند.» او می‌گوید: «هیچ مسئولی در استان به ما جواب نمی‌دهد.» آن‌طور که اسداللهی می‌گوید: «آن روز که مراسم کلنگ زنی سد با حضور وزیر نیرو انجام گرفت، موافقان با ساخت سد، حکم دستگیری اعضای شورا را هم می‌گیرند.» اسداللهی می‌گوید: «ما حتی حق حرف زدن با وزیر نیرو را هم نداشتیم. آن روز وزیر یک محافظ داشت من ۷ محافظ!» روستای لاسک به گفته او نه آب دارد، نه گاز. مجریان سد در دو دهه گذشته سعی کردند با کاهش خدمات روستائیان را به ترک محل زندگی‌شان مجبور کنند. موبایل هم آنتن دهی خوبی ندارد. مراکز آموزشی روستا را تعطیل کردند.

لاسک در میان این ۱۳ روستا مرکزیت را دارد. دانش‌آموزان این ۱۳ روستا به مدرسه شبانه روزی لاسک می‌آمدند.

وقتی سد سازان دست روی جنگل‌های هیرکانی منطقه شفت می‌گذارند مدرسه شبانه روزی لاسک را به روستای «چوب بر» انتقال می‌دهند. مدرسه ابتدایی شهید اسداللهی را هم به گفته رئیس شورا به «شهرک کادوس» می‌برند. بین مدرسه و بچه‌های لاسک، ۱۰ کیلومتر فاصله می‌افتد. آن روز که مجریان سد، مدرسه‌ها را انتقال می‌دهند وعده تأمین سرویس مدرسه را هم می‌دهند اما نه سرویسی تأمین می‌شود نه هزینه ایاب و ذهاب پرداخت! اسداللهی می‌گوید:«بیشتر بچه‌ها ترک تحصیل می‌کنند.» چون بچه‌ها مجبور بودند بین روستا و مدرسه‌های انتخابی وزارت نیرو، ۴۵ دقیقه مسیر پر از اتفاق و حادثه را پشت سر بگذارند. تعدادی از دانش‌آموزان به گفته اسداللهی ترک تحصیل می‌کنند. بعضی از خانواده‌ها هم مجبور شدند دست بچه هایشان را بگیرند و بروند شهر. اسدالهی می‌گوید: «رفتند شهر و کارگر شدند. سر میدان‌ها منتظر می‌مانند تا کسی به آنها کار ساختمانی بدهد.» به گفته اسدالهی لاسک ۲۵۸ خانه دارد که ۱۵۰ خانه آن تخریبی صددرصد هستند.

او دلیل فرسوده شدن بافت روستا را جلوگیری از ساخت و ساز در ۲۰ سال گذشته می‌داند. اسداللهی می‌گوید: «این شرایط باعث شد تا جوانان ما برای کار به بندرعباس بروند.»

لاسک روی رانش لاکان، سوار بر گسل رودبار

کلنگ ساخت سد لاسک ۵ فروردین سال‌جاری از سوی وزیر نیرو به زمین زده شد. این سد قرار است که روی رودخانه «امامزاده هاشم» زده شود. رودخانه‌ای که یکی از شاهرگ‌های تغذیه‌ای تالاب بین‌المللی «انزلی» است. تالابی که بدون سد لاسک هم با کاهش شدید آب درگیر است و کارشناسان مدت‌هاست آژیر قرمز وضعیت وخیم آن را به صدا درآوردند.

اسداللهی یک خبر بد دیگر هم دارد. سدسازان در حال برداشت شن از رودخانه «امامزاده هاشم» هستند. اما آن‌طور که رئیس شورای لاسک می‌گوید سدسازان تنها به برداشت آب رودخانه راضی نمی‌شوند، آنها برداشت شن را هم از رودخانه شروع کرده‌اند. شورای لاسک بارها از آنها خواسته تا مجوز برداشت شن را به شورا ارائه دهند اما هر بار از زیر بار آن شانه خالی کرده و وعده فردا و پس فردا را داده‌اند.

اسداللهی شک ندارد که آنها مجوزی برای برداشت شن ندارند. او برداشت شن را یکی از دلایل خشک شدن چاه‌های منطقه «شفت» می‌دانند. اسداللهی با توجه به بارش خوب گیلان، حفر چاه‌های عمیق برای گمانه‌زنی درباره سد لاسک را یکی از دلایل کمبود آب در منطقه می‌داند. او برداشت شن و سدسازی را باعث فرسایش خاک و ایجاد سیل می‌داند و می‌گوید: «سیل امسال راه‌های روستایی را قطع کرد و وضعیتی مثل خوزستان برای ما ایجاد شد. چون فقط برداشت بی‌رویه می‌کنند اما ساماندهی نمی‌کنند.» او درباره رانش زمین در هیرکانی به‌دلیل برداشت هم می‌گوید: «ما در منطقه رانش زمین (لاکان) و گسل زلزله (رودبار) را داریم.» حرف‌های او این سؤال را پیش می‌آورد که آیا مسئولان سازمان جنگل‌ها با وجود رانش زمین و گسل زلزله مجوز ساخت سد را در ۴۰۰ هکتار از جنگل‌های هیرکانی داده‌اند. تماس‌های خبرنگار «ایران» با مدیران مختلف سازمان جنگل‌ها در تهران و گیلان به پاسخی نمی‌رسد. بسیاری از کارشناسان این مجموعه اعلام می‌کنند هیچ شناختی از منطقه ندارند.

«اکبری بهمن» رئیس گروه تثبیت فرسایش توده‌ای سازمان جنگل‌ها در گفت‌و‌گو با «ایران» می‌گوید منطقه‌ای که سد در آن ساخته می‌شود را نمی‌شناسد اما یادآوری می‌کند که سدسازی، خاکبرداری، ایجاد جاده دسترسی و جنگل تراشی می‌تواند باعث ایجاد ناپایداری‌هایی در منطقه شود. او می‌گوید: «وقتی زمین آبگیری و دامنه از آب اشباع می‌شود، زمین لغزش‌ها فعال می‌شوند.»

«محمدباقر رفعتی»، معاون فنی و آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری گیلان هم در گفت‌و‌گو با «ایران» از وجود «رانش زمین» در منطقه اظهار بی‌اطلاعی می کند و می‌گوید: «هیچ نامه‌ای برای بررسی این محدوده به اداره کل نیامده است!» در نهایت یکی از کارشناسان سازمان جنگل‌ها به خبرنگار «ایران» این اطمینان خاطر را می‌دهد که مدیران و کارشناسان سازمان جنگل‌ها پاسخگوی سؤالات نخواهند بود و خود را به خطر نمی‌اندازند.

مدیران سازمان جنگل‌ها در حالی سؤالات خبرنگار«ایران» را بی‌پاسخ گذاشته‌اند که به گفته «مسعود تجریشی» معاون محیط زیست، سازمان جنگل‌ها مجوز ساخت این سد را در ۴۰۰ هکتار از جنگل‌های باستانی هیرکانی داده و سازمان حفاظت محیط زیست این وسعت را به ۹۶ هکتار کاهش داده است. معاون محیط زیست  می‌گوید: «ما مشاور گرفتیم و محل ساخت سد را تغییر و وسعت جنگلی را که باید تخریب می‌شد کاهش دادیم.» او کاهش وسعت جنگل‌هایی را که قربانی سدسازی می‌شوند برگ برنده «پردیسان» می‌داند. تجریشی هم خبری از وجود رانش زمین و گسل زلزله در محل ساخت سد لاسک ندارد اما از گزارش ارزیابی زیست محیطی وزارت نیرو برای سد لاسک دفاع می‌کند. او در پاسخ به این سؤال که چرا بعد از ۲۰ سال مقاومت، پردیسانی‌ها با ساخت سد لاسک در گیلان موافقت کردند هم می‌گوید:«گاهی اوقات هیچ راهکاری جز سدسازی برای حل مشکل کمبود آب وجود ندارد.»

تجریشی می‌گوید: «وقتی به سازمان حفاظت محیط زیست آمده بود، ۲۴۱ پروژه تعیین تکلیف نشده بودند.» به گفته او، مسئولان حال حاضر پردیسان وضعیت ۲۱۴ پروژه را تعیین کردند.

تجریشی در حالی سدسازی را تنها راه حل مشکل کمبود آب منطقه می‌داند که «هادی کیادلیری» رئیس انجمن علمی جنگلبانی ایران به «ایران» می‌گوید: «این سد هم مثل شفارود است. برای ساخت آن توجیه علمی ندارند. ما در دهه‌های آینده نه آنقدر زمین کشاورزی داریم که برای آبیاری آنها به این همه سد نیاز داشته باشیم نه بارش‌ها آنقدر زیاد است که از «آورد» آن، بتوانیم برق تولید کنیم.»

او تخریب منابع طبیعی، برهم زدن اکوسیستم و ساخت‌وساز‌های بی‌رویه را نتیجه سدسازی در گیلان می‌داند و می‌گوید: «تا جایی که من شنیده‌ام در این منطقه(محل ساخت لاسک) شمشاد وجود داد. شمشاد از گونه‌های ممنوع‌القطع است که با ساخت این سد از بین می‌رود.»

وی می‌پرسد آیا هیچ راه دیگری غیر از سد‌سازی برای تأمین آب شرب منطقه وجود ندارد؟ هرچند بسیاری اعتقاد دارند که سد لاسک به بهانه تأمین آب شرب به‌دنبال تأمین آب کشاورزی است اما کارشناسان محیط زیست برای سؤال کیادلیری پاسخ دارند.«ابوعلی گلزاری» فوق دکترای مهندسی محیط‌ زیست می‌گوید: «در استان گیلان چهار برابر میزان مصرف از آسمان باران نازل می‌شود. این یعنی ما اگر حتی به آب‌های زیرزمینی دست هم نزنیم و انحصاراً از ریزش‌های آسمانی استفاده کنیم، باز هم اضافه می‌آوریم.» به گفته او منطق این است که مدیریت سطوح آبگیر باران، آب‌های سطحی و منابع آبی صورت گیرد. در عین حال، وقتی از نظر کمی مشکلی نداریم، چرا نباید به ارتقای کیفی منابع آب‌های زیرزمینی بیندیشیم؟»به گفته «محمد دهدار درگاهی» دکترای محیط زیست رودخانه ای که یکی از رودخانه‌های تأمین‌کننده آب تالاب انزلی است و با توجه به اینکه تالاب نسبت به ۱۰ سال قبل ۹۰ درصدش خشک شده، احداث سد لاسک لطمه شدیدی به آن می‌زند.

امکانات را پس بدهید

وقتی پردیسانی‌ها محدوده ساخت سد را از ۴۰۰ هکتار به ۹۶ هکتار کاهش داده روستای لاسک از مخزن سد بیرون افتاد. حالا رئیس شورای این روستا خواستار بازگرداندن خدماتی چون برق و مدارس و مراکز بهداشتی به روستای لاسک است. او می‌گوید: «حالا که لاسک در طرح نیست امکاناتی که در طول ۲۰ سال از ما گرفته‌اند، به ما بازگردانند.»

زهرا کشوری