تاب‌آوری اجتماعی برای كاهش آسيب‌های اجتماعی

«فرهنگ سكوت زنان در جوامع محلي با طرح تاب‌آوري اجتماعي شكست.» اين جمله خلاصه‌اي از گزارشي بود كه تسهيلگران طرح تاب‌آوري اجتماعي زنان و خانواده در دومين نشست تخصصي هماهنگي و تبادل نظر پيرامون برنامه‌هاي امور زنان و خانواده در دولت دوازدهم ارايه كردند. معصومه ابتكار، معاون رييس‌جمهوردر امورزنان خانواده نيز در وصف اهميت طرح تاب‌آوري اجتماعي زنان و خانواده نيز گفت: شوراي اجتماعي كشور نيز به اين نتيجه رسيده كه مقوله تاب آوري اجتماعي مي‌تواند راهگشا باشد. همچنين «اطهره ن‍ژادي» معاون برنامه‌ريزي و هماهنگي معاونت امور زنان و خانواده رياست‌جمهوري تاكيد كرده بود نقشه راه اجراي تاب‌آوري اجتماعي به‌زودي تدوين مي‌شود.

تاب‌آوري اجتماعي چگونه آغاز شد؟

از دو سال قبل «اطهره ن‍ژادي» معاون برنامه‌ريزي و هماهنگي معاونت امور زنان و خانواده رياست‌جمهوري طرح تاب‌آوري اجتماعي زنان و خانواده را براي اجرا طراحي كرد. موضوع تاب‌آوري مفهومي نزديك به آنچه از آن به عنوان «اقتصاد مقاومتي» بسيار شنيده‌ايم نزديك است. (Resilience) كه به «انعطاف‌پذيري» ترجمه شده است به مفهومي پايه‌اي در زمينه تاب‌آوري و مقاومت تبديل شده است. فيروزه خلعتبري اقتصاددان، درباره چگونگي مطرح شدن مفهوم تاب‌آوري و ورود آن به مباحث علوم انساني گفته است: در سال ١٩٣٧ اين واژه براي نخستين بار توسطRobert Mallet با مفهوم جديدي براي نمايش قدرت مقاومت، وارد علم مي‌شود. اين مفهوم جديد، پايه مفهومي است كه در حال حاضر ما استفاده مي‌كنيم. به همين دليل در ادبيات اقتصاد مقاومتي، «رابرت ملت» را به عنوان پدر واژه مقاومت مي‌شناسند.

خلعتبري همچنين در اين باره توضيح داده است: اين واژه در روانشناسي كودك هم وارد و تنها جايي است كه با معناي منفي به كار برده‌مي‌شود. همچنين در زبان مهندسي، به عنوان مقاومت مواد، در بوم‌شناسي با همين مفهوم رفع بحران و سازگارشدن وارد مي‌شود. اين مفهوم گسترش پيدا مي‌كند و ما مي‌بينيم كه در جامعه‌شناسي با عنوان مقاومت اجتماعي، در جاي ديگر با عنوان مقاومت در برابر بلاياي طبيعي وارد مي‌شود. همچنين با گسترش اين مفاهيم، تحت عنوان مقاومت اجتماعي، زيست‌محيطي و مقاومت در برابر تغييرات جوي پديدار مي‌شود.

چگونه ٣٧٥ شهرستان ايران با تاب‌آوري اجتماعي آشنا شدند؟

«نسا زاده‌نويري» رييس گروه هماهنگي دستگاه‌هاي اجرايي در طرح تاب آوري اجتماعي زنان و خانواده در گزارشي اعلام كرد كه اين طرح در ۱۳استان به صورت پايلوت با ۱۰محور اجرا شد. ابتدا در ٢٥٩ شهرستان كشور به اجرا درآمد و در فاصله سال‌هاي ١٣٩٤ تاكنون در ٣٧٥ شهرستان از ٤٢٧ شهرستان ايران به اجرا درآمده است.

معاونت امور زنان و خانواده رياست‌جمهوري براي اجراي اين طرح ابتدا تسهيلگراني كه عمدتا از بين روانشناسان و پزشكان بودند را آماده‌سازي كرد. سپس اين تسهيلگران در شهرستان‌ها كارگاه‌هايي براي آموزش مفهوم تاب‌آوري برگزاركردند. به گفته خانم‌ زاده‌نويري۱۰ محور اصلي تاب‌آوري اجتماعي زنان و خانواده «خودآگاهي»، «همدلي»، «برقراري ارتباط موثر»، «روابط بين فردي»، «حل مساله»، «تصميم‌گيري»، «تفكرخلاق»، «تفكر انتقادي»، «مقابله با استرس» و «كنترل خشم» بوده است.

رييس گروه هماهنگي دستگاه‌هاي اجرايي در طرح تاب‌آوري اجتماعي زنان و خانواده همچنين تاكيدكرد: با توجه به آسيب‌هاي اجتماعي موجود بايد جامعه را با روش‌هاي علمي به سمت شناخت آسيب‌ها و افزايش توان، خودباوري و اميد و نشاط سوق داد.

زاده‌نويري با اشاره به نتايج به دست آمده از اين طرح به صورت ملي در ٣١ استان كشور توضيح داد: از مجموع آموزش‌هاي ارايه شده ٧٨٤ نفر از اعضاي تشكل‌هاي اجتماعي به‌طور ميانگين ٣٦ ساعت آموزش ديده‌اند كه اين افراد مي‌توانند نقش مهمي در افزايش تاب‌آوري اجتماعي استان‌ها ايفا كنند.

رييس گروه هماهنگي دستگاه‌هاي اجرايي معاونت امور زنان همچنين تاكيد كرد: مهم‌ترين هدف اين طرح توسعه مشاركت درامورشهري و شهرنشيني وكاهش آسيب‌هاي اجتماعي بوده است. همچنين برطرف كردن موانع طرح تاب‌آوري اجتماعي از اهداف ما بوده كه با پوشش قرار دادن مناطق محروم و حاشيه نشين مدنظر قرار گرفت.

زاده‌نويري با اشاره به بهبود عملكرد «طرح ملي توان‌افزايي و ارتقاي تاب‌آوري اجتماعي زنان و خانواده» در سال ٩٥، گفت: زماني كه اين طرح در سال ٩٤ آغاز به كار كرد به دليل داشتن رويكردي فردمحور با خلل‌هايي روبه‌رو بود. اين در حالي است كه با جايگزيني نگاهي اجتماعي نسبت به مسائل زنان اين مشكلات برطرف شده است.

رييس گروه هماهنگي دستگاه‌هاي اجرايي معاونت امور زنان در ادامه با اشاره به اهداف اصلي اين طرح در ارتقاي آگاهي‌ها و سطح سلامت رواني، جسماني و اجتماعي زنان و خانواده اضافه كرد: افزايش تاب‌آوري اجتماعي خانواده‌ها در مقابل آسيب‌هاي اجتماعي تعارضات خانوادگي و زناشويي از ديگر اهداف اين طرح بوده است.

زاده‌نويري با تاكيد بر توان افزايي و توسعه ظرفيت‌هاي جامعه محلي به عنوان ديگر اهداف اصلي اين طرح تصريح كرد: توسعه مشاركت در امور شهري، ارتقاي فرهنگ شهرنشيني و كاهش آسيب‌هاي اجتماعي از جمله محورهايي بودند كه در طرح تاب‌آوري دنبال شدند.