انواع روش های اطفا حریق

روش‌های اطفا حریق بستگی به نوع آتش دارد

اطفا حریق

اطفا حریق مجموعه اقداماتی است که برای مبارزه با آتش به وسیله خاموش کردن، کنترل و یا هدایت آتش های ناخواسته انجام می گیرد. اهداف اطفاء حریق حفاظت از سلامت افراد، جلوگیری از آسیب به اموال و محافظت از محیط زیست است.

تاریخچه سیستم های اطفا حریق 

در تاریخ ۱۰ فوریه ی ۱۸۶۳ نخستین اختراع سیستم اطفا حریق در ویرجینیا توسط شرکت آلونسون کرین به ثبت رسید. در سال ۱۸۷۲ اختراع نخستین سیستم آبپاش به اسم H.W.Pratt ثبت شد. در سال ۱۸۷۴ هم اولین سیستم آبپاش خودکار عملی در شرکت نیوهیون در ایالات کانکتیکات آمریکا به وسیله هنری اس. پارمالی اختراع شد. هنری اس. پارمالی این سیستم را در کارخانه پیانویی خود نصب کرد.

آشنایی با انواع سیستم اطفا حریق بسیار ضروری است

انواع اطفا حریق 

اطفا حریق به دو دسته تقسیم می شود. ۱- اطفا حریق دستی ۲- اطفا حریق اتوماتیک

۱- اطفا حریق دستی

اطفا حریق دستی به تجهیزاتی گفته می شود که معمولاً به وسیله یک شخص متخصص و یا آتش نشان به کار گرفته می شود و جهت فرمان از عوان انسانی استفاده میشود. نمونه اطفاء حریق دستی کپسول های آتش نشانی میباشد که معمولاً در هر خانه و یا مکانی مشاهده می گردد. این کپسول ها انواع گوناگونی دارند که طبق نوع و یا کلاس حریقی که میتوانند خاموش کنند تقسیم بندی می شود. انواع سیستم های اطفا حریق دستی عبارتند از:

>> خاموش کننده های پودری (پودر خشک شیمیایی)

>> خاموش کننده های پودری (پودر تر شیمیایی)

>> خاموش کننده های پودری (پودر خشک)

>> خاموش کننده های دی اکسید کربن

>> خاموش کننده های حاوی ترکیبات هالوژنه

>> خاموش کننده های حاوی کف

>> خاموش کننده های پودری:

پودر خاموش کننده عبارت است از مخلوطی از گرد برخی مواد شیمیایی که جهت اطفا حریق به کار میرود. در گذشته روش استفاده از پودر خاموش کننده به این صورت بوده است که تعدادی قوطی یا ظروف به اشکال گوناگون را از پودر پر کرده و در جاهای مناسب قرار می داده اند و با شروع آتش سوزی افراد درب قوطی ها را باز نموده و پودر آنرا بر روی آتش می پاشیدند. با گذشت زمان برای پاشیدن پودر بر روی آتش دستگاههای خاموش کننده پودری طراحی و ساخته شد.

- انواع پودرهای خاموش کننده:

۱- پودر شیمیایی که برای اطفا حریق غیر فلزات کلاس A و B و C به کار می رود.

۲- پودر خشک که برای اطفا حریق فلزات کلاس D بکار می رود.

- پودر شیمیایی:

پودر شیمیایی خود به دو دسته تقسیم می شود:

الف) پودر شیمیایی معمولی که پایه آن بی کربنات سدیم، بی کربنات پتاسیم، بی کربنات اوره پتاسیم و پتاسیم کلراید میباشد و برای اطفا حریق کلاسهای B و C مناسب میباشد.

ب) پودر شیمیایی چند منظوره که برای اطفا حریق کلاسهای B و C مناسب میباشد و پایه آن فسفات آمونیوم میباشد.

- پودر خشک:

پودر خشکی که برای اطفا حریق فلزات قابل اشتعال مثل سدیم، منیزیم، آلومینیوم و غیره مناسب میباشد خود بر چند نوع است:

۱) نوع S – ترکیبی است از کلرور سدیم، کلرور پتاسیم و کلرور باریم که بعد از ریختن بر روی آتش یک پوسته ضخیم روی آتش ایجاد کرده و حریق را خاموش می کند.

۲) نوع C – ترکیبی است از گل خشک و گرافیت و کلرور سدیم و خون خشک شده حیوانات. نوع دیگری از این نوع خاموش کننده وجود دارد که پایه آن سدیم کلراید بعلاوه ترموپلاستیک است.

- عامل فشار:

در تخلیه خاموش کننده های پودری بطور کلی دو روش وجود دارد:

۱) خاموش کننده های پودر و هوا

۲) خاموش کننده های پودر و گاز

باید در حین اطفا حریق فاصله از آتش جهت جلوگیری از مخاطرات رعایت گردد

>> خاموش كننده دی اکسید کربن:

از سال ها قبل این گاز بعنوان یك گاز آتش نشانی در دستگاه های ثابت، خودکار، خاموش كننده های دستی و چرخدار مورد استفاده قرار می گرفته و مصرف فراوانی دارد. دی اکسید کربن گازی غیرقابل احتراق، بی بو و غیرسمی است. وزن آن سنگین تر از هوا بوده و لذا در صورت پاشش روی حریق، اكسیژن را خارج و خود جانشین آن می گردد. در واقع با کاهش درصد اكسیژن باعث اطفا حریق می گردد. یك پوند از گاز دی اکسید کربن مایع، در صورت آزاد شدن حدود ۸ فوت مكعب گاز دی اکسید کربن تولید می كند. 

>> خاموش كننده های حاوی مواد هالوژنه:

این دستگاهها اگر چه گرانند ولی برای تجهیزات پر ارزش و الكترونیكی بسیار مؤثر می باشد. قدرت خاموش كنندگی بسیار بالایی دارند و مكانیسم آن ها شبیه CO2 است. به خاطر كنترل واكنشهای زنجیره ای قدرت خاموش كنندگی آنها ۲- ۳ برابر CO2 است. فشار پاشش به خاطر تغییر فاز هالن مایع به گاز است. طول پرتاب مواد هالوژنه حدود ۸ متر است. نوعی از این خاموش كننده شیشه ای است كه با پرتاب به درون آتش و شكستن آن عمل اطفا حریق صورت می گیرد.

>> خاموش کننده گاز کربنیک CO2:

از سالهای گذشته این گاز به عنوان یک گاز آتش نشانی در دستگاههای ثابت، اتوماتیک، خاموش کننده های دستی و چرخدار مورد استفاده قرار میگرفته و مصرف فراوانی دارد. CO2 گازی است غیر قابل احتراق، بی بو، خنثی، غیر رسمی، فاسد نسازو هادی جریان الکتریسته نمیباشد، وزن آن سنگینتر از هوا است (۵۲۹/۱) بنابراین در صورت پرتاب روی حریق اکسیژن را خارج و خود جانشین آن میگردد. در واقع با کاهش درصد اکسیژن باعث اطفا حریق میگردد.

>> خاموش کننده های مواد کف

کف مورد مصرف برای اطفا حریق مایعی است که به صورت پرتاب به روی مواد در حال اشتعال به سرعت روی آتش را پوشانده و مانع از برخاستن گاز قابل اشتعال از روی مواد میگردد و با پوشاندن سطح ماده در حال آتش گرفتن از رسیدن اکسیژن هوا به آتش جلوگیری به عمل می آورد. وزن اختصاصی آن کم تر از وزن اختصاصی مایعات اشتعال پذیر است. بنابراین در سطح آن شناور گشته و پائین نمی رود. این نوع خاموش کننده ها به دلیل اشکالاتی که داشته اند در سالهای گذشته از رده مصرف خارج گردیده اند. 

دقت داشته باشید که کپسول انتخابی جهت اطفا حریق مناسب است

۲- اطفا حریق اتوماتیک

اطفا حریق اتوماتیک به معنای خاموش کردن خودکار آتش است. در این روش خاموش نمودن آتش به صورت خودکار و بدون دخالت انسان بعد از تشخیص حریق انجام می شود. انواع سیستم های اطفا حریق اتوماتیک عبارتند از:

- سیستم اطفا حریق اتوماتیک مه آب (Watermist)

- سیستم اطفا حریق اتوماتیک ورتکس (Vortex)

- سیستم اطفا حریق اتوماتیک گازی

- سیستم اطفا حریق اتوماتیک آبی (اسپرینکلر)

- سیستم اطفا حریق اتوماتیک پودری (آیروسل)

-  سیستم اطفا حریق اتوماتیک فوم (Foam)

<< سیستم اطفا حریق مه آب (Watermist): 

اطفا حریق از طریق سیستم مه پاش در ابتدا با فرآیند خنک سازی محیط شروع می شود. در این فرآیند به دلیل وجود قطرات ریز آب، حرارت محیط به سرعت کاهش می یابد. سپس در مرحله جایگزینی اکسیژن و رقیق سازی، بخار آب تولید شده اکسیژن را از محل آتش سوزی می راند و قطرات آب با ایجاد لایه ای مرطوب و جدا کننده در سطح حریق می نشیند و از ارتباط آن با هوا جلوگیری می نماید. در نهایت ریزش قطرات کوچک آب با فشار لازم منجر به جداسازی و شستشوی مواد مشتعل از شعله شده و نقش به سزایی در خاموش کردن آن ایفا می کند.

<< سیستم اطفا حریق اتوماتیک ورتکس (vortex):

این سیستم اطفا حریق، از مه آب و گاز نیتروژن تشکیل شده است. در این سیستم قطرات آب تحت فشار گاز نیتروژن به ذرات ۱۰ میکرونی تبدیل شده و بعد از ترکیب شدن با گاز نیتروژن از نازل خارج می شوند. در این سیستم ذرات آب باعث خنک شدن و گاز نیتروژن به تقلیل میزان اکسیژن حریق کمک می کند و با ایجاد کم ترین رطوبت در محل باعث مهار آتش می شود.

<< سیستم اطفا حریق اتوماتیک گازی:

این سیستم از زیر مجموعه هایی مثل FM200، CO2، Inert Gas، Novec 1230 و دیگر سیستم های گازی تشکیل می شود که هرکدام از آن ها دارای مزایا و معایبی  است. سیستم هاى اطفاء گازى نقش مهمى در مفهوم اطفا حریق دارند؛ به خصوص در مواردى كه دیگر اطفاء كننده ها (مثلا سیستم هاى آبى) قادر به این كار نیستند. در سالهاى اخير و پس از ممنوعيت هالون از سال ۱۹۹۴، تلاش هاى بسيارى جهت معرفى و به كارگيرى گازهاى ديگر صورت گرفته است. سازمانهای ISO و NFPA سيزده نوع گاز از انواع ساكن مانند آرگون و نيتروژن و مخلوط آنها و همچنين هيدروكربن هاى هالوژنه چون NOVEC 1230 و يا FM200 را معرفى نموده اند.

<< سیستم اطفا حریق اتوماتیک آبی (اسپرینکلر):

سیستم اطفا حریق آبی نوعی سیستم آبپاش سقفی است که برای مهار آتش مورد استفاده قرار میگیرد. به منظور استفاده از این سیستم، یک شبکه لوله کشی سقفی یا دیواری در محل مورد نظر تعبیه میشود و یک مرکز فشار لازم برای خروج آب از لوله را فراهم میکند. باتوجه به شعاع عملکرد نازل ها، تعداد آن ها و اندازه لوله ها را می توان انتخاب نمود. از این سیستم اطفاء حریق در پارکینگ ها، مخازن نگهداری سوخت، انبارها، هتل ها و … استفاده میگردد.

امروزه انواع گوناگونی از سیستم های اطفا حریق اتوماتیک وجود دارد

<< سیستم اطفا حریق اتوماتیک پودری (آیروسل):

آیروسل یک ماده ی پایدار و غیر سمی است که به صورت الکترونیکی و یا با واکنش گرمازا فعال می شود و زمانی که این سیستم فعال می شود ماده ای مرکب از پودر و گاز با خاصیت خاموش کننده ای از آن خارج می شود. این سیستم ماهیتی بین سیستم اطفا حریق گازی و سیستم اطفا حریق شیمیایی خشک دارد ولی دارای تفاوت هایی است که سبب شده سیستم اطفاء حریق پودری دارای فواید بیشتری باشد.

<< سیستم اطفا حریق اتوماتیک فوم (Foam):

این سیستم موثرترین روش اطفا سوخت های مایع مثل نفت، بنزین و ... است. در سیستم اطفا حریق فوم برای مهار آتش از ترکیب آب و فوم استفاده می شود. آب و فوم ترکیب شده از طریق شبکه لوله کشی به نازل های نصب شده در محل منتقل می شوند. فومی که در این سیستم اطفاء از نازل ها خارج میشود ترکیب محلول آب و فوم با هوا است. این فوم با گرفتن شکلی چسبنده به صورت آزاد بر روی سطح مایع مشتعل شده قرار گرفته و مانع وارد شدن هوا به سطح مایع و در نتیجه منجر به مجزا شدن بخارات فرار قابل اشتعال با هوا می گردد.

روش های اطفا حریق

به طور کلی در صورتیکه بتوانیم یکی از اضلاع هرم آتش را که حاوی اکسیژن، حرارت، مواد اشتعال زا و یا واکنش های زنجیره ای میباشد را کنترل و محدود نماییم، حریق مهار خواهد شد. روش های کلی بر مبنای ماهیت اطفا حریق به صورت های ذیل میباشد:

۱) سرد کردن حریق                   

۲) خفه کردن حریق           

۳) مانع شدن یا از بین بردن مواد قابل اشتعال          

۴) کنترل واکنش های زنجیره ای

۱) سرد کردن حریق:

یکی از روش های مرسوم و رایج اطفا حریق همان سرد کردن حریق می باشد. سرد کردن معمولاً توسط آب انجام می شود، همینطور گاز دی اکسید کربن نیز قابلیت سرد کردن آتش را دارد.

۲) خفه کردن حریق:

خفه کردن که یکی دیگر از روشهای اطفا حریق است، در واقع پوشاندن روی آتش با موادی است که از رسیدن اکسیژن به محوطه آتش جلوگیری می نماید. این روش هرچند در تمامی حریق ها مؤثر نیست ولی روش خوبی برای بیشتر حریق ها میباشد. مورد استثناء موادی است که در زمان سوختن اکسیژن تولید می کنند، مثل نیترات و زنجیره های آلی اکسیژن دار مانند پراکسید های آلی همچنین موادی که سرعت آتش گیری در آن ها زیاد است مانند دینامیت، سدیم، پتاسیم که از این قانون مستثنی هستند. موادی که برای خفه کردن به کار میروند بایستی سنگین تر از هوا بوده و یا حالت پوششی داشته باشند. خاک، شن، ماسه و پتوی خیس نیز این کار را میتوانند انجام دهند.

۳) مانع شدن یا از بین بردن مواد قابل اشتعال:

این روش اطفا حریق، در ابتدای بروز حریق امكان پذیر بوده و با قطع جریان، جابه جا كردن مواد، جدا كردن منابعی كه تاكنون حریق به آن ها نرسیده، كشیدن دیوارهای حائل و یا خاكریز و نیز رقیق كردن ماده سوختنی مایع را شامل می گردد.

۴) کنترل واکنش های زنجیره ای:

برای كنترل واكنش های زنجیره ای استفاده از برخی تركیبات هالن مانندCBrF3(1301)‎ ،CBrClF2( 1211)‎ ، C2F2Br2( 2402)‎ و جایگزینهای آن و بعضی تركیبات جامد مثل جوش شیرین (K2CO3) مؤثر میباشد. این عمل برای كنترل آتش سوزی مشكل تر و گرانتر از سایر روشهای اطفا حریق است ولی میتواند به صورت مكمل برای مواد پر ارزش بكار رود.

گردآوری: بخش جامعه سرپوش