امر مختومه چیست؟/ اعتبار امر مختومه در دعاوی حقوقی و کیفری

امر قضاوت شده، نام دیگر امر مختومه میباشد

امر مختومه

درصورت مطرح شدن یک دعوا و صدور حکمی در این راستا، افراد می توانند طبق موافقت نظم عمومی به منظور کاهش اشتباهات قضایی به آن اعتراض کنند و طرفین می توانند طبق گفته ی قانون، در تجدید نظر به حکم صادر شده بر علیه خود اعتراض کنند.

آن ها صرفا می توانند اعتراض کنند ولی باید حکم را بپذیرند. لذا افراد نمی توانند دوباره همان دعوا را به جای اعتراض کردن در دادگاه طرح کنند بدین دلیل که یک مرتبه آن دعوا مطرح شده و خاتمه یافته است. در دعاوی حقوقی و شکایت های کیفری میتوانید شاهد این قضیه باشید.

اعتبار امر مختومه در دعاوی کیفری

درصورت شکایت فردی برای یک جرم، دادسرا و دادگاه، وظیفه ی رسیدگی به آن و صدور حکم را بر عهده دارند. سپس می توان به تجدید نظر از این حکم پرداخت یعنی کسی که حکمی به ضررش صادر شده، حق اعتراض نسبت به آنرا دارد. اعتراض کردن فرد، از راههای معین قانون به شمار می رود ولی نمی توانند مجددا شکایتی را برای همان جرم، از ابتدا شروع کنند و این شکایت را نمی پذیرند. مثلا درصورتی با عبارت« پرونده مختومه شد» مواجه می شوید که قاضی دادگاه بدوی تشخیص دهد پرونده باید به دادسرا برگردد تا نقص آن رفع شود یا تحقیقات، تکمیل شود.

بنابراین شما حداقل یک بار و گاهی اوقات تا پنج شش مرتبه، باتوجه به پرونده خود و فرآیند رسیدگی به آن با عبارت« پرونده مختومه شد» مواجه میشوید. در واقع این قاعده، علاوه بر حفظ نظم، باعث عدم محاکمه مجدد افراد میشود.

اعتبار امر مختوم در امور حقوقی

اگر طلب حکمی در دعوای حقوقی از جمله مهریه و مطالبه صادر گردید دوباره بین همان اشخاص، همان دعوا مطرح نمیشود؛ در غیر این صورت، دادگاه به غیر از دلایل جدید به آن رسیدگی نمیکند. از این رو درصورتی میتوان مجددا شکایت را مطرح کرد که دلیل جدیدی وجود داشته باشد.

فراموش نکنید که این قاعده درصورت تغيير طبع پرونده، جاری نیست و حق شکایت مجدد وجود دارد. به عنوان مثال در شرایطی می توان دعوای زن برای طلاق را بعدا مطرح کرد که به استناد عسر و حرج رد شده باشد یا این که درصورت رد دعوای تعدیل مهریه میتوان مجددا این امر را باتوجه به شرایط در دادگاه طرح کرد. دعوای تمکین و دعوای ملاقات با فرزند نیز فاقد امر مختوم است.

شرایط صدور اعتبار امر مختومه

رأی صادر شده از محکمه باید به منظور برخورداری از اعتبار امر مختومه، سه شرط را دارا باشد. در حقیقت وجود این سه شرط یعنی در گذشته به امر مزبور، رسیدگی شده است و نیازی نیست که مجددا رسیدگی شود، این شروط به شرح زیر میباشد :

- وحدت اصحاب دعوا: 

دعوایی باید دارای اصحاب دعوای واحد باشد که نسبت به آن رأی صادر شده و در محکمه به آن رسیدگی شده است.

- وحدت سبب دعوا: 

به اصحاب دعوایی که موجب مطرح کردن دعوا میشوند؛ سبب دعوا می گویند که در امور مدنی و کیفری، فرق دارد. در امور مدنی، اصحاب دعوا می توانند خواسته هایی همچون مطالبه مثل یا قیمت مال و… را داشته باشد درحالیکه این خواسته ها در امور کیفری میتواند موضوعی باشد که فرد به خاطرش تعقیب میشود.

امر مختومه، یعنی دعوایی که یک مرتبه، برای آن، حکم قطعی صادر شده است

- وحدت موضوع دعوا: 

مهم ترین اصل در رسیدگی به دعاوی، موضوع دعوا نام دارد و هر موضوعی بنابر اصل کلی در دادگاه، یک مرتبه مطرح میشود و درصورت بررسی شدن ، دیگر نباید مجددا مطرح شود.

درصورت مطرح شدن دعوایی که در گذشته مطرح شده است و به دعوای سابق دارای اصحاب دعوای واحد، سبب واحد و موضوع واحد ربط داشته باشد، اگر این ۳شرط دعوا در کنار هم قرار گیرند؛ به آن اعتبار امر مختومه می گویند و حتی اگر مطرح گردد قرار رد دعوا توسط دادگاه، صادر میشود. توجه داشته باشید که صدور حکم قطعی برای موضوع قابل بررسی، امری الزامیست و اگر برای موضوع قابل بررسی در دادگاه، حکم قطعی صادر نشود؛ عنوان مزبور بر آن صادق نیست.

فایده اعتبار امر مختومه

این نکته را در نظر داشته باشید كه دادگاه ها وقت ندارند که مجددا به پرونده ها رسیدگی کنند و اعـتبار امر مـختومه یعنی دعوای مطرح شده ای که قبلا رأی قطعی در دادگاه برای آن صادر شده است و دیگر، حق تنظیم شكایت یا دادخواست نسبت به همان دعوی وجود ندارد چون قبلا دادگاه، یک مرتبه به آن رسیدگی کرده است و رأی نیز قطعی شده است.

آثار حقوقی اعتبار امر مختومه

یکی از ایرادات و موانع رسیدگی برطبق ماده ۸۴ قانون آئین دادرسی مدنی، مختص امر قضاوت شده است. دعوای طرح شده بر اساس بند ۶ این ماده باید بین همان اشخاص یا اشخاصی رسیدگی شود که قائم مقامشان، اصحاب دعوا هستند و حکم قطعی برای آن صادر شده است. بنابراین ماده، وقتی که حکمی صادر و قطعی میشود اقامه دوباره دعوا، غیر ممکن و ممنوع است که این از مهمترین آثار امر مختومه به شمار میرود . لذا زمانی که شخصی بخواهد نسبت به حکم صادر شده اعتراض کند؛ باید نسبت به حکم صادر شده به طرق قانونی و در مهلت های مقرر، اعتراض کند.

امر مختومه، در هر دو گروه دعاوی حقوقی و کیفری وجود دارد

بنابراین دادگاه تنها به صدور یک حکم اکتفا می کند و پس از خاتمه ی آن، مجددا حکم را رسیدگی نمیکند که به این اثر قاعده امر مختومه می گویند.

انواع قرارهای دادسرا

در ادامه با انواع قرارهای صادر شده در دادسراها اشنا شوید:

* قرار منع تعقیب:

قرار منع تعقیب به جرم ندانستن عمل انتسابی و فقدان دلیل صادر میشود. برطبق ماده ی ۱۸۰،  درصورت صدور قرار منع تعقیب به جرم ندانستن عمل انتسابی و یا ثبت ملک غیر، قابل اعتراض و شکایت فرجامی است. این نوع قرارها دارای اعتبار مطلق امر مختومه، پس از صدور و انقضای مهلت اعتراض و فرجام و یا تائید آن در مراحل مذکور میباشد و دیگر نباید متهم را بخاطر همان اتهامش، محاکمه کرد با این که بر علیه او دلایل جدیدی کشف شده باشد. درصورت صدور قرار منع تعقیب به لحاظ فقدان دلیل یا عدم کفایت دلیل، هم چنان دارای اعتبار امر مختومه می باشد؛ به همین خاطر، چنین اعتباری مطلق نیست و تا زمانی که دلایل جدیدی کشف شود؛ معتبر است. تعقیب مجدد متهم با کشف دلایل جدید، با رعایت شرایط مقرر در ماده ی۱۸۰مانعی ندارد.

* قرار موقوفی تعقیب:

قرار موقوفی تعقیب، اعتبار امر مختومه را پس از صدور و انقضای مهلت های اعتراض و فرجام خواهی و یا تاییدش در مراحل مذکور دارد. باتوجه به مطلق بودن این اعتبار، تعقیب مجدد متهم بابت همان جرم، از موقعیت قانونی برخوردار نیست.

* قرار مجرمیت:

با اینکه قرار مجرمیت، مقدمه ی آراء محاکم جزایی محسوب میشود ولی دارای موقعیت اعتبار امر مختومه نیست.

یکی از موارد سقوط دعوای عمومی، اعتبار امر مختومه ذکر شده است

گردآوری: بخش جامعه سرپوش