آشنایی با انواع تحرک اجتماعی

تحرک اجتماعی یکی از شاخصه‌های عدالت در هر جامعه‌ای است

تحرک اجتماعی

به حرکت افراد از یک منزلت اجتماعی به منزلت دیگر، تحرک اجتماعی می گویند. گاهی اوقات ادم ها به منزلت پائین یا بالا تحرک می یابند و یا از یک شغل به شغل دیگر در یک سطح منزلتی انتقال پیدا می کنند.

انواع تحرک اجتماعی

چهار نوع تحرک اجتماعی از نظر جامعه شناسان وجود دارد که در ادامه با آن ها اشنا می شوید:

>> تحرک عمودی :

به تغيير منزلت فرد از یک طبقه ی اجتماعی به طبقه دیگر، تحرک عمودی میگویند. احتمالا شخص، پس از تجربه ی تحرک عمودی، به سمت بالا یا بالای نردبان اجتماعی تحرک می یابد.

مثلا شخص با ارتقاء از ریاست یک اداره به مدیریت کل، تحرک عمودی صعودی را تجربه می کند. درآمد و مسئولیت کلی این فرد بر اثر این ارتقاء، افزایش می یابد اما درصورت نزول مربی فوتبال یک تیم دست اول به مربیگری یک تیم دسته دوم، تحرک عمودی نزولی می شود.

>> تحرک افقی:

به حرکت فرد در سطح اجتماعی از یک شغل به شغلی دیگر، تحرک افقی می گویند. اگر منزلت اجتماعی شخص با تغيير شغلش، هیچ تغییری نکرد؛ تحرک افقی را تجربه کرده است.

مثلا کسی که با درآمد ماهی هفت هزار تومان از یک شغل کارگر پمپ بنزین به شغل کارگر ساختمانی با همان درآمد انتقال می یابد، تحرک افقی را تجربه میکند. در واقع او از شغلی که نیازمند مهارت زیادی نیست، به شغلی انتقال می یابد که به همان سطح مهارت نیاز دارد.

>> تحرک میان نسلی: 

به تحرک صورت گرفته در بین دو نسل، تحرک میان نسلی میگویند.

مثلا وقتی پسر یک راننده تاکسی، فارغ التحصیل رشته ی پزشکی باشد و یک پزشک موفق شود، تحرک میان نسلی اتفاق می افتد و تحرک میان نسلی نیز میتواند سیر نزولی داشته باشد و زمانی که پسر یک پزشک، راننده ی تاکسی می شود؛ فراگرد بالا صورت معکوس به خود می گیرد.

>> تحرک درون نسلی:

به دگرگونی در منزلت اجتماعی یک فرد یا گروه در طول مدت یک نسل، تحرک درون نسلی میگویند.

پویندگی اجتماعی نام دیگر تحرک اجتماعی میباشد

فرض کنید که در یک خانواده ی میانه حال، پنج فرزند متولد شده باشند. چهار نفر آن ها پس از این که تحصیلات متوسطه ی خود را سپری کردند، در بازار کار با حقوق متوسط، کار می کنند ولی یکی از آن ها با گرفتن کار نیمه وقت به تحصیل در دانشگاه مشغول میشود و پس از فارغ التحصیلی اش، فرصت درخشانی در یک شرکت بزرگ کسب میکند و به عالی ترین سطح مدیریت آن شرکت، پس از گذشت چند سال، ارتقاء می یابد. در نتیجه فرزند پنجم، سطح درآمد و پایگاه اجتماعی بالایی دارد به گونه ای که قابل قیاس با چهار فرزند دیگر خانواده نیست. در واقع ، این فرد، بیانگر نمونه ی یک تحرک درون نسلی است.

عوامل دخیل در تحرک اجتماعى

* تعداد افراد خانواده:

نرخ آبستنى در جوامع روستائى نسبت به جوامع شهرى، بالاتر است. وقتى که فرزندان بسیارى در یک خانواده وجود داشته باشند، والدینشان به سختی می توانند نیازهاى این فرزندان را تأمین کنند. وقتى این فرزندان پا به سن مى گذارند، تأمین منابع مالى موردنیاز براى ادامهٔ تحصیلات و فراهم آوردن مشاغل مطلوب آنان، به یک امر دشوار براى والدین تبدیل میشود. بنابراین، احتمال تحرک صعودى فرزندان پرورش یافته در یک خانوادهٔ کوچک( این خانواده غالباً در مناطق شهرى پیدا مى شود)، بیشتر از فرزندان یک خانوادهٔ بزرگ است.

* نژاد و قومیت:

تبعیض هایی بر علیه اعضای برخی از گروههای نژادی و قومی در محیط کار و مدارس، اعمال می شود. تبعیض نژادی علیه سیاهان، سرخپوستان و اسپانیایی تباران در ایالات متحده ، سابقه ای طولانی دارد. زمینه های نژادی و قومی در جوامع دارای اقلیتهای قومی و نژادی، تأثیر چشمگیری بر فرصتهای تحرک عمودی افراد دارند.

* تحصیلات:

معمولاً میزان تحصیلات رسمى یک فرد، رابطهٔ نزدیکى با میزان درآمد او دارد. تحرک اجتماعی، این مزیت را دارد که فرد می تواند از مهارت هاى لازم براى اشتغال در یک شغل برخوردار شود. فرد برای این که در موقعیت ممتازى براى دستیابى به یک شغل معین، قرار بگیرد باید یک دورهٔ مناسب اموزشی درمورد تحرک اجتماعی را سپری کند. معمولاً مشاغل نیازمند به سطح بالاى اموزش، حقوق هاى بالاترى را ارائه مى کنند. امروزه همه ی افراد برای شروع یک حرفه باید یک دورهٔ آموزشى را پشت سر بگذارند. براى آنکه شخصى بتواند در بیشتر مؤسسات اقتصادی، به سطح مدیریت اقتصادى ارتقاء یابد، ملزم به گذراندن یک دوره تحصیلات دانشگاهى است.

* ازدواج:

زناشویی فرد با عضوی از طبقه بالاتر باعث تحرک صعودی می شود. سن شخص در زمان ازدواج نیز تأثير به سزایی در احتمال تحرک اجتماعی اش دارد. درصورتی احتمال تحرک اجتماعی فرد، کم تر می شود که در سنین پایینتر ازدواج کند.

* جنسیت و حق تقدم فرزندان:

مردان و زنان در بیشتر جوامع بشری به صورتهای متفاوتی اجتماعی می شوند. در بیشتر کشورها تا دهه ی اخیر، از مردان انتظار می رفت تا به عنوان نان آور اصلی خانواده باشند و عهده دار همه ی مسئولیتهای اقتصادی خانواده شوند و زنان برای ورود به دانشگاهها و یا فعالیت در شغل مهم بطور سنتی تشویق نمی شدند اما پس از جنگ جهانی دوم، زنان، مسئولیتهای تازه ای را در کشورهای صنعتی پیشرفته قبول کرده اند و مشاغلی را همراه با این مسئولیتها بر عهده گرفته اند که پیش از این در اختیارشان نمی گذاشتند.

در بسیاری از جوامع، والدین به یکی از فرزندانشان، بیشتر اهمیت میدهند و منابع مالی خود را به او اختصاص میدهند تا پیشرفت کند. لذا فرزندانی، امکان کم تر برای تحرک اجتماعی دارند که از این حق تقدم برخوردار نباشند.

میزان تحرک اجتماعی از کشوری تا کشور دیگر متفاوت است

دگرگونی در بازار کار و تأثیر آن بر تحرک اجتماعی

در نظر داشته باشید که نیاز جامعه به افراد طبقات پائین برای انجام دادن کارهای پست، در اثر گذر یک جامعه از حالت کشاورزی به وضعیت صنعتی کاهش می یابد. شما با کسب مهارتهای تخصصی از طریق تحصیلات دانشگاهی یا دوره های اموزشی می توانید در جوامع صنعتی فعالیت کنید. با توجه به اینکه انجام کارهای پست، نیازمند مهارت زیادی نیست؛ به چنین کارهایی در جوامع صنعتی اهمیت داده نمیشود. بنابراین، این نوع از کارهای پست و سطح پائین با رشد صنعت، به وسیله ی ماشین انجام می شوند. همچنین بسیاری از افراد می توانند به عنوان صاحب تخصص در شغلهای تخصصی فعالیت کنند.

گردآوری: بخش جامعه سرپوش