تجاوز به حریم شخصی کودکان

 از زمانی که کودک چشم باز می‌کند، مادر یا پدر با گوشی موبایل بالای سر او ایستاده‌اند و با یک چشم مسلح جزیی‌ترین اتفاقات روزانه کودک را ضبط می‌کنند. این ماجرا هر روز از صبح تا شب تکرار می‌شود. کودک نخستین تجربه دندان درآوردن، نخستین گام برداشتن، نخستین تجربه استخر رفتن، آفتاب گرفتن، مهمانی رفتن، حمام رفتن، از پوشک گرفته شدن و بسیاری تجربیات دیگر از این قبیل را نه‌تنها با فامیل بلکه گاه با هزاران فالورر که هیچ آشنایی با آنها ندارد،

در میان می‌گذارد. پدر و مادر در پی این تصویربرداری و اشتراک‌گذاری بیشتر از قبل موردتوجه قرار می‌گیرند و کودک روزبه‌روز از داشتن حریم خصوصی محروم‌تر می‌شود. تصور کنید همان کودکی که جزیی‌ترین تجربه‌های روزانه‌اش به لطف پدر و مادر در صفحات مجازی پخش شده است، در آینده بخواهد مسئولیت اجتماعی مهمی را برعهده گیرد، آیا این تصاویر پخش‌شده می‌تواند بر آینده شغلی او تاثیر منفی بگذارد؟ آیا کودک یا کودکانی همانند او از پخش‌شدن خصوصی‌ترین تجربیات زندگی‌شان در فضای مجازی راضی هستند؟ آیا این کودکان نباید اجازه تصمیم‌گیری برای اندازه حریم شخصی‌شان را داشته باشند.

آدم‌ها در زندگی خود حریم‌هایی دارند که تنها افراد خاصی را به آن راه می‌دهند. این حریم‌های متفاوت در بین افراد مختلف با فرهنگ، جنس و نژاد مختلف متفاوت است و این حریم در افراد مختلف دارای دامنه‌های متفاوت است. برخی معتقدند حریم شخصی همانند یک حباب فرضی است که همه افراد اجازه واردشدن به آن را ندارند و در صورت ورود افراد متفاوت به این حریم، حباب‌ می‌ترکد و دیگر حریم شخصی معنا و مفهوم خود را از دست می‌دهد. شاید به جرأت بتوان گفت که در همه جوامع حریم شخصی از اهمیت بالایی برخوردار است و در قوانین کشورهای مختلف به‌کرات به موضوع حریم خصوصی و شخصی اشاره شده است.

در موضوع حریم خصوصی آنچه اهمیت دارد، تصمیم فرد برای داشتن یک حریم و حد و حدود شخصی برای خود است، اما در رابطه با موضوع حریم شخصی کودکان عدم‌آگاهی آنان از این نوع حریم و نیز عدم‌درک و تصمیم‌گیری آنان برای حفظ این حریم توسط دیگران مورد توجه است. در نخستین گام باید والدین خود را ملزم به رعایت حریم کودکان خود کنند و در گام دوم این مفهوم را از زمانی که کودک قادر به درک درست این موضوع می‌شود، به او آموزش دهند. متاسفانه بسیاری از والدین به فرزند خود به‌عنوان جزیی از وجود خود نگاه می‌کنند و چون سرپرستی او را برعهده دارند به سختی می‌توانند کودک را فردی مستقل در نظر گیرند، در نتیجه حقوق و حریم او را رعایت نمی‌کنند.

موضوع حریم شخصی کودکان بسیار گسترده است. موضوعی که در ابتدا باید کودک را نسبت به آن آگاه کرد اما آنچه در سال‌های اخیر مورد توجه بسیاری از روان‌شناسان و جامعه‌شناسان قرار گرفته است، حریم شخصی کودکان در فضای مجازی است. کودکانی که ابتدایی‌ترین تجربیات زندگی خود را به لطف اینترنت در اختیار هزاران و گاه میلیون‌ها کاربر اینترنتی قرار می‌دهند. کودکانی که فیلم‌ها و عکس‌هایشان در موبایل‌های افراد غریبه دست‌به‌دست می‌شود،

کودکانی که قادر به دفاع از حقوق خود نیستند و این امر باعث می‌شود در این زمینه مظلوم واقع شوند و حق‌شان پایمال شود. رعایت حریم خصوصی در فضای مجازی به‌خودی‌خود بسیار دشوار و گاه غیرقابل کنترل است، حال در این فضای ناامن و غیرقابل کنترل انتشار تصاویر کودکان چه عواقبی را برای آنان و خانواده‌هایشان به دنبال خواهد داشت.

چندی پیش مطالعه‌ای در ایالات متحده انجام گرفت که نتایج آن بیانگر این است که از بین ٢هزار والدینی که در این مطالعه شرکت کردند، ٦٣درصد از آنها از فیس‌بوک استفاده می‌کنند که ٩٧درصد بیان کردند عکس‌های فرزندشان را در فضای مجازی ارسال می‌کنند و ٤٦درصد از آنها روزانه از فرزندان‌شان فیلم به اشتراک می‌گذارند.

بسیاری از آنها هدف‌شان از ارسال عکس و فیلم از کودکان‌شان را اشتراک‌گذاری رشد و توسعه فرزندان‌شان با والدین دیگر بیان کرده‌اند، به عبارتی میل به نشان‌دادن پیشرفت فرزند در زندگی موجب می‌شود والدین به انتشار جزیی‌ترین اتفاقات روزانه در زندگی فرزند خود تمایل داشته باشند. اما متاسفانه نتایج این پژوهش نشان می‌دهد تنها یک‌چهارم از والدین برای پیشگیری از سوءاستفاده به بخش تنظیمات شبکه‌های اجتماعی مراجعه می‌کنند تا فقط دوستان و آشنایان‌شان بتوانند این تصاویر را مشاهده کنند و بقیه والدین یا از این تنظیمات آگاهی ندارند یا معتقدند انتشار این تصاویر نمی‌تواند خطری برای فرزندان آنها به همراه داشته باشد.

تحقیق دیگری در انگلستان نشان می‌دهد که والدین معمولی به‌طور میانگین هزارعکس از کودکان خود را قبل از پنج سالگی در فضای مجازی به اشتراک می‌گذارند که از این بین بیش از نیمی از این عکس‌ها در فیس‌بوک ارسال می‌شوند، درحالی‌که باقی‌مانده‌ها در توییتر، اینستاگرام و سایر سایت‌ها ارسال می‌شوند. همچنین تقریبا یک‌پنجم از والدین هیچ اطلاعی از تنظیمات حریم خصوصی ندارند و کمتر از نیمی از والدین مورد بررسی حتی نمی‌دانند که عکس‌های کودکان‌شان اغلب حاوی اطلاعاتی درباره مکانی است که عکس در آن گرفته شده است. سیما حقیقی،

روانشناس کودک می‌گوید: «ذات فضای مجازی با پنهان بودن و پنهان ماندن در دنیایی از اطلاعات مخفی گره خورده است، فردی در آن سر دنیا پشت دستگاه رایانه خود نشسته یا گوشی و تبلت خود را در دست گرفته و با دیگری ناشناس در این سر دنیا آشنا می‌شود و آگاهانه اطلاعات درست و نادرستی در اختیار طرف مقابل می‌گذارد. خود را پسر معرفی می‌کند یا فردی اروپایی اما دختری است از چند محله آن طرف‌تر. این‌گونه است که فضای مجازی فرصت آزمودن صحت و سقم گفتار و رفتار دیگری را از ما می‌گیرد و ما را در ورطه‌ای از هزاران سوال گرفتار می‌کند. اما در همین دنیای پر سوال و غیرشفاف عده‌ای پیدا می‌شوند که اطلاعات واقعی و حقیقی فرزندان‌شان را بی‌کم‌وکاست در اختیار دیگران می‌گذارند بی آن‌که کودک از این همه مورد اقبال قرار گرفتن آگاهی داشته باشد و این امر چیزی نیست جز تجاوز به حریم شخصی کودک».

حقیقی معتقد است: «پخش‌کردن عکس و فیلم‌های کودکان در فضای مجازی و نشان دادن نخستین تجربیات آنها به همراه اشتباهات و سرزنش‌ها گاه سبب می‌شود کودکان با دیدن این عکس‌ها و فیلم‌ها در آینده احساس حقارت کنند. بسیاری از ما با دیدن فیلم‌هایی از چند‌سال قبل در جمع اقوام و دوستان احساس خجالت می‌کنیم، حال تصور کنید این تصاویر به دفعات زیاد در بین افراد ناشناس پخش شود، این امر نه‌تنها احساس مثبت و خوبی در کودک ایجاد نمی‌کند، بلکه کودک در رابطه با این موضوع والدین خود را مقصر می‌داند.

بسیاری از پدر و مادرها تصاویر فرزندان‌شان را به قصد افزایش دنبال‌کننده در فضای مجازی و کسب درآمد پخش می‌کنند که اگر این پخش‌شدن تصاویر با منافع مادی همراه باشد، کودک علاوه بر احساس حقارت، احساس مورد سوءاستفاده قرار گرفتن نیز پیدا خواهد کرد. گاه مشهورشدن کودکان در فضای مجازی موجب می‌شود آنها فشار روحی زیادی را تحمل کنند، چراکه شهرت به‌خودی‌خود برای بسیاری از افراد حتی افراد بالغ نیز دارای فشار روانی زیاد و غیرقابل تحمل است.

این‌که فرد بتواند برای خود حریم شخصی مشخصی تعریف کند، کار سختی است، چون دیدگاه افراد با هم متفاوت است و شاید آن چیزی که برای ما جزو حریم شخصی است برای فرزند ما یا نسل آینده موضوعی عمومی باشد. چون بچه‌ها قادر به تصمیم‌گیری در این زمینه نیستند بهتر است والدین تا زمانی که فرزندان‌شان قدرت تصمیم‌گیری در رابطه با این موضوع را پیدا نکرده‌اند، عموم مسائل را برای آنها به صورت شخصی حفظ کنند.» او می‌افزاید: «پدر و مادر با رعایت ضوابط خاص و توجه به حریم خصوصی کودکان می‌توانند تصاویر آنها را در فضای مجازی با دوستان خود به اشتراک بگذارند. اما بهتر است پنج نوع عکس را هیچ‌وقت از کودکان خود پخش نکنند. این تصاویر عبارتند از:

١: زمانی که کودک درحال فعالیت خطرناک است

گاهی‌اوقات والدین برای ثبت تصاویر کودک خود از دنیای واقعی غافل می‌شوند. بارها اتفاق افتاده کودک روی یک میز بلند نشسته و درحال شیطنت است و پدر یا مادر بی‌توجه به خطری که کودک را تهدید می‌کند در فکر عکس گرفتن از کودک است، در حقیقت تلاش برای ثبت این نوع تصاویر، کودک را در موقعیت خطر قرار می‌دهد که شاید عواقب غیرقابل جبرانی در انتظار او باشد.

٢: زمانی که کودک احساس حقارت و ضعف می‌کند

عکس‌ها و فیلم‌هایی که در آن کودک احساس ناتوانی می‌کند یا با اسامی مستعار احمقانه خطاب می‌شود را هرگز در فضای مجازی و موازی به اشتراک نگذارید. ثبت این خاطرات و در موقعیت بدتر، انتشار این تصاویر کودک را در آینده نزدیک دچار افسردگی، حقارت و عصبی بودن می‌کند.

٣: تصاویر از پوشک گرفتن کودک، دستشویی رفتن و حمام کردن

توجه داشته باشید، تصاویری که شما به‌صورت آنلاین انتشار می‌دهید ممکن است برای همیشه در کامپیوتر، موبایل یا تبلت دیگران ذخیره شود و در آینده افراد زیادی می‌توانند از این طریق کودک شما را مورد تمسخر یا سوءاستفاده قرار دهند. در حقیقت افراد می‌توانند از اطلاعات شما برای اهداف متفاوت و غیر از آنچه درنظر گرفته شده استفاده کنند.

٤: خودداری از انتشار تصاویر گروهی

اگر تصمیم گرفتید عکس‌های دسته‌جمعی فرزندان خود در پارک، مدرسه یا مهدکودک را به صورت آنلاین به اشتراک بگذارید، عالی است اما در نظر داشته باشید که همه والدین از این کار احساس رضایت نمی‌کنند و قبل از انتشار این تصاویر از والدین کودکان دیگر اجازه بگیرید.

٥: خودداری از انتشار جزییات زندگی کودک

هرگز عکس‌ها و تصاویر کودک خود با ذکر نام و نام‌خانوادگی کامل، آدرس محل زندگی و موقعیتی که کودک در آن زندگی می‌کند منتشر نکنید.

بهتر است تا جایی که می‌توانید و برای شما مقدور است از انتشار تصاویر کودکان خود در فضاهای مجازی خودداری کنید و درصورت انتشار به بخش تنظیمات شبکه‌های اجتماعی آگاهی پیدا کنید و مطمئن شوید که فقط دوستان و آشنایان به این تصاویر دسترسی داشته باشند و در غیراین‌صورت از انتشار جزییات زندگی کودک و تصاویری که می‌تواند آینده کودک شما را تحت‌الشعاع قرار دهد، خودداری کنید.»

روشنک مشتاق