فرودگاه نامطلوب

صف‌های طولانی جلوی گیت‌های بازرسی مسافران را کلافه کرده است. گرما و ازدحام جمعیت و صف عریض و طویل طاقت را از کف مسافران سالمند و بچه‌ها خارج کرده و همان‌جا کنار بارهایشان نشسته‌اند اما این تنها موضوع آزاردهنده دروازه ایران نیست. این‌جا فرودگاه امام(ره)  است. نخستین جایی که گردشگران خارجی از ایران تماشا می‌کنند و آخرین تصویری که با خود به کشورشان می‌برند. این‌جا برخلاف فرودگاه سرسبز «چانگی» سنگاپور که جنگل‌های تماشایی این کشور را تداعی می‌کند یا فرودگاه «اینچئون» کره‌جنوبی که معابد قدیمی این کشور را در نظرت مجسم می‌کند،

تنها و تنها بیابان می‌بینی و زمین‌های دست‌نخورده بدون کمترین زیبایی بصری. پارکینگ خودرویش همیشه اشباع است و حتما باید اسکناسی در دست کارگران فرودگاه بگذاری تا جایی برای خودرویت پیدا کنند. بوی آزاردهنده سرویس‌های بهداشتی که هیچ تناسبی با یک فرودگاه بین‌المللی ندارد و بیشتر سرویس‌های بهداشتی جاده‌ای را به یاد می‌آورد. آسانسورهای همیشه شلوغ و جمعیتی که خارج از ظرفیت به درگاه آسانسورها چسبیده‌اند و اتوبوس‌هایی که آن‌قدر در حمل‌ونقل مسافران تأخیر دارند که گاهی فرصت پرواز از دست می‌رود و گیشه‌ها بسته می‌شود.

از همه اینها که بگذریم، گرانی‌های عجیب و غریب فرودگاه امام است که بارها رسانه‌ای شده است. همین چند روز پیش بود که المیرا شریفی‌مقدم، گوینده خبر سیما تصویری از یک فنجان آب جوش و یک چای کیسه‌ای در اینستاگرامش به اشتراک گذاشت و نوشت: قیمت این فنجان چای ساده در فرودگاه امام ٩‌هزار تومان است! و درنهایت این‌که فرودگاهی که با ظرفیت ٤,٥‌میلیون نفر مسافر در‌ سال ساخته شده است، سالانه چیزی حدود ٧‌میلیون نفر مسافر پذیرش می‌کند، بدون آن‌که ترمینال‌ها و امکانات خود را گسترش دهد. فرودگاه بین‌المللی تهران که با گذشت سال‌ها هنوز تحت پوشش حمل‌ونقل عمومی آنچنانی قرار ندارد، به گفته فعالان صنعت گردشگری نخستین تصویر نازیبای ایران است. ایرانی که اقتصادی‌ترین مقصد سفر برای گردشگران خارجی شناخته شده و با جاذبه‌های بکرش می‌تواند توریست‌پذیرترین کشور منطقه باشد، در همین گام اول می‌لنگد.

ایران اقتصادی‌ترین مقصد سفر

ایران اقتصادی‌ترین مقصد سفر برای گردشگران خارجی است. هرچند که گزارش مجمع جهانی اقتصاد نشان می‌دهد ایران در شاخص قیمت رقابتی در سال ٢٠١٧ همانند‌ سال ٢٠١٥ همچنان رتبه اول را کسب کرده است اما وضعیت‌مان در دیگر شاخص‌ها چندان تعریفی ندارد.

آمارها حاکی از آن است که ایران از میان ١٣٦ کشور مورد بررسی در مولفه زیرساخت‌های خدمات گردشگری در جایگاه ١١٦ قرار گرفته و تنها ٢٠ پله با آخرین رتبه این جدول فاصله دارد. زیرساخت‌های حمل‌ونقل هوایی حال و روز خوشی ندارد و در جایگاه ٨٩ دنیا قرار گرفته است. گویا حتی ارزان‌بودن هم نتوانسته به داد صنعت توریسم ایران برسد و کاری کرده که به همان رتبه ٩٣ دنیا (از بین ١٣٦ کشور مورد بررسی) دلخوش کنیم.

در این میان، بسیاری از کارشناس ویترین ایران برای گردشگران خارجی را نامناسب توصیف می‌کنند. عبدالملکی نایب‌رئیس کمیسیون گردشگری اتاق بازرگانی ایران دراین‌باره به «شهروند» گفت: درحالی صنعت گردشگری به‌عنوان بهترین جایگزین برای درآمدهای نفتی ایران به شمار می‌آید که رفتار مناسبی با گردشگران خارجی در فرودگاه امام‌خمینی صورت نمی‌گیرد. دسترسی دشوار و نامناسب؛ نبود نظارت و مدیریت مناسب بر خدمات ارایه‌شده، کمبود امکانات رفاهی ازجمله سرویس‌های جابه‌جایی مسافر و سرویس‌های بهداشتی مناسب؛ گنجایش محدود فرودگاه به‌ویژه در زمان‌های پرتردد؛ نبود غرفه‌های معرفی محصولات و جاذبه‌های گردشگری و نیز نبود نشانه‌ها و المان‌های فرهنگی و هویتی ایران ازجمله مهمترین ضعف‌هایی است که این کارشناس اقتصادی درخصوص وضع فرودگاه امام‌خمینی(ره) به‌عنوان دروازه ورودی گردشگری کشور بدان اشاره می‌کند.

فرودگاه بین‌المللی امام‌خمینی(ره) با ٣٠٠ پرواز روزانه ‌سال گذشته توانست نسبت به اعزام و پذیرش ٨‌میلیون مسافر اقدام کند،  از نظر نایب‌رئیس کمیسیون گردشگری اتاق بازرگانی شایستگی میزبانی از میهمانان خارجی را ندارد. او که معتقد به واردات مدیران باتجربه از کشورهای موفق در صنعت گردشگری و دیگر صنایع عقب‌افتاده ایران است، به «شهروند» گفت: چرا هنوز گمان می‌کنیم که باید همه ارکان مدیریتی را خود در اختیار داشته باشیم. تجربه نشان داده که ایران با وجود تمامی مزیت‌هایی که به لحاظ قیمتی، فرهنگی و جاذبه‌های توریستی دارد نتوانسته مدیریت درستی در این صنعت داشته باشد.

شهر فرودگاهیبدون افزایش کیفیت خدمات

نگاهی به آمار ورودی گردشگران به فرودگاه‌های بین‌المللی کشور نشان می‌دهد فرودگاه امام پیشتاز جذب گردشگران بین‌المللی در کشور و آمار ورود گردشگر به آن در سال‌های ٩٠ تا ٩٤ به ترتیب ٢٥٧‌هزار و٤٠٤؛ ٤٣٤‌هزار و٣٥٣؛ ٦٠٨‌هزار و٣٥٦؛ ٦٦٧‌هزار و٨٦ و٧٥٧‌هزار و٥٥١ نفر بوده است. این آمارها درحالی افزایش تدریجی ورود گردشگران خارجی به فرودگاه امام را خاطرنشان می‌کند که عبدالملکی معتقد است؛ در این سال‌ها امکانات تازه‌ای برای افزایش گنجایش و کیفیت خدمات در بزرگترین شهر فرودگاهی و لجستیکی کشور فراهم نشده است. از سوی دیگر، نگاهی به تجربه دیگر کشورها که با استفاده از صنعت توریسم جایگاه فرودگاه‌های بین‌المللی و میزان تردد آن را به میزان قابل توجهی افزایش داده‌اند، نشان می‌دهد به نسبت بسیاری از فرودگاه‌های بین‌المللی دنیا و منطقه، روند رشد جذب گردشگر خارجی در فرودگاه امام کافی نیست.

نگاهی به برخی تجربه‌های بین‌المللی نیز نشان‌دهنده این است که تجهیز فرودگاهی به این نشانه‌های فرهنگی و گردشگری بر استقبال مسافران نیز تأثیر چشمگیری خواهد داشت. فرودگاه بین‌المللی کوالالامپور یکی از نمونه‌های برجسته در این زمینه است که طبق گزارش‌های موجود، با تمرکز بر صنعت گردشگری تعداد مسافر جابه‌جا شده در آن از ٥/٢٧‌میلیون نفر در‌سال ٢٠٠٨ به ٥/ ٤٧‌میلیون نفر در ‌سال ٢٠١٣ رسیده است.

جای خالی نمادهای فرهنگی در ویترین ایران

نگاهی به تجربه‌ موفق‌ترین فرودگاه‌های بین‌المللی دنیا و منطقه نشان می‌دهد این فرودگاه‌ها علاوه‌بر امکانات فنی که نیاز اصلی یک فرودگاه بین‌المللی است، در زمینه معماری، طراحی و امکانات نیز به میزان قابل ملاحظه‌ای با فرودگاه امام فاصله دارند. کوه‌های آلپ در معماری فرودگاه «دنور» کلرادو، معابد قدیمی ‌کره در «اینچئون» کره‌جنوبی، معماری اسلامی ‌در طراحی و مبل‌هایی با پارچه سنتی مراکش در فرودگاه «منارا»، استفاده از گیاهان طبیعی یادآور جنگل‌های سنگاپور در «چانگی»، تعبیه حمام سنتی ژاپن در فرودگاه بین‌المللی مرکزی ژاپن، نمایشگاه هواپیماهای قدیمی ‌در فرودگاه «زوریخ» سويیس، مجسمه‌های نمادین تایلند در فرودگاه «بانکوک»، نمای ایاصوفیه در فرودگاه «آتاتورک» ترکیه، استفاده از نخل در فرودگاه «دوبی» و نماد اژدها در فرودگاه «پکن» چین ازجمله نمونه‌هایی در فرودگاه‌های بین‌المللی دنیا ومنطقه هستند.

سوالی که مطرح می‌شود این است که آیا هیچ‌کدام از نمادهای فرهنگی، تاریخی و گردشگری ایران نباید در معماری یا طراحی داخلی فرودگاه اماماستفاده شود؟

توریست  خارجییا قلک کارگران فرودگاه امام

اما مشکلات تنها فرودگاه بین‌المللی ایران تنها به همین جا ختم نمی‌شود. حدود یک‌ سال پیش بود که فیش دریافتی توریست آلمانی در رستوران فرودگاه شیراز و پرداخت ٢٤٠‌هزار تومان برای یک ساندویچ همبرگر و نوشابه در بسیاری از رسانه‌های خبری داخلی و خارجی خبرساز شد؛ البته این مشکل تنها محدود به یک فرودگاه نیست. نایب‌رئیس کمیسیون گردشگری اتاق بازرگانی ایران در این‌باره می‌گوید: متاسفانه توریست‌های خارجی در نگاه ما همانند قلک هستند و فکر می‌کنیم تا جایی که ممکن است باید آنها را تیغ بزنیم.

او در ادامه به برخی از مشکلات برخی فسادهای مالی در فرودگاه امام‌خمینی اشاره کرد و گفت: در حال حاضر کارگران فعال در پارکینگ این فرودگاه نه‌ تنها حقوقی از صاحبکار خود دریافت نمی‌کنند بلکه مجبور هستند که به ازای هر روز کار کردن در این‌جا ٢٠٠‌هزار تومان به پیمانکار مربوطه بپردازند. به آنها گفته می‌شود که هر چقدر بتوانید بیشتر انعام از مراجعه‌کنندگان دریافت کنید به نفع خودتان هست و مابقی آن را می‌توانید در جیب خود بگذارید.

به گفته او، در ابتدای مراجعه به پارکینگ‌ها گفته می‌شود که ظرفیت تکمیل است اما کافی است که سر کیسه را شل کنید و یک تراول ٥٠‌هزار تومانی به مسئول بخش مربوطه پرداخت کنید آنگاه بدون هیچ دغدغه‌ای می‌توانید خودرو خود را در پارکینگ مسقف پارک کنید.

سهم گردشگری از تولید ناخالص داخلی

گردشگری که حدود ١٠‌درصد از تولید ناخالص داخلی جهانی را دارد، یک‌دهم از آمار اشتغال دنیا را به خود اختصاص داده است (یک شغل از ١٠ شغل مربوط به صنعت گردشگری است). گزارش مجمع جهانی اقتصاد نشان می‌دهد صنعت سفر و گردشگری با ارزش افزوده حدود ١٠,١ میلیارد دلاری، سهم ٢.٥‌درصدی از کل تولید ناخالص داخلی ایران را تشکیل داده و با ٤٧٦‌هزار شغل، سهم ١ /٩درصدی از کل اشتغال کشور را به خود اختصاص داده است.

فاصله ١٥‌میلیون نفری با هدف

آمارها نشان می‌دهد که ورود ٢ /٥‌ میلیون گردشگر بین‌المللی به ایران در ‌سال گذشته و حدود ٥ /٣‌ میلیارد دلار هزینه‌های پرداخت‌شده از سوی آنها، متوسط دریافتی‌های ایران به ازای ورود هر گردشگر به ١ /٦٦٥ دلار افزایش یافته است. هر چند که آمارها از روند رو به رشد میزان ورود گردشگران خارجی به کشور حکایت می‌کند اما هنوز با هدف‌گذاری صورت‌گرفته فاصله بسیار است. بر اساس سند چشم‌انداز ٢٠ساله كشور، تا ‌سال ١٤٠٤ بايد سالانه ٢٠‌میلیون توریست و ٢٥‌میلیارد دلار درآمد از بخش گردشگري براي كشور حاصل شود.

٢٠ پله فاصله تا رتبه آخر

طبق گزارش مجمع جهانی اقتصاد، ایران توانسته با چهار پله صعود نسبت به‌ سال ٢٠١٥ رتبه ٩٣ را از بین ١٣٦ کشور مورد بررسی در شاخص رقابت‌پذیری و گردشگری از آن خود کند. با وجود این به ‌زعم بسیاری از کارشناسان جایگاه ایران در برخی از شاخص‌ها نه‌تنها مناسب نبوده بلکه بسیار نگران‌کننده هم به نظر می‌رسد. آمارها حاکی از آن است که ایران از میان ١٣٦ کشور مورد بررسی در مولفه زیرساخت‌های خدمات گردشگری در جایگاه ١١٦ قرار گرفته و تنها ٢٠ پله با آخرین رتبه این جدول فاصله دارد. در این میان زیرساخت‌های حمل‌ونقل هوایی هم با ٤ پله بهبود نسبت به‌ سال ٢٠١٥ در جایگاه ٨٩ دنیا قرار گرفته است.

ارزانی هم به داد گردشگری ایران نرسید

اما بی‌توجهی به فراهم‌آوردن زیرساخت‌های مناسب برای گردشگران خارجی در شرایطی است که هزینه تمام شده سیر و سفر در ایران برای گردشگران خارجی بسیار پایین است. گزارش رقابت‌پذیری سفر و گردشگری نشان می‌دهد ایران در شاخص قیمت رقابتی در سال ٢٠١٧ همانند ‌سال ٢٠١٥ همچنان رتبه اول را کسب کرده است و یکی از اقتصادی‌ترین مقاصد دنیا برای گردشگران بین‌المللی محسوب می‌شود.

گفتنی است صنعت سفر و گردشگری با ارزش افزوده حدود ١٠,١ میلیارددلاری، سهم ٢.٥‌درصدی از کل تولید ناخالص داخلی ایران را تشکیل داده و با ٤٧٦‌هزار شغل، سهم ١ /٩درصدی از کل اشتغال کشور را به خود اختصاص داده است.

بدترین و بهترین  شاخص‌های گردشگری

بدترین رتبه ایران در بین مولفه‌های شاخص رقابت‌پذیری سفر و گردشگری در ‌سال ٢٠١٧ مربوط به پایداری زیست‌محیطی و پس از آن اولویت‌بخشی سفر و گردشگری و زیرساخت خدمات گردشگری بوده است.

همچنین بهترین رتبه ایران پس از رقابت‌پذیری قیمت‌ها مربوط به منابع فرهنگی و زیرساخت‌های زمینی و هوایی است. بررسی جزیی‌تر مولفه‌های شاخص رقابت‌پذیری سفر و گردشگری نشان می‌دهد از بین چهار مولفه توانمندسازی محیط، سیاست‌های سفر و گردشگری، زیرساخت‌ها و منابع طبیعی و فرهنگی ایران به ‌طور متوسط در مولفه فعال‌سازی محیط‌زیست امتیاز بهتری نسبت به سه مولفه دیگر کسب کرده است.

بالاترین امتیاز ایران مربوط به مولفه‌های رقابت‌پذیری قیمت‌ها و امنیت و ایمنی به ترتیب با امتیاز ٧ /٦ و ٢ /٥ بوده و کمترین امتیاز مربوط به زیرساخت‌های حمل‌ونقل هوایی با امتیاز ٢ /٢ و منابع طبیعی و دسترسی بین‌المللی هر دو با امتیاز٤ /٢ بوده است.

سهیلا روزبان