افزایش کمیت و کاهش کیفیت مهندسان

محمود احمدی نژاد رئیس‌جمهور سابق زمانی که در صداوسیما از تعداد بالای فارغ‌التحصیلان رشته‌های مهندسی در ایران سخن می‌گفت، لحنی بسیار غرورانگیز داشت. بسیاری از مدیران نیز در مصاحبه‌های خود این موضوع را مایه مباهات دانسته‌اند. با این همه به دلیل عدم توازن بازار کار و خروجی فارغ‌التحصیلان دانشگاه‌ها، دیگر دیدن مهندسی جوان که در یک رستوران یا سنگ‌بری کار می‌کند کسی را متعجب نمی‌سازد. به گزارش نشریه فوربس، آمارها نشان می‌دهد سال گذشته میلادی ۳۳۵هزار نفر در رشته‌های علوم و مهندسی در ایران فارغ‌التحصیل شده‌اند. این به معنی رتبه پنجم ایران در این عرصه است. با این همه مهندسان عمران، برق یا مکانیک فارغ‌التحصیل دانشگاه پیام نور، آزاد یا حتی معتبرترین دانشگاه‌های کشور ظاهراً چندان مورد استقبال بازار نیستند.

چالش اشتغال

این درحالی است که فارغ‌التحصیلان رشته‌های STEM به معنی فارغ‌التحصیلان رشته‌های علوم و مهندسی به عاملی اساسی در دسترسی کشورها به ثروت و رفاه تلقی می‌شوند. اما در کشور ما انبوه بیکاران رشته‌های مهندسی به چالشی برای مسئولین بدل شده‌اند. چین با ۴.۷ میلیون فارغ‌التحصیل در رشته‌های مهندسی بهترین استفاده را از این فارغ‌التحصیلان انجام داده است. جالب آن است که تعداد فارغ‌التحصیلان رشته‌های مهندسی در کشور ژاپن کمتر از ایران است و خروجی کار مهندسان دو کشور البته قابل مقایسه نیست.

بسیاری از متخصصان از افول رشته‌های مهندسی در ایران سخن می‌گویند. رضا فارغ‌التحصیل مهندسی مکانیک از جست‌وجوی دو ساله‌اش برای یافتن شغلی مناسب و مرتبط با رشته‌اش سخن می‌گوید. او معتقد است که وضعیت رکود و تولید دلیل اصلی بازار کساد کار در کشور است. طبق بررسی، براساس محبوبیت میان رشته‌های گروه فنی مهندسی ۱۰ رشته برتر از نظر موقعیت شغلی و درآمد آن در ایران، مهندسی برق در صدر رشته‌های دیگر است و سایر رشته‌های مهندسی مکانیک، مهندسی عمران، مهندسی صنایع، مهندسی شیمی، مهندسی کامپیوتر، مهندسی مواد، مهندسی هوافضا، مهندسی معماری، مهندسی فناوری اطلاعات (IT) است.

با این همه به نظر نمی‌رسد که فارغ‌التحصیلان این رشته‌ها بتوانند دانسته‌هایشان را به طور کامل در بازار کار به کار گیرند. تولید انبوه و بی‌کیفیت فارغ‌التحصیلان مهندسی بدون زنده کردن حس ساختن و کار مستقل در آنها و تلاش همه برای استخدام در یک اداره دولتی و داشتن امنیت شغلی به دور از استرس‌های تولید غالب این مهندسان جوان را از گرایش به کوچه تاریک تولید باز داشته است. آنها نیز که علاقه‌مند هستند کمتر می‌توانند شغل موردنظرشان را بیابند.

علوم پایه

محمد رضا دیانی مدیر عامل گروه صنعتی اسنوا در این باره به آفتاب یزد می‌گوید: «ما در حال حاضر دو نوع فارغ‌التحصیل داریم، یک دسته اقلیت که اینها افراد بسیار مستعد و دارای هوش بالا هستند که عموماَ هم در کشور ما این گونه مهندسان جذب برخی مراکز علمی و پژوهشگاه‌های دولتی می‌شوند. دسته دوم اکثریتی هستند که از لحاظ علمی عموماً کیفیت مدنظر صنعت را ندارند و از لحاظ تجربی نیز به دلیل بی‌تجربگی محض غالباً نیازمند یک دوره کاری ۴ یا ۵ ساله هستند تا بتواند به مرحله بازدهی و مفید بودن در رشته تحصیلی خود برسند.

مسئله تاسف‌برانگیز این است که علی‌رغم تمام صحبت‌ها و تاکیدها بر لزوم ارتباط صنعت و دانشگاه علم پایه که در متون دانشگاهی و آکادمیک تدریس می‌شود و در برابر نمره به مهندسین جوان ما آموزش داده می‌شود، ابداً ارتباطی با نیازهای صنعت ندارد. خود ما غالباً برای یک پست فنی برای فارغ‌التحصیلان مهندسی وقتی آگهی استخدام می‌زنیم، ناچاریم اقلاً ۵۰ تا ۸۰ نفر را مورد مصاحبه و ارزیابی قرار دهیم تا بتوانیم یکی را انتخاب کنیم. در صورتی که اگر کیفیت مراجعین بالاتر بود قطعاً این رقم نیز کاهش می‌یافت. در رشته پزشکی یک دانشجو پیش از ورود کامل به بازار کار چند سال به عنوان انترن مشغول فعالیت و کار است تا تجربه بیاموزد. چنین فرآیندی را در عرضه مهندسی نیز نیاز داریم.»

مهندسان دست به آچار

علی‌رضا کلاهی عضو اتاق بازرگانی و تولیدکننده قطعات صنعتی نفت و گاز نیز به آفتاب یزد می‌گوید: «غالب تولیدکنندگان هیشه به دنبال نیرویی می‌گردند که دارای رزومه و سابق کار مشخص باشد و مدرک دانشگاهی هر چند معتبر برای بنده به عنوان یک فعال بخش خصوصی ملاک نیست. متاسفانه مهندسان بسیاری از معتبرترین دانشگاه‌های کشور برای کار به بنده مراجعه کرده‌اند که توانشان در عرصه کار واقعی از یک کارگر دیپلم که به صورت تجربی به یک تکنیسین ماهر تبدیل شده است کمتر بوده است.

حتی برخی اوقات این مهندسان را به عنوان کارآموز زیر دست این تکنیسین‌های کم‌سواد قرار می‌دهیم تا کار یاد بگیرند. ما مهندس دست به آچار که دردوره دانشگاه به فکر مهارت‌آموزی بوده باشد بسیار کم داریم. درست است که در کشور ما حمایت دولتی و بانکی کمتر از برخی کشورهای توسعه‌یافته است، اما آنگونه نیست که در کشورهای آنها هم پس از فارغ‌التحصیلی همه چیز در اختیارشان بوده باشد. در آنجا مهندسان از گاراژ منزلشان به ساخت یک کالای باکیفیت‌تر اقدام می‌کنند.»