«دیدن و بودن» ساخته علی شیلان‌دری یک از مستندهایی است که امسال در بخش مسابقه یازدهمین دوره جشنواره بین‌المللی فیلم مستند «سینماحقیقت» حضور دارد. علی شیلان‌دری در این مستند پرتره به سراغ مریم زندی یکی از عکاسان شناخته ایرانی رفته است.
شیلان‌دری در گفت‌وگویی با اعتماد درباره شکل‌گیری ایده این مستند و روند ساخت آن توضیح داد: «ساخت این مستند از سال ۹۰ و در زمانی که من مسئول کانون عکاسان اصفهان بودم شروع شد. آن زمان از خانم زندی برای نمایش آثارشان در اصفهان دعوت کرده بودیم. برای آن نمایشگاه روی عکس‌های انقلاب خانم زندی تمرکز کردیم. کتاب این عکس‌ها در آن زمان هنوز مجوز انتشار نگرفته بود. همین موضوع باعث شد تا ایده ساخت چنین مستندی به ذهنم برسد. آن را با خانم زندی در میان گذاشتم و ایشان هم پذیرفتند. با توجه به اینکه فیلم بودجه خاصی نداشت تصمیم گرفتم علاوه بر فیلمبرداری، صدابرداری و تدوین آن را هم خودم انجام دهم. همزمان با ادامه فیلمبرداری یک سری مسائل دیگر هم پیش آمد. آن زمان مساله انجمن عکاسان مطرح شد. بعدتر ارشاد اعلام کرد که کتاب عکس‌های انقلاب در صورتی اجازه انتشار پیدا می‌کند که یک‌سری از عکس‌های آن حذف شود، اما خانم زندی اصرار داشت تا کتاب بدون هیچ‌گونه سانسوری منتشر شود. همین موضوع را در فیلم دنبال کردیم تا خوشبختانه بعد از یک‌سال و نیمی که از انتخاب آقای روحانی به عنوان رئیس‌جمهور گذشت مجوز چاپ کتاب هم صادر شد. این موضوع می‌توانست پایانی برای این فیلم مستند باشد.» به گفته شیلان‌دری تدوین این فیلم مستند نیز حدود دو سال وقت برد و در نهایت «دیدن و بودن» امسال برای حضور در بخش مسابقه جشنواره سینماحقیقت آماده شد.
این مستندساز درباره طولانی شدن زمان فیلمبرداری و آماده‌سازی این مستند که نزدیک به شش سال طول کشیده هم گفت: «معمولا ساخت یک فیلم مستند اینقدر طول نمی‌کشد، اما مستندهایی که به صورت تایم‌لپس یک موضوع را دنبال می‌کنند تا زمانی که موضوع ادامه داشته باشد مجبور به ادامه کار هستند. همین دلیل باعث شد تا نتوانیم فیلم را بدون رسیدن به نتیجه که انتشار کتاب عکس‌های انقلاب خانم زندی بود به پایان برسانیم.» شیلان‌دری یکی دیگر از دلایل طولانی شدن پروسه تولید این مستند را بودجه عنوان می‌کند: «این موضوعی بود که باعث شد نتوانیم کار روی فیلم را متمرکزتر ادامه دهیم. من مجبور بودم ادیت این فیلم را هم خودم انجام دهم. حجم راش‌هایی که برای این مستند گرفته بودیم با توجه به سفرهایی که خانم زندی می‌رفتند و موضوعاتی که مرتب در جریان فیلمبرداری پیش می‌آمد خیلی زیاد شد. همین حجم زیاد باعث شد زمان ادیت فیلم هم طولانی‌تر از آن چیزی شود که ما فکر می‌کردیم.» او با اشاره به اینکه ممکن است چنین مواردی در زمان مشاهده این مستند اصلا حس نشود ادامه داد: «شما با دیدن این فیلم حدود دو سال و نیم از زندگی خانم زندی را مشاهده خواهید کرد، اما فیلمبرداری این فیلم خیلی بیشتر طول کشیده است. این فیلم با سفرهایی که ایشان می‌رفتند شروع شد. به این سفرها در فیلم خیلی خلاصه پرداختیم چون همانطور که توضیح دادم محور اصلی این مستند پرتره چاپ کتاب عکس‌های انقلاب خانم زندی بود.»
علی شیلان‌دری درباره تفاوت مستند «دیدن و بودن» با دیگر مستندپرتره‌هایی که ساخته می‌شوند توضیح داد: «من تصمیم گرفتم برای ساخت این مستند با هیچ چهره‌ای درباره خانم زندی مصاحبه نکنم. این رویکرد که برای ساخت چنین مستندهایی از مصاحبه با دیگر چهره‌ها استفاده می‌کنند را اصلا دوست ندارم. معمولا چهره‌ها در چنین مستندهایی با یک سری تعارفات در مورد سوژه صحبت می‌کنند که از نظر من شیوه درستی برای معرفی یک پرتره نیست.» شیلان‌دری چنین تفاوتی را یکی از شاخصه‌های اصلی این مستند بیان کرده و اضافه می‌کند: «مستند «دیدن و بودن» در حقیقت یک شخصیت اصلی دارد و شخصیت‌های فرعی چندانی در آن وجود ندارد. یکی از شاخصه‌های اصلی این فیلم همین است؛ اینکه فقط با یک نفر پیش می‌رود و کاراکتر آن‌چنانی به فیلم اضافه نمی‌شود.»
شیلان‌دری با اشاره به مشکلات مالی که مستندسازان برای ساخت آثارشان دارند گفت: «طبیعتا هر مستندسازی به برگشت هزینه‌هایش فکر می‌کند. مباحث مالی عمده‌ترین مساله‌ای است که فیلم‌های مستند با آن درگیر هستند. چنین مستندهایی در ساخت مورد حمایت مالی قرار نمی‌گیرند و این مستندساز است که مجبور است با هر دردسر و زحمتی که شده منابع مالی برای ساخت اثرش را تامین کند.» او با اشاره به اینکه فراهم کردن امکانات برای نمایش فیلم مستند یکی دیگر از دغدغه‌های مستندسازان است ادامه می‌دهد: «طبیعتا من هم مثل دیگران به اینکه اثرم نمایش داده شود امید زیادی دارم. برای این موضوع تا آنجا که بتوانم تلاش می‌کنم، اما می‌دانم که ظرفیت‌ها در نمایش فیلم‌های مستند خیلی محدود است و علاوه بر آن فیلم‌های خوب زیادی وجود دارد که با همین شرایط مواجه هستند.»
شیلان‌دری معتقد است که حضور یک مستند در جشنواره سینماحقیقت می‌تواند در دیده شدن آن تاثیر بسزایی داشته باشد. او با اشاره به اینکه حضور مستند «دیدن و بودن» در یازدهمین دوره جشنواره سینماحقیقت می‌تواند در معرفی آن تاثیرگذار باشد توضیح داد: «از نظر من جشنواره سینماحقیقت، جشنواره تاثیرگذاری است. این جشنواره با انعکاس خوبی که در جامعه دارد، یکی از بهترین فرصت‌ها برای نمایش فیلم‌های مستند در ایران است. اینکه آثار مستندی که در طول سال ساخته می‌شوند در یک جشنواره به نمایش درآیند اولین قدم در راه معرفی آثار مستند است. همین نمایش می‌تواند توجه‌ها را به خود جلب کند و زمینه‌ساز نمایش بیشتر فیلم باشد.»
او در پایان با اشاره به اینکه مستند «دیدن و بودن» ادای دین به جامعه عکاسی ایران است گفت: «در ایران عکاسان مستقل زیادی داریم که به شکل آزاد کار می‌کنند. خانم زندی یک نمونه شاخص در این زمینه است. او از طریق عکاسی زندگی می‌کند، یک عکاس حرفه‌ای است و کاملا مستقل فعالیت می‌کند.» او همین مورد را یکی از دلایل همکاری طولانی‌مدت این عکاس برای ساخت چنین مستندی عنوان می‌کند: «یکی از دلایلی که باعث شد تا خانم زندی صبورانه با ساخت این مستند همکاری کند فعالیت ایشان به عنوان یک عکاس بود. اینکه خانم زندی تجربیات زیادی در زمینه پروژه‌های طولانی‌مدت داشت در ساخت این اثر به من کمک زیادی کرد. ایشان تنها عکاسی است که در تاریخ معاصر ما روی یک پروژه عکاسی نزدیک سی و هشت سال وقت گذاشته است. همین باعث شد تا طولانی شدن پروسه تولید مستند «دیدن و بودن» برای او چندان عجیب نباشد. ضمن اینکه چنین تجربه‌ای از سوی خانم زندی در زمان ساخت مستند به خود من هم کمک زیادی کرد.»
- 10
- 6
