همه چیز درباره هنر باستانی نقالی خوانی

نقالی خوانی

نقالی خوانی چیست؟

نقالی خوانی، هنر دیرینه و آئینی ایرانی می باشد که از دیرباز در فرهنگ و ادبیات ایران جایگاهی ویژه داشته است. این هنر، به نوعی قصه گویی حماسی و پهلوانی همراه با موسیقی و نمایش است که در آن، نقال با استفاده از لحن و بیان خاص، حرکات و ایما و اشاره، و گاه با استفاده از پرده و نقاشی، به نقل داستان های حماسی و پهلوانی، به ویژه شاهنامه فردوسی می پردازد.

نقالی خوانی، ریشه ای دیرینه در تاریخ ایران دارد و به دوران باستان و پهلوانان و شاهان ایران زمین باز می گردد. در آن زمان، نقالان به نقل دلاوری ها و رشادت های پهلوانان و شاهان می پرداختند و مردم را با تاریخ و فرهنگ ایران آشنا می کردند.

نقالی خوانی، در دوره های مختلف تاریخی فراز و نشیب های بسیاری را پشت سر گذاشته است. در دوره صفوی، این هنر مورد توجه و حمایت شاهان و درباریان قرار گرفت و رونق بسیاری یافت. اما در دوره قاجار، با ظهور و گسترش تئاتر و سینما، نقالی خوانی تا حدودی به حاشیه رانده شد.

نقالی خوانی، در دوران معاصر، بار دیگر مورد توجه قرار گرفته است و تلاش هایی برای احیای این هنر اصیل ایرانی صورت گرفته است. در حال حاضر، نقالی خوانی در بسیاری از نقاط ایران، به ویژه در شهرها و روستاهای خراسان، به عنوان یک هنر زنده و پویا رواج دارد.

نقالی خوانی، فواید و مزایای بسیاری دارد. این هنر، به حفظ و ترویج فرهنگ و ادبیات ایران کمک می کند. همچنین، نقالی خوانی، به تقویت قوه تخیل و خلاقیت، و همچنین به افزایش مهارت های سخنوری و فن بیان کمک می کند.

نقالی خوانی، هنری جذاب و آموزنده است که می تواند برای افراد در هر سنی جذاب باشد. این هنر، به ما کمک می کند تا با تاریخ و فرهنگ ایران آشنا شویم و از داستان های حماسی و پهلوانی لذت ببریم.

پروندۀ «نقالی» در ششمین اجلاس میراث معنوی ناملموس یونسکو در تاریخ ۲۷ نوامبر ۲۰۱۱ به ثبت جهانی رسید.

تاریخچه نقالی خوانی قدیمی در ایران

تاریخچه نقالی در ایران

قصه گویی موضوعی پرطرفدار در میان اقوام مختلف ایران باستان بوده است، مردم از سرگذشت الهه هایی مانند میترا، آناهید و افسانه های پهلوانانی مانند رستم، سیاوش و اسفندیار صحبت می کردند. 

در زمان اشکانیان افرادی که به نقل داستان های حماسی و رزمی می پرداختند، گوسان می گفتند، در دوره ساسانیان خنیاگرانی حماسه‌ها و داستان‌های قومی و ملی را با آواز و نغمه‌سازی برای مردم می‌خواندند.

زمانی که اسلام وارد ایران شد، داستان های گذشته با وجود اینکه کمرنگ شده بودند، اما همچنان جایگاه خود را حفظ کردند، البته انواع دیگری از داستان ها نیز وارد نقالی شد. در آن زمان معابر عمومی مانند  میدان‌ها، سر گذرها، چهارسوق‌های بازار، سراها، کاروانسراها، حتی صحن مسجدها، زیارتگاه‌ها و تکیه‌ها از جمله مکان هایی بودند که مردم به قصه گویی می پرداختند. 

اوج شکوفایی هنر نقالی به دوره صفویه برمی گردد، زمانی که قهوه خانه ها باز شدند و این هنر در بین افرادی که به آنجا می آمدند، قدرت پیدا کرد. شاهان صفوی به تصویرگری و نگارگری بسیار علاقه داشتند، به همین دلیل پرده های فراوانی در قهوه خانه ها نصب می شد و نقالان زیادی نیز به همین سبب تربیت شدند. زمانی که تعزیه خوانی رونق پیدا کرد، نقالی محدودتر شد اما همچنان در بین مردم عامه به خصوص افرادی که به کاروانسراها و قهوه خانه ها سر می زدند، طرفدار داشت. 

در سال های گذشته استقبال ایرانیان از این هنر کمتر شده، همچنین هواداران آن نیز به نسبت کاهش پیدا کرده اند زیرا فضاهایی نظیر قهوه خانه و کاروانسراها کاهش یافته است. با وجود این شرایط دستگاه های مربوطه از قبیل  میراث فرهنگی و خانه تئاتر باید تلاش کنند تا جایگاه اصلی نقالی خوانی را به ایران برگردانند، زیرا این هنر می تواند داستان های حماسی، قومی و فولکلور را نسل به نسل انتقال دهد. اینکه شاهنامه و اساطیر پیشینیان در طول زمان حفظ شده و به ما رسیده است، مدیون نقالان است.

هنر نقالی خوانی در ایران

اجزای نقالی خوانی

نقالی خوانی، از اجزای مختلفی تشکیل شده است که عبارتند از:

نقال:

نقال، کسی است که داستان را نقل می کند. نقال باید از لحن و بیان قوی، حرکات و ایما و اشاره مناسب و همچنین از دانش و اطلاعات کافی در مورد داستان ها برخوردار باشد.

داستان:

داستان های نقالی خوانی، غالباً از شاهنامه فردوسی و سایر منابع حماسی و پهلوانی ایرانی انتخاب می شوند.

موسیقی:

موسیقی، نقشی مهم در نقالی خوانی دارد. موسیقی، به ایجاد فضایی حماسی و پهلوانی کمک می کند و همچنین، به انتقال بهتر مفاهیم داستان کمک می کند.

پرده و نقاشی:

در برخی از موارد، نقالی خوانی با استفاده از پرده و نقاشی انجام می شود. پرده، تصاویری از داستان را نشان می دهد و به درک بهتر داستان توسط مخاطبان کمک می کند.

انواع نقالی خوانی

نقالی، هنر دیرینه و آئینی ایرانی است که با روایت داستان‌های حماسی و پهلوانی، نقشی مهم در حفظ و ترویج فرهنگ و ادبیات ایران ایفا می‌کند. این هنر، در طول تاریخ خود، به اشکال مختلف اجرا شده و تنوعی از انواع نقالی را به وجود آورده است. در ادامه، به بررسی برخی از انواع نقالی می‌پردازیم:

نقالی پرده ای:

در این نوع نقالی، نقال از پرده و نقاشی برای نقل داستان استفاده می‌کند. پرده، تصاویری از داستان را نشان می‌دهد و به درک بهتر داستان توسط مخاطبان کمک می‌کند. نقالی پرده ای، سابقه‌ای دیرینه دارد و در دوران صفوی به اوج شکوفایی خود رسید.

نقالی بدون پرده:

در این نوع نقالی، نقال بدون استفاده از پرده و نقاشی، داستان را نقل می‌کند. نقال با استفاده از لحن و بیان قوی، حرکات و ایما و اشاره، و همچنین با دانش و اطلاعات کافی در مورد داستان ها، به روایت داستان می‌پردازد. نقالی بدون پرده، در قهوه‌خانه‌ها، تکیه‌ها و دیگر مکان‌های عمومی اجرا می‌شد و به دلیل عدم نیاز به تجهیزات خاص، رواج بیشتری داشت.

نقالی نمایشی:

در این نوع نقالی، نقال با استفاده از حرکات و ایما و اشاره بیشتر، داستان را به صورت نمایشی نقل می‌کند. نقال در این نوع نمایش، علاوه بر لحن و بیان، از حرکات بدن، لباس و گاه موسیقی نیز برای انتقال مفاهیم داستان استفاده می‌کند. نقالی نمایشی، به نوعی تئاتر تک نفره شباهت دارد و در دوران معاصر رواج بیشتری یافته است.

نقالی آوازی:

در این نوع نقالی، نقال با استفاده از آواز و موسیقی، داستان را نقل می‌کند. نقال در نقالی آوازی، با لحن و بیان آوازی و گاه با استفاده از ساز، به روایت داستان می‌پردازد. نقالی آوازی، بیشتر در مناطق شمال خراسان رواج دارد و به نوعی موسیقی حماسی نیز محسوب می‌شود.

نقالی محلی:

در این نوع نقالی، نقال از داستان‌ها و افسانه‌های محلی برای بیان داستان استفاده می‌کند. نقالی محلی، به گویش و لهجه محلی اجرا می‌شود و به حفظ و ترویج فرهنگ و آداب و رسوم محلی کمک می‌کند. نقالی محلی، در نقاط مختلف ایران با تنوع و گوناگونی رواج دارد.

نقالی معاصر:

در این نوع نقالی، نقال از تکنیک‌ها و نوآوری‌های جدید در اجرای نقالی استفاده می‌کند. نقالی معاصر، با حفظ اصالت و ریشه‌های سنتی نقالی، به دنبال ارائه ی روایت های جدید و جذاب برای مخاطبان امروزی است. نقالی معاصر، گاه با تلفیق با دیگر هنرها مانند تئاتر و موسیقی، به خلق آثار نو و بدیع می‌پردازد.

انواع نقالی خوانی

نقالی خوانی در ایران امروز

نقالی خوانی، در ایران امروز، به عنوان یک هنر زنده و پویا رواج دارد. این هنر، در بسیاری از نقاط ایران، به ویژه در شهرها و روستاهای خراسان، اجرا می شود.

نقالی خوانی، در ایران امروز، با چالش های مختلفی نیز روبرو است. از جمله این چالش ها، می توان به کمبود نقالان ماهر، عدم حمایت کافی از نقالان، و همچنین به رقابت با سایر هنرهای نمایشی اشاره کرد.

با وجود این چالش ها، نقالی خوانی، همچنان به عنوان یک هنر اصیل ایرانی، جایگاهی ویژه در فرهنگ و ادبیات ایران دارد. این هنر، با تلاش و توجه مردم بار دیگر می تواند رونق سابق را کسب کند.

نقالی خوانی و شاهنامه

نقالی خوانی ارتباط عمیقی با شاهنامه فردوسی دارد. شاهنامه، به عنوان یکی از مهم‌ترین منابع حسی و حماسی ادبیات فارسی، موضوع اصلی بسیاری از اجراهای نقالی خوانی بوده است. نقالان با روایت دلاوری‌های پهلوانان شاهنامه، مانند رستم، سیاوش و سهراب، نه تنها مخاطبان را با داستان‌های حماسی و تاریخ ایران آشنا می‌کنند، بلکه به تقویت حس میهن‌پرستی و ارزش‌های فرهنگی ایرانی نیز کمک می‌کنند.

شاهنامه، با گستردگی و تنوع شخصیت‌ها و داستان‌ها، زمینه‌ای وسیع برای اجرای نقالی خوانی فراهم می‌کند. نقالان با انتخاب بخش‌هایی از شاهنامه و روایت آن‌ها با لحن و صدای خاص خود، می‌توانند اجراهای متفاوتی به نمایش بگذارند و هر بار مخاطبان را با جنبه‌ای جدید از این اثر سترگ ادبی آشنا کنند.

اثرات نقالی خوانی بر فرهنگ و جامعه

نقالی خوانی، فراتر از یک هنر نمایشی صرف، تأثیراتی عمیق بر فرهنگ و جامعه دارد. این هنر، به عنوان میراثی کهن، به حفظ و انتقال ارزش‌های فرهنگی ایرانی کمک می‌کند. نقالی خوانی، با روایت داستان‌های حماسی و پهلوانی، روحیه‌ی پهلوانی، عدالت‌خواهی، ایستادگی در برابر ظلم و فداکاری را در جامعه ترویج می‌دهد.

علاوه بر این، نقالی خوانی، به تقویت زبان و ادبیات فارسی کمک می‌کند. نقالان با اجرای داستان‌ها با لحن و بیان درست، به مخاطبان خود استفاده صحیح از زبان فارسی و آشنایی با اصطلاحات و ضرب‌المثل‌های قدیمی را می‌آموزند.

نقالی خوانی، همچنین، به ایجاد حس همبستگی و تعلق اجتماعی کمک می‌کند. این هنر، با روایت داستان‌های مشترک ملی، به ایجاد حس وحدت و همدلی در میان اقشار مختلف جامعه کمک می‌کند.

نقالی خوانی قدیمی

سخن پایانی درباره نقالی خوانی

نقالی خوانی، هنری دیرینه و ارزشمند ایرانی است که از گذشته‌های دور تا به امروز، به روایت داستان‌های حماسی و پهلوانی پرداخته است. این هنر، با تلفیق موسیقی، نمایش و روایتگری، به انتقال ارزش‌های فرهنگی و تقویت زبان و ادبیات فارسی کمک می‌کند. در دنیای امروز، تلاش برای حفظ و احیای این هنر اصیل ایرانی، بیش از هر زمان دیگری اهمیت دارد تا بتوانیم نسل‌های آینده را با این میراث گران‌بها آشنا کنیم.

گردآوری: بخش هنر و سینمای سرپوش