فرهاد فخرالدینی؛ آهنگسازی که مظهر همدلی و وحدت است

جمع پرشماری از هنرمندان و اهالی موسیقی در مراسم رونمایی کتاب فرهاد فخرالدینی، آهنگساز و رهبر ارکستر به نام «زیر گنبد مینا» که شامگاه دوشنبه ۱۳ اسفند در مؤسسه فرهنگی اکو برگزار شد، گرد هم آمدند و این مراسم را تبدیل به آیین تجلیل از خدمات این استاد بزرگ موسیقی ایران کردند.

کاش فخرالدینی را بیشتر می‌شناختیم

حسین علیزاده، آهنگساز و نوازنده تار و سه تار از جمله سخنرانان این مراسم بود. او گفت: امروز افتخار بزرگ و بهار زودرسی است. برخی بزرگان در هر عرصه‌ای وجودشان برکت هر کشوری و باعث غرور یک ملت است. ما در شرایطی در ایران زندگی می‌کنیم که همه دم از کمبود محبت می‌زنند اما تا به امروز ثابت شده تا مردم از صمیم قلب کسی را دوست نداشته باشند دلشان آرام نمی‌گیرد.

علیزاده نام فرهاد فخرالدینی را بدون هیچ پیشوندی بیان کرد و گفت: ببخشید استاد! به نظر من هیچ واژه‌ای لایق پیشوند اسم شما نیست. اجازه بدهید من نامتان را بگویم!

او افزود: من از سال ۱۳۴۳ فخرالدینی را می‌شناسم. آن قدر حس خوبی دارم که دوست دارم با حس خوبم در حضور استاد فخرالدینی از تمام کسانی که در هنرستان موسیقی زحمت می‌کشیدند یاد کنم. از استادان حسین دهلوی، شجریان و هوشنگ ظریف که باید در چنین روزی از آنها نیز یاد کرد؛ چرا که همه سمبل جامعه هستند. ماموسیقیدان‌ها همیشه فکر می‌کنیم چرا رابطه‌ها نزدیک نیست و اشکال دارد، اما فرمول این مسأله ساده است چرا که جامعه تا حدودی از حضور فخرالدینی‌ها عاری شده است؛ اگر تعدادشان بیشتر بود جامعه به تعادلی مطلوب می‌رسید.

این نوازنده سرشناس اظهار کرد: در تمام سال‌هایی که گذشت ما شرایطی را طی کردیم که خودمان هم نمی‌دانستیم چه خواهد شد و هیچ‌کس فکر نمی‌کرد موسیقی چنین شرایطی داشته باشد که بگوییم تلویزیون ساز را نشان نمی‌دهد. اصلاً آیا شما دوستان تلویزیون نگاه می‌کنید؟ ما در جامعه ای زندگی می‌کنیم که بوی معنویت درآن احساس می‌شود و وقتی سخن از فخرالدینی می‌آوریم، سرتاسر این اسم معنویت است. کاش مسئولان ما هنرمندانی چون فخرالدینی را بیشتر می‌شناختند. ما پر از عشق و عاطفه‌ایم و به هر که عشق می‌ورزیم برای ما همه کس می‌شود و طبیعی است که امروز برای فرهاد فخرالدینی دورهم جمع می‌شویم و بوی بهارمی‌آید.

مگر می‌شود دنیای فخرالدینی را از او گرفت؟

او ادامه داد: مشکلات بسیاری در حوزه موسیقی است اما ما هیچ توقعی از مسئولان نداریم. ای کاش دراین ۴۰ سال مسئولان فرهنگی می‌دانستند هر قدمی که ایشان برمی‌دارد باید جای پای او را طلا می‌گرفتند و ستایشش می‌کردند. آفرین بر فرهاد فخرالدینی که این قدر با پشتکار، عشق و انگیزه روزهای سخت را سپری کرد و هیچ گاه گله و شکایت نداشت و عقب ننشست. اگر امروز ایشان در ارکسترهای دولتی حضور ندارد در منزل همچنان مشغول به کارهای موسیقی است؛ مگر می‌شود دنیای فخرالدینی را از او گرفت؟ و فکر کنیم بنا بر مصلحت در ارکستری باشد یا نباشد. این موارد چیزهایی نیست که برای فردی مانند فخرالدینی ارزش داشته باشد.

حسین علیزاده، فخرالدینی را نمونه یک استاد بزرگ دانست گفت: ایشان پدیده جدیدی نیست که در این سال‌ها با موسیقی این گونه رفتار شده است. ما موسیقیدانان از دوره ناصرالدین‌شاه پشت پرده ساز می‌زدیم تا به امروز که این موسیقیدانان به داخل جامعه راه یافته‌اند جامعه ای که موسیقیدانان نقش اساسی در تصمیم‌گیری آن دارند.

او ادامه داد: وقتی می‌خواهیم تصمیم بگیریم در جامعه‌ای که می‌تواند زنده باشد اصلاً نیازی نیست همه هم عقیده باشیم. باید دموکراسی وجود داشته باشد. به یکدیگر حق بدهیم که صحبت کنیم و نظراتی مختلف داشته باشیم. ما داریم اینها را یاد می‌گیریم. شاید من با فردی دعوا کنم اما این دلیل نیست که با او مشکل شخصی دارم.همکاران عزیز ما باهم اتحاد داشتیم، اتحاد ما این بوده که در یک سرزمین زندگی و کار کردیم؛ ما به هم انرژی دادیم و آزادی و دموکراسی را تجربه می‌کنیم.آن هم در کشوری که اسم رشته موسیقی را بگویند موسیقی همچنان است.

این موسیقیدان اضافه کرد: از خانه موسیقی برای برگزاری این مراسم تشکر می‌کنم. یکی از کارهای خیلی خوبی که کرده همین است. رسیدن به دموکراسی را حتی با دوستان خانه موسیقی هم سال‌ها تجربه کردیم. نمی‌دانم (با خانه موسیقی) اختلاف داریم یا نه؟ اما می‌خواهم این جمله امضای من شود. اگر من در خانه موسیقی نیستم در شهر موسیقی هستم.

فخرالدینی منشأ وحدت و همدلی است

حمیدرضا نوربخش، مدیرعامل خانه موسیقی، نیز دراین مراسم گفت: فرهاد فخرالدینی نیازی به توصیف ندارد. شخصیت برجسته‌ای که همگان او را به نیکی می‌شناسند. استاد فخرالدینی دهه‌های متوالی چه قبل از انقلاب و چه بعد از انقلاب درعرصه موسیقی ایران آثاربسیار ارزشمند و ماندگاری آفریدند و در طول عمر بابرکتشان آثار ماندگار شنیدنی و مکتوب از ایشان به جای مانده است.

او با اشاره به کتاب «زیر گنبد مینا» اظهار کرد: این کتاب آخرین کتاب او تا به این لحظه است که شاهد رونمایی آن هستیم. آرزوی طول عمر بابرکت برای فرهاد فخرالدینی دارم که بتوانیم شاهد آثار ارزشمند دیگری از او باشیم.

مدیرعامل خانه موسیقی بیان کرد: آقای فخرالدینی از ابتدا جزو مؤسسین خانه موسیقی در کنار دیگر استادان گرانقدر بوده‌اند و امروز ریاست شورای عالی خانه را برعهده دارد. ایشان منشأ وحدت و همدلی است. ما امروز بیش از هر زمان دیگری به وحدت، همدلی و مهربانی نیاز داریم و باید در کنار هم باشیم و یکی از منادیان این وحدت و همدلی استاد فخرالدینی هستند.

برای حفظ هویت ملی نیاز نیست از قلم‌نی به جای خودنویس استفاده کنیم

هوشنگ کامکار، آهنگسازو عضو شورای عالی خانه موسیقی نیز بیان کرد: هارمونی را درهنرستان نزد آقای فخرالدینی آموزش دیده‌ام و سخن درباره ایشان بسیار است.

او افزود: تمام مطالبی که در کتاب وجود دارد درد دل تمام هنرمندان متعهد ایران است. آقای فخرالدینی در بخشی از این کتاب اشاره داشتند «با مسئولان که صحبت می‌کردم می‌گفتند بودجه نداریم. پس برای مربی فوتبال و موارد دیگر از کجا پول‌های گران بدست می‌آید که به ما نمی‌دهند تا موسیقی جدی را اجرا کنیم؟» همچنین دراین کتاب درباره دوره‌های مختلف وزیران ارشاد صحبت شده است واین‌که چه کسانی مفید و مثمر ثمر بودند که از نظر تاریخی ارزشمند است همچنین در این کتاب درباره نقش آهنگساز و ملودی‌نویس و موسیقی ملی ایران توضیحات جالبی داده شده است.

او با بیان توضیحات دیگری درباره محتوای این کتاب گفت: آقای فخرالدینی می‌گوید موسیقی ایران باید دارای هویت ملی باشد و برای حفظ این هویت ملی نیاز نیست از قلم‌نی به جای خودنویس یا خودکار استفاده کنیم بلکه متنی که با آن نوشته می‌شود باید ملی و درجه ملی ما را نشان بدهد.

فخرالدینی کار خوبی کرد از ارکستر ملی فاصله گرفت و این کتاب‌ها را نوشت

محمد سریر، آهنگساز و عضو شورای عالی خانه موسیقی، هم در این مراسم گفت: فرهاد فخرالدینی یکی از شاخص‌ترین هنرمندان موسیقی معاصر است. او در جامعه تأثیرگذار بوده است. کتاب‌هایی که نوشته بعداً بیشتر مورد بحث خواهد بود. واقعاً به این کتاب‌ها نیاز بوده و من فکر می‌کنم قدم بزرگی برداشته است. من فکر می‌کنم کار خوبی کرد از ارکستر ملی فاصله گرفت و این کتاب‌ها را نوشت.

خودمان را جدی نگیریم، کارمان را جدی بگیریم

لوریس چکناواریان، آهنگساز و رهبر ارکستر، هم با اشاره به این که آثار فخرالدینی را رهبری کرده است، بیان کرد: امروز روز فوق‌العاده‌ای است. ملودی صورت یک انسان است. بدن را می‌شود درست کرد اما صورت را نه. ملودی‌های شما فوق‌العاده است و تشکر می‌کنم که شما من را چند بار (برای اجرای آثار) دعوت کردید.

او ادامه داد: خودمان را جدی نگیریم کارمان را جدی بگیریم. هنر آن قدر وسیع است که کسی نمی‌تواند هنرمند باشد.

فخرالدینی حدشناس و حق‌شناس است

سپس علی مرادخانی، معاون سابق امور هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی  و مدیر موزه موسیقی، نیز در سخنانی گفت: بعضی واژه‌ها برای افراد کم است وقتی فردی خیلی بزرگ می‌شود فقط نامش را می‌گویند. فکر می‌کنم این واقعاً زیبنده است بگوییم فرهاد فخرالدینی.

مرادخانی ادامه داد: او حدشناس و حق‌شناس است و در همه مسائلش با انصاف برخورد کرده است. فکر می‌کنم موسیقی و هنر برای این است که به یک انسان جلا و صفا بدهد. این هنر او را به جلایی رسانده که بتواند معیار باشد. می‌دیدم مهم‌ترین ویژگی او عشق به کارش و مدیریت است.

او همچنین گفت: خوشحالم با همه مضیقه‌ها، خانه موسیقی برقرار است و امیدوارم این گفت‌وگوها ادامه پیدا کند.

بیایید همدیگر را دوست داشته باشیم

در انتها فرهاد فخرالدینی پشت تریبون رفت و گفت: واقعاً از جمیع عزیزانی که امروز کنارم بودند، تشکر می‌کنم. هدف من این بود که در این جمع دوستانه یکدل شویم و بگوییم با یکدیگر هستیم و همدیگر را دوست بداریم. من نیز تمام شما را دوست می‌دارم و از لطف و محبت شما سپاسگزارم.

او ادامه داد: ما با خاطراتمان زندگی می‌کنیم و صحبت‌های شما عزیزان یادآور آن خاطرات است. آقای علیزاده با یاد کردن از هنرستان موسیقی مرا به آن دوران برد که عاشقانه کارمی‌کردیم. این کتابی که ملاحظه می‌کنید یکی دیگر از درس‌هایی است که من پس می‌دهم. می‌گویند دیکته نانوشته بی‌غلط است و من یک بار دیگر این دیکته را نوشتم و امتحان خودم را در مقابل ۶۱ خبرنگار ارجمند پس دادم. در این کتاب گزینه ای از مصاحبه‌های من منتشر شده است.

گفت‌وگوهای مختلفی که در مقابل سؤالات بیشمار غافلگیرم کرده‌اند و سعی کرده‌ام پاسخ بدهم. آسان نیست انسان در مقابل سؤالات غافلگیرکننده قرار بگیرد و خود را دائم در مقابل قضاوت‌ها قراردهد و مردم بخوانند. امیدوارم این صحبت‌ها مفید باشد چرا که ما از گذشته موسیقی خود اطلاعات چندانی نداریم و اطلاعات این کتاب شاید برای پنجاه یا صد سال آینده مفید باشد.

او ادامه داد: ما همیشه هنرمندان خود را از این جهت که خوب ساز می‌نوازند یا آهنگ خوبی ساخته‌اند، نگاه کرده‌ایم و هیچ گاه از این منظر که آنها چگونه زندگی کرده‌اند، به آنها توجه نکرده‌ایم. سختی‌ها و خوشی‌های آنها چه بوده است؟ این نوشته‌ها کمک می‌کند تا آن هنرمند را بیشتر بشناسند. ما یک فیلم از آقای روح‌الله خالقی نداریم که خواننده‌ای مانند بنان در کنار ایشان باشد، در حالی که می‌توانستند این کار را بکنند و این امکانات وجود داشته؛ لااقل کاری کنیم که برای آیندگان چیزی بگذاریم.

«زیر گنبد مینا» ششمین کتاب فرهاد فخرالدینی است و به گفته خودش «باید این کتاب منتشر می‌شد؛ به این دلیل که سالهای سال در زمینه موسیقی فعالیت داشته‌ام و تدریس کرده ام. تمامی عمرمن بر سر کلاس تدریس یا نوازندگی ارکستر و یا ضبط قطعه‌ای در استودیو صرف شده است، بنابراین آنچه می‌بینید نمونه‌هایی است از زندگی من.»

بخش پایانی این مراسم با رونمایی از کتاب «زیرگنبد مینا» و تولد فخرالدین فخرالدینی و فرهاد فخرالدینی همراه بود.

اجرای ارکستر سازهای ملی ایران به رهبری علی‌اکبر قربانی با صدای وحید تاج پایان بخش این مراسم بود.

ندا سیجانی

یادداشت رهبری توانا و معلمی صبور

آشنایی من با آثاراستاد فخرالدینی برمی گردد به سال‌ها پیش ازانقلاب، آن زمان آثار ایشان از تلویزیون ملی ایران و رادیو ایران به‌طورمتناوب پخش می‌شد، آثاری زیبا واغلب ارکسترال که رهبری اجرای آن را هم خود ایشان برعهده داشتند، همچنین آثاری زیبا و ماندگارهم درحوزه موسیقی بی‌کلام وهم موسیقی با کلام وموسیقی برای فیلم و سریال. اساساً یکی از علایق من به آثار ایشان برمی گردد به دوران دانشجویی من در تهران و شنیدن و لذت بردن از ساخته‌ها و تنظیمات ایشان برروی برخی اشعار ازجمله شعر «داروک» نیما و یا «در کوچه سارشب» سایه و.... و دیگر قطعات بی‌کلام و با کلام ایشان دربرنامه‌های معروفی چون «گلهای تازه» و «گلچین هفته». دامنه این فعالیت‌ها با چند سال وقفه بعد ازانقلاب دراغلب حوزه‌های موسیقی بسیار وسیع‌تر وگسترده تر شد.ساخت موسیقی برای سریال‌های ماندگاری چون «سربداران»، «ابن سینا»، «امام علی» و....

آشنایی نزدیک من با این استاد ارجمند برمی‌گردد به بعد از انقلاب و اوایل سال‌های ۶۰؛به واسطه چند تن از دوستان و توفیق دیدارمکرر درمنزل ایشان و بهره بردن از محضر ایشان و خانواده محترم و ارجمندشان. در اوایل دهه ۶۰ به همت استاد هوشنگ ابتهاج درمنزل قدیمی و زیبایشان در خیابان ارباب جمشید که امروز گویا از بناهایی است که متعلق به سازمان میراث فرهنگی است، هفته‌ای یک روز، روزهای یکشنبه برخی ازاهالی ادب وهنر و موسیقی استادانی چون دکتر شفیعی کدکنی و شرف الدین شرف خراسانی، فرهاد فخرالدین ومرتضی کاخی، پرویز مشکاتیان، ناصرفرهنگ فر، حسین علیزاده و چند تن ازبرادران کامکار وجمشید عندلیبی و به تناوب دیگرانی دردیگرحوزها جمع می‌شدند.برگزاری چنین جلساتی درآن روزگار فترت غنیمتی ارجمند و نادر به حساب می‌آمد. در یکی از این جلسات آقای فخرالدینی پارتیتوری از یکی از آثار آهنگساز قدیمی و ارزشمند و بزرگ قرن نهم ایران عبدالقادرمراغه‌ای همراه خود آورده بودند، این قطعه را در همان جلسه با چند تن از حاضران اهل موسیقی درآن جلسه، برادران کامکار و جمشید عندلیبی به عنوان نوازنده و بنده به عنوان خواننده بعداز یک تمرین یک ساعته در همان محل، فی المجلس برای دیگر حضار حاضر در جلسه اجرا کردیم، قطعه‌ای به نام «کل صبح»، اشعار این قطعه ترکیبی از اشعار عربی و فارسی بوده و گویا جناب فخرالدینی چندین سال روی این قطعه تحقیق و تفحص کرده‌اند، چند روز بعد ازاجرای آن جلسه، آن کار باهمان ترکیب وهمان افراد دراستودیو ضبط شد، پانزده سال بعد این اثر به صورتی کامل‌تر و با اجرایی مفصل‌ترمجدداً باصدای بنده و به رهبری خود استاد فخرالدینی اجرا وضبط شد و شد تیتراژ سریال امام علی(ع).

این دومین همکاری من با استاد فخرالدینی بود اما اولین همکاری من با این بزرگوار همکاری در سریال «ابن سینا» است، استاد در این سریال روی چند رباعی از خود ابن سینا ملودی‌های زیبایی ساختند و من هم افتخار خواندنش را پیدا کردم که در چند قسمت از این سریال گنجانیده شده است. به‌طور کلی و اساساً آقای فخرالدینی در حوزه هنر موسیقی شخصیتی چند وجهی دارند، از یک طرف آهنگساز و تنظیم کننده قدرتمند هستند و ازطرفی دیگردرحوزه آموزش، معلمی هستند صبور وخردمند و در وجهی دیگر رهبری توانا و پرانرژی و از جنبه ای دیگر در حوزه تألیف و کتابت موسیقی.. و وجوهی دیگر که در این مقال واین فرصت نمی‌گنجند. حسن اخلاق و بیانی خوش و مهربان و... ازدیگر خصوصیات این استاد ارجمند است که صحبت راجع به این مباحث ودیگرمباحث مربوط به ایشان فرصتی دیگر می‌طلبد و مجالی دیگر.

به‌طور کلی آقای فرهاد فخرالدینی یکی از مفاخر فرهنگی و هنری ایران به شمار می‌روند، هنرمندی بسیار سختکوش و پرکار که تجربه و تبحر ودانش بسیاری درحوزه آهنگسازی و رهبری ارکستر دارد و صدا دهی‌هایی که در ارکسترملی ایشان به گوش می‌رسد خاص خودآقای فخرالدینی است و امضای خود را دارد.از دیگر ویژگی‌های شاخص ایشان خلق ملودی‌های زیبا و ماندگار و شنیدنی درموسیقی است چه با کلام و چه بی‌کلام، آثاری که تاریخ مصرف ندارد و..... عمرشان دراز باد. 

صدیق تعریف