«حاج قربان»؛ اسطوره موسیقی مقامی خراسان

۳۰ دی امسال وارد دوازدهمین سال سوگ نشینی درفراق اسطوره موسیقی مقامی و ستاره جشنواره موسیقی بین المللی «آوینیون فرانسه» حاج قربان سلیمانی می شویم.

حاج قربان،استاد بی بدیل دوتارنوازی وبخشی خوانی،اغلب اجراها ومقام نوازی هایش با ابیات واشعار عرفانی و مدح و ثنای پیامبر(ص) آغاز می شد. او علاوه بر اجراهای زیبای صحنه ای در کشور و داوری جشنواره های آیینی، به جشنواره ها و  همایش های موسیقی خارج از کشور وبین المللی همچون فرانسه دعوت می شد ودربسیاری از سالن های بزرگ و مشهور جهان وهمچنین برخی دانشگاه ها اجرا های  به یادماندنی داشت.حاج قربان تنها «بخشی» بازمانده از بخشی های ترک منطقه خراسان بودکه درقوچان مانده بود ودراین منطقه آخرین بخشی بود.

حاج قربان می گفت: «بخشی» کسی است که باید باخواندن ونوشتن تلفیق شعر وآهنگ سازی آشنایی کامل داشته باشد.درمیان مردم نیز جایگاهی مردمی داشته و به چند زبان هم آشنا باشد. هم خوب بنوازد وهم خوب بخواند. اودردوتارنوازی پنجه ای قوی ومنحصر به فرد داشت وپنجه های مختلفی رادراجراها به کارمی بردومی گفت : پنجه یکنواخت  نمی شود، باید آن طور که دلم می گوید وسازم همراهی می کند، پنجه بزنم و این جزواستثناهای حاج قربان بودو پرده گیری ها وابداعات او  در برخی آهنگ ها  منحصربه فرد است هرچند متاسفانه درزمان حیات وی به این موضوع مهم پرداخته نشد.

۱۲سال از درگذشت حاج قربان گذشت اما آرامگاهی برای وی ساخته نشد

 به گزارش  خراسان رضوی، اگرچه حدود دو سال قبل  اقداماتی برای سروسامان دادن به وضعیت نامناسب مزار حاج قربان صورت گرفت، امابا توجه به توقعات بسیاری از اهالی هنر و هنردوستان،  هنوز هم  حال وهوای غریبانه مزار وی به ویژه محیط اطراف آن، درنگاه اول موجب رنجش وآزردگی خاطر می شود. مزار استاد همچنان درگوشه ای از زمین باغ وی در  تنهایی و غربت،  چشم به راه همت بلند همه مهرورزان وفرهنگ مداران است.

به راستی که ارزش، اهمیت و جایگاه اجتماعی، فرهنگی وهنری چنین هنرمندانی بزرگ وچهره هایی شاخص در جامعه، باید بالاتر از این باشد و لازم است این گوهرهای ارزنده هنری ومیراث گران بهای این سرزمین همواره مورد توجه  باشند.به گزارش  خراسان رضوی،  اردیبهشت ۹۵ درجریان برگزاری جشنواره موسیقی مقامی پیران چنگی درقوچان، معاون وقت هنری وزیر فرهنگ وارشاد اسلامی با هیئت همراه برمزار استاد حاج قربان درروستای علی آباد حضور یافت و کلنگ احداث بنای آرامگاه حاج قربان به زمین زده شد و وعده تسریع درعملیات اجرا دادند و برای تخصیص اعتبارات نیز اظهار امیدواری شد اما همچنان خبری از مقبره وآرامگاه یا بنای یادمان و فضاسازی اطراف آن نیست !...

نیاز به اعتبارات خاص

سرپرست اداره فرهنگ وارشاداسلامی قوچان گفت: باهمکاری فرهنگ وارشاد اسلامی و مسئولان شهرستان سرانجام مزار استاد زنده یاد حاج قربان سلیمانی درحد توان و امکانات مالی از وضعیت نامناسب قبلی درآمد و سنگ مزار نیز نصب شد به گونه ای از آن حالت غربت بیرون آمده است .

ضیایی افزود : درنظر است اقدامات دیگری مثل محوطه سازی، آسفالت مسیر تاجاده روستا، روشنایی محوطه باهمکاری مسئولان شهرستان وهنرمندان صورت گیرد اما ایجاد آرامگاه وبنای یادمان و فضاسازی ها  نیازمند اعتبارات کافی وخاص است . وی  افزود : ظهر روز ۳۰ دی به مناسبت سالروز درگذشت استاد مراسمی ازسوی استاد علیرضا سلیمانی فرزند حاج قربان به عنوان یادبود در روستای علی آباد برگزار می شود و شرکت کنندگان درمراسم یادبود بر مزار او حضور می یابند.همچنین روزسه شنبه برنامه موسیقی مقامی باعنوان خنیاگران با شرکت هنرمندان شهرستان با رویکرد حاج قربان وبزرگداشت مقام هنری او در سالن ارشاد برگزار می شود.

قرار بود مقبره ای درخور شأن استاد بنا شود

استاد علیرضا سلیمانی فرزند ویار وهمراه اجراهای هنری استاد حاج قربان نیز با قدردانی از روزنامه خراسان رضوی درپرداختن به مسائل هنری وهنرمندان وبیان مشکلات آنان گفت: خبرنگاران به راستی چشم وگوش مردم وهمچنین هنرمندان هستند که می توانند زبان آنان باشند .

وی گفت : در هرحال قرار این بود مقبره ای درخور شأن استاد بنا شود و وعده هایی هم داده شد اما به نظر می رسد تاهمین حد بسنده شده است درحالی که توقعات بیش از این بود.حالا هم با اوضاع مالی واقتصادی ومشکلات فعلی گمان نمی رود چنین خواسته ای برآورده شود یا درآینده نزدیک به آن بپردازند، اما کاش همیشه این موارد برای هنرمندان بزرگ ومطرح از قبل پیش بینی شده ودرنظر باشد و مسئولان نیز به طور جدی تری به این مسائل بپردازند.

علیرضا سلیمانی خاطرنشان کرد: روزنامه خراسان رضوی درسال ۹۴ بود که با مطلبی با عنوان «رنج غربت برمزار حاج قربان» خیلی از هنرمندان وهنردوستان را تحت تاثیر قرار داد و درزمان حیات اونیز همواره گزارش هایی دراین روزنامه درج می شد که موجب خرسندی بود چراکه به هنرمند وقتی زنده است باید توجه کرد و این درحالی است که حاج قربان هم به سهم خود در انتقال فرهنگ وهنر ایران به دنیا تلاش کرده و به خوبی هم ازعهده آن برآمده است؛ بنابراین باید همچنان پس از مرگ هم مد نظر قرارداشته باشد. این افراد به راستی مایه افتخار منطقه وکشور هستند و دنیا نیز آن هارا به بزرگی یاد می کند.

نگاهی گذرا به زندگی استاد حاج قربان سلیمانی

حاج قربان سلیمانی درسال ۱۲۹۸ خورشیدی درروستای علی آباد قوچان متولد شد . پدرش کربلایی رمضان از دوتارنوازان وبخشی های چیره دست و مشهور درمنطقه بود که به عنوان اولین استاد حاج قربان، کار آموزش دوتار به فرزندش رابرعهده داشت.

سپس این فرزند بااستعداد برای تکمیل آموخته ها نزد استادانی چون عوض بخشی، غلامحسین بخشی و محمد قیطاقی به شاگردی پرداخت که دراین میان غلامحسین بخشی جعفرآبادی بیشترین تاثیر را برساز وشیوه خواندن او داشته است. حاج قربان علاوه بر دوتارنوازی وبخشی خوانی  و شرکت دربرنامه ها وفعالیت های هنری، به کار زراعت وباغداری نیز مشغول بود وکاروتلاش وخدمت به خلق خدا را عبادت می دانست.ازلحاظ اعتقادی وباورهای دینی، انسانی استوار وبااخلاص بود، تاجایی که هیچ گاه بدون وضو دست به ساز نمی برد. اغلب اجراها ومقام نوازی های او با ابیات واشعار عرفانی و مدح وثنای پیامبر(ص) آغاز می شد .

او علاوه بر اجراهای زیبای صحنه ای در کشور وداوری جشنواره های آیینی، به جشنواره ها و همایش های موسیقی خارج از کشور وبین المللی همچون فرانسه دعوت می شد ودربسیاری از سالن های بزرگ و مشهور جهان وهمچنین برخی دانشگاه ها اجراداشت و درجشنواره آوینیون فرانسه هم همراه با فرزندش استاد علیرضا سلیمانی سنگ تمام گذاشت و باپنجه افکندن برکاسه دوتار وآواها واشعار عرفانی، دل ها را به لرزه درآورد، جان ها را بی قرار ساخت و چشم ها را مبهوت ومسحور پنجه ها و تکنیک نواختن کرد و همه را به تحسین واداشت. به راستی که چه زیبا، فرهنگ وهنر غنی وبااصالت ایران زمین را به آن سوی مرزها انتقال داد وبه رخ جهانیان کشید.  حاج قربان،  چهره محبوب ومردمی و هنرمند بزرگ نام آشنا درمحافل هنری جهان در۳۰ دی ۸۶ دارفانی راوداع گفت. روحش شاد ونام ویادش جاودانه باد!

استاد عثمان محمدپرست: هنرحاج قربان فراگیر بود

چیزی که در شخصیت حاج قربان از همه برجسته‌تر است، اعتقاد او به انسانیت و ارزش گذاشتن به موسیقی و اخلاق بود. او در هر محفلی ساز نمی‌زد و مسلمانی با اعتقاد بود. چرا هنرمندان موسیقی نواحی پس از این که فوت می‌کنند، عزیز می‌شوند. حاج قربان احتیاج به معرفی نداشت و هنر او همه‌گیر شده بود اما بدون‌شک در سال‌هایی که زنده بود، باید بیشتر حمایت می‌شد. این نشان می‌دهد که ما از میراث فرهنگی و هنری خودمان شناخت درستی نداریم.  نمی‌دانم چرا هرچه صحبت می‌کنم در نهایت به بی‌توجهی مدیران و مسئولان فرهنگی و هنری کشور ختم می‌شود.

تبحر حاج قربان به روایت هوشنگ جاوید

 حاج قربان سلیمانی در روایت داستان‌های مذهبی تبحر خاصی داشت. او جزو بخشی‌های مذهبی شمال خراسان به شمار می‌رفت. حاج قربان چند داستان از داستان‌های هزار و یک شب را که پیش از اسلام هم روایت می‌شد  به خوبی می‌خواند و اجرا می‌کرد. افرادی مانند حاج قربان کمتر جانشین دارند و  کسانی هم که باقی مانده‌اند در هاله‌ای از بی‌توجهی قرار گرفته‌اند.حاج قربان همان کسی بود که فرانسوی‌ها را در جشنواره آوینیون فرانسه شگفت‌زده کرد و روزنامه لوموند ضمن چاپ عکس او روی جلد خود نوشت: مردی که درهای بهشت را به روی غرب باز کرد.

مجتبی قیطانی، پژوهشگر موسیقی مقامی خراسان و شاگرد حاج قربان، رئیس انجمن موسیقی استان

چرا جای حاج قربان خالی است ؟

صحبت از حاج قربان است، انسانی والامقام و ستودنی که جایگاه انسانی خود را در آفرینش و شأن و فلسفه وجودی اش را در ادامه آن درک کرده بود و از هنر و موسیقی بهره ای برده بود که بزرگ ترهای حاج قربان برده بودند. استادانش خان محمد بخشی، غلامحسین بخشی جعفرآبادی و ... که قبلا این راه را رفته بودند و حاج قربان هم سالک این راه بود؛ راه بی زوال و بی‌منتهای بخشی های شمال خراسان. راهی که گواه بر جایگاه والا و قابل تحسین سبک زندگی در فرهنگ مردم خراسان است و میراث آن به حاج قربان نیز رسیده بود، برای همین بود که متفاوت جلوه می کرد. او واقعا گنجینه ای از این معرفت بود که دریافته ها و دانسته هایش را با دیگران به اشتراک می گذاشت و نشانی از یک راه دیرینه می داد، این بود حاج قربان!

چیزی که باید برای نسل امروز هنرجویان دوتار و هنرمندان مدعی آن مورد توجه باشد که نیست! به مسئولان فرهنگی هم کاری ندارم! حلقه مفقود شده هنر امروز موسیقی دوتارخراسان و بخشی های شمال خراسان، نبودِ این معرفت یا کم رنگی این آداب در زندگی هنری آنان است. شاید برای آن است که باید غصه بخوریم چرا جای حاج قربان خالی است؟!

ایشان زاده