خاموشی استاد با وقار تار

در روزهای آمیخته با اندوه و هراس که اپیدمی کرونا جان هموطنان و نشاط هنرمندان را نشانه گرفته، خبر درگذشت یکی از بزرگ‌ترین استادان معاصر ایران دردی مضاعف بر تن جامعه هنری نشاند؛ هوشنگ ظریف استاد برجسته موسیقی و نوازنده تار شنبه شب در ۸۱ سالگی پس از تحمل سال‌ها بیماری بر اثر ایست قلبی به دیدار باقی شتافت.

او از آخرین بازماندگان نسلی است که شانس شاگردی اسطوره‌های موسیقی چون موسی‌خان معروفی، علی‌اکبرخان شهنازی و روح‌الله خالقی را داشت و همزمان همکاری با بزرگان هم‌عصر خود چون فرامرز پایور و محمدرضا شجریان را در کارنامه خویش ثبت کرد. وی با درایت و توانایی‌ای که در انتقال آموخته‌هایش به دست آورد پلی شد بین نسل گذشته و جوانان مستعد، از این رو شاگردانی که تربیت کرد، هم‌اکنون از برجسته‌ترین استادان موسیقی معاصرند؛ نوازندگانی چون حسین علیزاده، داریوش طلایی، ارشد طهماسبی و حمید متبسم خود را وامدار این استاد فقید می‌دانند و صدها شاگرد دیگر مستقیم یا غیرمستقیم از متدهای آموزشی وی بهره برده‌اند. هوشنگ ظریف ۱۶ آذر ماه سال ۱۳۱۷ در تهران به دنیا آمد.

پس از پایان دوره ابتدایی وارد هنرستان موسیقی شد. وی پس از فارغ‌التحصیل شدن در سال ۱۳۳۷ به استخدام وزارت فرهنگ و هنر در آمد و فعالیت خود را به‌عنوان نوازنده و تکنواز در گروه‌های مختلفی مانند ارکستر موسیقی ملی و ارکستر صبا شروع کرد. این نوازنده تار، ردیف‌دان و مدرس موسیقی سال‌ها سولیست(تکنواز) تار در ارکسترهای متعدد وابسته به وزارت فرهنگ و هنر بود و در اجرای برنامه‌های موسیقی ارکسترهای مزبور در سازمان رادیو و تلویزیون ملی ایران همکاری داشت، او اجراهای متعددی با گروه استاد فرامرز پایور داشت و با این گروه در کشورهای اروپایی و آسیایی زیادی به اجرای موسیقی ایرانی پرداخت.

از دیگر فعالیت‌های او می‌توان به نوازندگی تار در برنامه‌های موسیقی ملی ایران در رادیو تلویزیون ایران به مدت ۲۰ سال، اجرای برنامه‌های موسیقی اصیل و سنتی ایران در شهرهای مختلف ایران و کشورهای دنیا از جمله آمریکا، شوروی، کانادا، ژاپن، فرانسه، انگلیس، آلمان غربی، ایتالیا، مصر، تونس، مراکش، الجزایر، هندوستان، پاکستان، ترکیه و تمام کشورهای اروپای شرقی همراه با ارکسترهای موسیقی سنتی وابسته به وزارت فرهنگ و هنر سابق اشاره کرد.

ظریف علاوه‌بر سمت استادی تار با نواختن سه‌تار و تنبک آشنایی کامل داشت و شاگردان متعددی را در هنرستان و موسسات فرهنگی و کلاس‌های خصوصی و عمومی تعلیم داد. او همچنین برای تدوین متد نوازندگی تنبک با مرحوم استاد حسین تهرانی همکاری کرد که حاصل این همکاری در کتابی با عنوان آموزش تنبک به چاپ رسیده‌است. تصحیح ردیف‌های آوازی مرحوم محمود کریمی استاد آواز ایران، نت‌نگاری و ویرایش چهار کتاب درباره استاد لطف‌الله مجد، جلیل شهناز و فرهنگ شریف و ابراهیم سرخوش، مجموعه‌های صوتی تکنوازی‌ها، همنوازی با استاد فرامرز پایور در آثار متعدد، اجرای گوشه‌هایی از ردیف موسی خان معروفی به کوشش کامبیز روشن‌روان، کتاب دستور مقدماتی تار و کتاب اول و دوم هنرستان از دیگر آثار این هنرمند است.

یاد دوست

ظریف با اینکه در سال‌های آخر عمر با بیماری آلزایمر دست و پنجه نرم می‌کرد و در یادآوری دوستان مشکل داشت، اما جامعه هنری او و خدماتش را هرگز فراموش نکرد و نخواهد کرد. گردهم آمدن شاگردان و دوستداران هنرمندان فقید برای تسلی خود و بازماندگان در چنین مواقعی، رسمی است معمول اما چنین رسمی هفته‌هاست که به دلیل وضعیت غیرعادی جامعه برای درگذشتگان به‌جای آورده نمی‌شود. از این رو پری صالحی، همسر هوشنگ ظریف و نوازنده پیشکسوت قیچک و ویولن نیز برگزاری مراسم در شرایط اپیدمی کرونا را به دلیل تجمع مردم کار درستی ندانسته و اعلام کرده فعلا از برگزاری هرگونه مراسم عمومی خودداری خواهد شد.

اما هیچ کدام از این محدودیت‌ها مانع از این نشده که دوستان قدیمی و شاگردان در فضای مجازی به ابراز احساسات نپردازند. فرهاد فخرالدینی، آهنگساز و رهبر ارکستر از جمله همکاران این استاد فقید بود که در ساعت‌های اولیه پس از خبر درگذشت این هنرمند به گفت‌وگو با رسانه‌ها پرداخت. فخرالدینی در واکنش به درگذشت این هنرمند از سال‌های همکاری خود با ظریف به نیکی یاد کرده و گفته است: «بسیار متاثر شدم. انسانی شریف، کاردان، زحمتکش را که سال‌های سال در عرصه آموزش موسیقی ایرانی تلاش‌های فراوان کرد از دست دادیم.»

رئیس شورای عالی خانه موسیقی افزود: «ما سال‌ها در هنرستان موسیقی و رادیو همکار بودیم و در این سال‌های اخیر در شورای عالی خانه موسیقی نیز در کنار هم بودیم. اجرای تک‌‌نوازی ایشان در آلبوم «یاد یار مهربان» با صدای کاوه دیلمی بسیار ماندگار است. درگذشت این هنرمند والا در این شرایط، بسیار جانگداز است و من این ضایعه را به همسر هنرمندشان و جامعه هنری ایران تسلیت می‌گویم.» محمد اسماعیلی، نوازنده تنبک نیز با ذکر چند بیت از غزل حافظ، ظریف را رفیق شفیق توصیف کرد و یادش را گرامی داشت.

حسین علیزاده، نوازنده و آهنگساز نیز با انتشار دلنوشته‌ای، ظریف را افسانه‌ای خواند که عطر عشق و زندگی را در وجود مخاطب می‌دمید. حمیدرضا نوربخش مدیرعامل خانه موسیقی ایران نیز در پیامی درگذشت هوشنگ ظریف نوازنده تار و استاد پیشکسوت موسیقی ایرانی را تسلیت گفت. در بخشی از این پیام آمده است: «چه غریبانه و آرام رفت، چنان که زندگی‌اش نیز آرام و بی‌هیاهو بود. همواره در شرایط سخت و گاه پر تلاطم روزگار ساحل صبر و آرامش بود، دریغ و درد که در این روزهای سخت و نفس‌گیر با بغض‌های فرو خورده بدرقه‌اش می‌کنیم... نامت و یادت تا ابد جاوید؛ استاد نجیب و باوقار هوشنگ ظریف.»