سریال های بی مشتری؛ صادرات تعطیل است!

کمپانی ها و تلویزیون های متعددی در دنیا هستند که بخش اعظمی از درآمد خود را از طریق فروش فیلم ها و سریال هایشان به کشورهای دیگر کسب می کنند. از جمله سریال های آمریکایی که به دلیل برخی فاکتورها در کشورهای دیگر به خصوص ایران اغلب مورد توجه قرار می گیرند. از این رو اغلب سریال هایشان به دلیل جذابیت هایی که در اثر وجود دارد، در تولید به فصل های بعدی هم می رسد. گرچه شرایط تولید فیلم و سریال های آمریکایی با سریال های وطنی اصلاً و به هیچ وجه قابل مقایسه نیست، با این حال حتی ترکیه به عنوان یکی از کشورهای همسایه که تا حدودی شرایط مشابهی در تولید آثار نمایشی با کشور ما دارد، از طریق صنعت سریال سازی و فروش آن توانسته به مبالغ هنگفتی دست پیدا کند و به نوعی می توان گفت یکی از مهمترین منابع درآمد این کشور فروش سریال به کشورهای همسایه از جمله شبکه های فارسی زبان ماهواره ای است.

آن هم در شرایطی که اغلب منتقدان و دست اندرکاران تولید آثار نمایشی معتقدند که سریال های ترکیه فاقد فیلمنامه، قصه و شخصیت پردازی، طراحی صحنه و کارگردانی و دکوپاژ و بازی های شسته رفته و درست و حرفه ای هستند و تا حدودی از استانداردهای جهانی فاصله دارند. اما صرفاً به دلیل جذابیت های کاذب بصری توانسته اند مورد توجه برخی مخاطبان در کشورما قرار بگیرند. البته این حقیقت را نمی توان نادیده گرفت که اغلب مخاطبان ایرانی قصه گویی را دوست دارند و شاید یکی از دلایلی که باعث شده تا بیننده سریال های ترکیه در شبکه های ماهواره ای باشند، قصه است. البته شیوه روایت داستان نیز نکته مهمی است که در این سریال ها چندان جذاب و مطابق با استانداردهای جهانی نیست.

با این حال اغلب سریال هایشان در تلویزیون های کشورهای دیگر پخش شده و مورد توجه قرار می گیرد. به خصوص برخی مخاطبان ایرانی که از طریق شبکه های فارسی زبان ماهواره ای بیننده سریال هایی هستند که گاه تعداد قسمت هایشان به ۲۰۰ . ۳۰۰ هم می رسد! این در حالی است که فیلمسازان و نویسندگان حرفه ای و توانمندی در کشور ما حضور دارند و اغلب فعالیت می کنند که تجربیات خوب و ماندگاری در زمینه فیلم و سریال سازی دارند. البته در این میان برخی ممیزی ها و خطوط قرمز تلویزیون باعث شده تا دست نویسنده و کارگردان برای خلق آثار فاخر و ماندگار تا حدودی بسته شود. بنابراین به جز برخی سریال های مذهبی که در سال های گذشته ساخته و پخش شده، سریال های دیگر قابلیت جهانی شدن و فروش به کشورهای دیگر را نداشتند.

از این رو بانی فیلم در گزارشی با دو نفر از کارگردانان مولف و توانمندی در این باره گفت و گو کرده و نظر آنها را پیرامون این موضوع جویا شده که در ادامه می خوانید:

حسن هدایت:سریال های ما زبان جهانی ندارند

حسن هدایت نویسنده و کارگردان که مدتی است به نسبت گذشته کم کار شده، از جمله فیلمسازانی است که آثار قابل توجهی را در سینما و تلویزیون ساخته است. وی درباره اینکه چه فاکتورهایی در تولید سریال ها لازم است رعایت شود تا به مرز جهانی شدن برسد، به بانی فیلم گفت: تنها فاکتوری که وجود دارد، زبان جهانی است. مشکل اینجاست که ما سریال هایمان را صرفا برای کشور خودمان تولید می کنیم و از این رو فراموش می کنیم که مردم دنیا چه زبانی دارند. البته این بدان معنا نیست که بخواهیم مثل آنها صحنه هایی را که از نظر ما ممیزی است، در آثارمان نشان بدهیم. منظورم زبان جهانی سریال هاست. در صورتی که زبان سریال های ما خصوصی شده است.

وی ادامه داد: هم قصه و هم شیوه ساخت آثار ما باید با زبان جهانی تطابق داشته باشد تا بتواند در زمره آثار جهانی قرار بگیرد.

وی با ذکر مثالی در این باره افزود: لازم است که مثالی در این باره بیان کنم تا حق مطلب ادا شود. شوروی در گذشته در طول سال نزدیک به ۴۵۰ فیلم سینمایی تولید می کرد. اما غیر از بلوک شرق در هیچ کشور دیگری این فیلم ها به نمایش در نمی آمد. آن هم در شرایطی که شوروی بزرگان بسیاری در سینما داشت. بنابراین مشکل ما در کنار زبان جهانی که عرض کردم، بازاریابی است که خیلی در این زمینه ضعیف عمل می کنیم. سوم اینکه برخی کارهای ما که آب و رنگی داشته و قابلیت عرضه شدن را دارد، متاسفانه به دلیل اینکه عقاید ایدئولوژیک خودمان را خیلی سفت و سخت وارد کار می کنیم، باعث می شود که نتوانیم آن اثر را به بازار جهانی عرضه کنیم. به خصوص در سریال های تاریخی که تم مذهبی هم دارند.

کارگردان مجموعه «کاراگاه علوی» همچنین بیان کرد: اصلا در این مبحث بد بودن و یا خوب بودن کار مدنظرم نیست. بلکه منظورم این است که یک مشتری در اینجا وجود دارد که این مشتری خواسته هایی دارد که باید مدنظر قرار بگیرد. البته این فقط در سریال های مذهبی نیست؛ بلکه محدودیت در سریال های دیگر هم وجود دارد که باعث می شود سریال را غیر عادی و غیر نرمال کند. ولی دو فاکتور اصلی این است که یا زبان جهانی را بلد نیستیم و یا دوست نداریم یاد بگیریم و دوم اینکه خیلی با سیستم و تفکری که در داخل کشورمان هست، می سازیم.

این کارگردان همچنین در مقایسه با سریال های کشورهایی مثل ترکیه و سوریه هم توضیح داد: کشورهای عربی اصولا به دلیل اشتراکات زبانی و قومی که با برخی کشورهای دیگر عربی دارند، سریال هایشان در تلویزیون های این کشورها به نمایش در می آید. البته مصر بزرگترین تولید کننده فیلم در جهان عرب بود. در این میان سوریه هم دوره ای کارهایی را تولید می کرد که درگیر جنگ های داخلی شد. جالب اینکه تنها کشوری که این آثار را پخش می کرد، کشور ما بود که به شدت فیلم های ضعیفی به لحاظ ساختاری هم بودند. کشور ترکیه هم برای کشور خودش و ترک های ساکن کشورهای اروپایی و برخی کشورهای عربی سریال تولید می کند.

اما دلیل اینکه در کشور ما نیز این سریال ها مورد توجه قرار گرفته اند، به خاطر این است که اصولا مردم ما قصه گویی را دوست دارند. گرچه در اغلب سریال های ترکیه به نوعی آب بسته شده، اما آنچه که مهم است این است که قصه گویی کنیم و تماشاگر هم از یک جایی به بعد عادت می کند و مثل یک آشنا به این آدمها نگاه می کند. از این رو متاسفانه تلویزیون ما هم چند سالی است که این روند را در سریال های خود دارد و سریال ها را به صورت هر شبی پخش می کند. به نظر من سریال با این شیوه پخش از بین می رود. ضمن اینکه سریال های ما که حداکثر ۲۰ یا ۳۰ قسمت هستند و از این رو فرصت نمی کند تا خودش را نشان بدهد. ما که سریال های ۲۰۰، ۳۰۰ قسمتی نداریم.

از طرفی تبلیغات درستی هم برایش نمی شود. بنابراین من فکر می کنم همان سیستم و شیوه ای که در تلویزیون های دنیا هست و سریال ها به صورت هفتگی پخش می شوند خیلی شیوه بهتری است. چون مخاطب فرصت بیشتری دارد تا با داستان و شخصیت ها درگیر شده و قصه و شخصیت ها را آنالیز کند. اما یکی از راهکارهایی که به ذهن تلویزیون برای مقابله با ماهواره رسید، این بود که سریال ها را به توپ ببندد و به صورت هر شبی پخش کند. در صورتی که برای این کار باید راهکار دیگری داشته باشند و سریال ها را به گونه ای طراحی کنند که ۱۰۰ تا ۱۵۰ قسمت شود. البته آب بندی نباشد. بلکه داستان این قابلیت را داشته باشد که به این تعداد قسمت تبدیل شود. چون اینگونه تلویزیون می تواند تماشاگر را عادت بدهد که با قصه و شخصیت ها مثل یک آشنا روبرو شده و برخورد کند.

هدایت همچنین افزود: البته در این میان نباید از سیستم سخت افزاری و تولید گذشت. در کشورهای پیشرفته دیگر تلویزوین هیات های ریز و درشت و اغلب بی سواد فیلمنامه خوانی ندارند که فکر کنند در هر چیزی توانایی دارند و باید دخالت و اعمال نظر کنند. در کشورهای دیگر یا بخش خصوصی تولید می کند و به تلویزیون می دهد و می فروشد و یا تلویزیون بر اساس یک طرح به تهیه کننده سفارش می دهد و زمانی را مشخص می کند و بودجه را هم تامین می کند. دیگر به جزییات کاری ندارد. اما متاسفانه ما به دلیل ممیزی های فرهنگی و مذهبی که داریم، یک مقدار دستمان بسته است. چون عدم اعتماد نسبت به نویسنده، تهیه کننده و کارگردان وجود دارد. به همین دلیل در همه چیز دخالت می کنند و همین به کار لطمه وارد می کند. در صورتی که نباید این عدم اعتماد وجود داشته باشد. البته این قضیه درباره کارهای سفارشی وجود ندارد!

وی در پاسخ به این سوال که کدامیک از سریال هایی که این اواخر تولید و پخش شده اند، قابلیت جهانی شدن و در بازار های خارجی ارائه شدن را دارند، بیان کرد: فکر می کنم خیلی از این سریال ها در کشور هم مورد توجه قرار نمی گیرند و جدی گرفته نمی شوند؛ چه برسد به بازارهای جهانی! ما همیشه دست به شعار دادنمان خیلی خوب است، اما وقتی با واقعیت ها روبرو می شویم می بینیم که به شدت به لحاظ فرهنگی عقب هستیم. البته من صرفا در زمینه فرهنگی نظر می دهم، چون در زمینه های دیگر تخصص ندارم. حتی حوزه کتاب را هم بررسی کنید، به قدری ممیزی هایی در این زمنیه وجود دارد که نویسنده ها عقیم می شوند. البته در حوزه موسیقی شرایط یک مقدار بهتر است و نوازندگان و خوانندگانی داریم که توانسته اند به عنوان سفیر فرهنگی در دنیا حضور داشته باشند. همین طور در سینما که به هر حال توانسته اند در جهان حرفی برای گفتن داشته باشند و سینمای یاران توانسته در بازارهای جهانی بدرخشد.

وی در پایان هم گفت: باید در ارتقای سطح فرهنگی جامعه کوشید. وگرنه روز به روز شرایط بدتر می شود. به خصوص برای نسل آینده که با این روند چیزی از فرهنگ برای آیندگان نمی ماند.

امرالله احمدجو:نگاه جدی برای جهانی شدن سریالها وجود ندارد!

امرالله احمدجو نویسنده و کارگردان که این روزها سخت مشغول فیلمنامه «سلمان فارسی» است، درباره این موضوع که چرا سریال های ما به خصوص سریال های درام نمی توانند قابلیت عرضه شدن در بازارهای جهانی را داشته باشند، به بانی فیلم گفت: به هر حال برای اینکه سریال های ما به استانداردهای جهانی نزدیک شود و این قابلیت را داشته باشد به فاکتورهای بسیاری نیاز دارد. البته در این میان خیلی صحبت ها شده که هیچ نتیجه ای هم نداشته است. اما اگر بخواهیم در یک جمله خلاصه کنیم باید بگویم که ما هیچ برنامه ای برای این قضیه به شکل مدوّن نداریم.

وی همچنین افزود: میل به این قضیه و علاقه به اینکه نخستین کشور صادر کننده سریال باشیم، قطعا در همه وجود دارد و هر فیلمساز و نویسنده ای دوست دارد که اثرش جهانی شود و در کنار مردم کشورش مردم دنیا هم بتواننند ان اثر را ببینند و مورد استقبالشان قرار بگیرد. اما برنامه پی گیری با جزییات کامل در این زمینه وجود ندارد.

وی با اشاره به اینکه خود سریال تا چه حد باید فاکتورهایی را دارا باشد تا مورد توجه مردم دنیا قرار بگیرد هم توضیح داد: به هر حال فیلمنامه که خیلی مهم است و اینکه چه کسی می سازد و چه کسانی بازی می کنند. بنابراین فاکتورهای بسیاری در این زمینه وجود دارد. ضمن اینکه برنامه ریزی دقیقی هم لازم است.

احمدجو در تکمیل گفته هایش عنوان کرد: بدترین فیلمساز هم با تمام وجودش می خواهد که مخاطب اثرش همه دنیا باشد. چه برسد به فیلمسازان خوبی که در سینما و تلویزیون ما فعالیت می کنند و تعدادشان کم نیست و می توان روی آنها حساب کرد. چون توانایی ساخت سریال های جهانی را دارند. چه در زمینه تاریخی و هم در زمینه های دیگر. همانطور که در سینما فیلمسازان بسیاری را سراغ داریم که توانسته اند به واسطه فیلمی که می سازند، در دنیا مورد توجه قرار گرفته و در فستیوال های جهانی جایزه دریافت کنند و نظر منتقدان را به کار خود جلب کنند. اما اگر در تلویزیون و برای سریال های ما کمتر در این زمینه اتفاقات خوشایندی می افتد، به نوعی به خود فیلمساز و برخی مدیران هم برمی گردد.

وی با ذکر مثالی در این باره توضیح داد: خیلی وقت ها کارگردانی که فیلمش جایزه کن و یا اسکار را برده و در جهان مورد تحسین قرار گرفته، در کشور خودش به نوعی مواخذه می شود. به عنوان مثال آقای فرهادی که جایزه اسکار را دریافت کرده، عده ای به اصطلاح منتقد و برخی اشخاص بی مسوولیت که نقش چندانی در این مسائل ندارند، بر اساس حدسیاتشان مخالف این قضیه می شوند و هجمه ای را مقابل این ماجرا به وجود آوردند با این فرض که در چنین جشنواره هایی به فیلمی که مورد علاقه شان باشد و سیاه نمایی کند، جایزه می دهند! در صورتی که چنین چیزی هم ممکن است وجود داشته و در هر جشنواره ای اهداف پنهانی داشته باشد و از این نظر چیز عجیبی نیست. اما به هر حال نمی توان گفت به هر فیلمی که جوایزی از این دست داده می شود، چنین تفکراتی در اهداف پنهانشان وجود داشته. چون می توان به عنوان نمونه آثار کیارستمی را نام برد که چه آثار ماندگاری بودند که توانستند در جشنواره های جهانی هم بدرخشند و نمی توان این نظر را به همه کارها تعمیم داد. بنابراین برخی از این تفکرات باعث می شود که از اهداف اصلی دور شویم.

خالق مجموعه «روزی روزگاری» در پایان هم درباره سریال های سال های اخیر گفت: من همه سریال ها را ندیدم و برخی را هم به طور پراکنده دیدم و به همین خاطر صلاحیت نظر دادن در این باره را ندارم. اما آنطور که تا حدودی در رسانه ها پی گیری می کنم، گویا خبری در این زمینه نیست و به صورت انگشت شمار می توان نمونه های خوبی را نام برد. در ضمن فکر می کنم هیچ برنامه ای برای این زمینه وجود نداشته و جریانی نبوده تا سریال ها بر این اساس ساخته شود. از طرفی من فکر می کنم همراهی و اعتماد مدیران به فیلمسازان باید بیش از این باشد. به هر حال کارگردان، نویسنده و تهیه کننده ای که سالهاست برای تلویزیون کار می کند، قطعا با خطوط قرمز و محدودیت های این رسانه آشناست. بنابراین تلویزیون اعتماد بیشتری به آنها کند تا نتیجه بهتری در این زمینه حاصل شود. نه اینکه اعتماد وجود نداشته باشد، منظورم این است که بیشتر باشد. مهمتر اینکه مدیران فرهنگی هم در این زمینه خیلی تاثیرگذار هستند. چون اگر شناخت دقیقی از فرهنگ نداشته باشند، نمی توانند اتفاق خوبی را رقم بزنند.