بزرگداشت ابوریحان بیرونی؛ همه چیزدان ایرانی قرن چهارم

روز بزرگداشت ابوریحان بیرونی

درباره ابوریحان بیرونی:

ابوریحان محمد بن احمد بیرونی در ۳ ذیحجه ۳۶۲ قمری معادل ۱۳ اردیبهشت ۳۵۲ خورشیدی به دنیا آمد. وی همه چیزدان، ریاضی دان، ستاره شناس، تقویم‌شناس، انسان‌شناس، هندشناس، تاریخ‌نگار، گاه‌نگار و طبیعی‌دان ایرانی است که در سده چهارم و پنجم هجری قمری زندگی می کرده است. بیرونی به عنوان یکی از بزرگترین دانشمندان مسلمان و یکی از بزرگترین دانشمدان ایرانی در همه عصرها شناخته می شود. 

وی را به عنوان پدر انسان شناسی و هندشناسی می شناسند که به زبان های خوارزمی، فارسی، عربی، و سانسکریت مسلط بوده و با زبان های دیگری از جمله یونانی باستان، عبری توراتی و سُریانی آشنایی داشته است.

ابوریحان بیرونی به عنوان یکی از نویسندگان بی طرف شناختهه می شود که در نگارشِ باورهای مردمِ کشورهای گونه‌گون بود و به‌پاسِ پژوهش‌های قابلِ توجهش، با عنوانِ اُستاد شناخته شده‌است.

باتوجه به اصلاحات و بهبودهایی که او در ریاضیات محاسباتی و تجربی و همچنین روش‌های تجربی ارائه داد مشارکت های بسیاری در محاسبات علمی خاص و فنی گسترده داشته است. وی با استفاده از روش های پذیرفته شده برای محاسبه ارتفاع یک کوه، راهی برای محاسبه شعاع زمین ارائه داد. میزانی که او به دست آورد، تنها ۱۷٫۲ کیلومتر کمتر از تخمین فعلی ناسا از شعاع قطبی زمین است.

روز بزرگداشت ابوریحان بیرونی؛ بیوگرافی ابوریحان بیرونی

تفسیر نام ابوریحان بیرونی:

ابوریحان بیرونی در حومه شهر کاث، مرکز امارت خوارزم، متولد شد و بدین سبب، او را «بیرونی» لقب داده‌اند. گروهی از عربی نویسان از قبیل یاقوت حموی وی را به عنوان خوارزمی نیز می شناسند اما جهت جلوگیری از اشتباه گرفته‌شدن او با دیگر دانشمند ایرانی اهل خوارزم، محمد بن موسی خوارزمی، از این نام کمتر استفاده می‌شود.

روز بزرگداشت ابوریحان بیرونی؛ تفسیر نام

کتاب‌ها و کارهای ابوریحان بیرونی:

همانطور که اشاره شد بیرونی بر زبان هایی نظیر یونانی، هندی و عربی هم مسلط بود و کتاب و رسالات بسیاری را تهیه و تولید کرد. شمار این کتاب به بیشتر از ۱۴۶ می رسد، براساس گزارش های به دست آمده جمع سطور این آثار بالغ بر ۱۳ هزار می باشد. 

وی خودش را در سال ۴۲۷ زمانی که ۶۵ ساله بود، در رساله‌ای در بیان مولفات محمدبن زکریای رازی، تالیفات خود را نیز شرح می دهد و تعداد کتاب هایش را تا آن زمان ۱۱۳ شمرده است. 

مهمترین آثار وی التنجیم در ریاضیات و نجوم، آثار الباقیه در تاریخ و جغرافیا، قانون مسعودی که نوعی دانشنامه‌است، کتاب تحقیقی ماللهند درخصوص اوضاع این سرزمین از تاریخ و جغرافیا تا عادات و رسوم و طبقات اجتماعی آن روایت می کند. 

بیرونی کتاب دانشنامه خود را به سلطان مسعود غزنوی حاکم وقت تقدیم کرده، اما هدیه او که سه بار شتر سکه نقره بود پس داد و نپذیرفت سپس به وی نوشت کتاب را به خاطر خدمت به دانش و گسترش نوشته و نه برای دریافت پول. ابوریحان بیرونی یکی از دانشمندان هم عصر ابوعلی سینا که در اصفهان بود که باهمدیگر مکاتبه و تبادل نظر فکری داشتند. 

ابوریحان بیرونی در جریان لشکرکشی های محمود غزنوی به هند یا پاکستان امروزی، توانست به این کشور سفر کند و زبان هندی را فراگرفت. او درخصوص اوضاع هند پژوهش هایی انجام داد که نتیجه آن کتاب هندشناسی بوده است. 

از جمله دیگر آثار این دانشمند می توان به کتاب الصیدنه فی الطب اشاره کرد که کتابی درخصوص گیاهان دارویی و با تصحیح دکتر عباس زریاب خویی با استفاده از آن منتشر شده است. 

روز بزرگداشت ابوریحان بیرونی؛ اقدامات ابوریحان بیرونی

آثار ابوریحان بیرونی:

تحقیق ماللهند:

موضوع این کتاب مذهب، عادات و رسوم هندوان و همچنین گزارشی از سفر به هند می باشد. 

قانون مسعودی کتابی درباره نجوم و تقویم می باشد و دارای ۱۱ بخش است، در این کتاب بخش هایی مربوط به مثلثات کروی، زمین و ابعاد آن، خورشید، ماه و سیارات وجود دارد. 

التفهیم لاوایل صناعة التنجیم: 

این کتاب در نجوم و به فارسی نوشته شده و برای مدت چند قرن کتاب درسی برای تعلیم ریاضیات و نجوم محسوب می شده است. 

الجماهر فی معرفة الجواهر: 

این کتاب بیرونی توسط ابوالفتح مودود بن مسعود تالیف شده است و موضوع کتاب معرفی مواد معدنی و مخصوصاً جواهرات مختلف می باشد. ابوریحان در این کتاب فلزات را بررسی کرده و نوشته شده است. در این کتاب نظریّات و گفته‌های دانشمندانی مانند ارسطو اسحاق الکندی را درباره حدود ۳۰۰ نوع ماده معدنی ذکر کرده است. 

در این کتاب به شرح فلزها و جواهرهای قاره آسیا، اروپا و آفریقا پرداخته می شود و ویژگی هایی مانند بو، رنگ، نرمی و زبری حدود ۳۰۰ نوع کانی و مواد دیگر شرح داده می شود، همچنین نظریه‌ها و گفتارهای دانشمندان یونانی و اسلامی را درباره آن‌ها بیان می‌کند. 

الصیدنة فی الطب:

این کتاب درباره داروهای گیاهی، خواص و طرز تهیه آنها نوشته شده است. 

آثار الباقیه عن القرون الخالیه (اثرهای مانده از قرن‌های گذشته):

ابوریحان بیرونی در این کتاب مبدا تاریخ و گاه شماری اقوام مختلف را بررسی و مورد بحث قرار می دهد. از جمله این اقوام مورد بررسی می توان به ایرانی‌ها - یونانی‌ها - یهودی‌ها - مسیحی‌ها عرب‌های زمان جاهلیت و عرب‌های مسلمان اشاره کرد، همچنین این دانشمند درباره اعیاد هم به تفصیل صحبت کرده است. این کتاب را می‌توان نوعی تاریخ ادیان دانست.

استیعاب الوجوه الممکنة فی صنعة الاصطرلاب: 

این کتاب درخصوص ارائه روش های مختلفی برای ساخت انواع اسطرلاب تدوین شده است. 

آثار ابوریحان بیرونی؛ بزرگداشت ابوریحان بیرونی

بزرگداشت ابوریحان بیرونی:

همانطور که اشاره شد، ابوریحان بیرونی در ۱۳ شهریور سال ۳۵۲ شمسی در خوارزم به دنیا آمد. برای قدردانی از زحمات این دانشمند روز تولدش را به عنوان بزرگداشت مدنظر دارند، همچنین به عنوان روز ملی نجوم هم می شناسند. 

این دانشمند در علوم مختلف نظریه های جدید را پایه گذاری کرد که از جمله آنها می توان به موارد زیر اشاره کرد: 

نجوم: 

نظریه حرکت وضعی زمین، تعیین جهت قبله در شهرهای گوناگون 

جغرافیا:

در این مورد به محاسبه طول و عرض جغرافیایی شهرها و ترسیم نقشه می پردازند. 

اظهار نظر در مورد زمان پیدایش زمین : 

چگونگی ایجاد لایه سطحی زمین و تبدیل دریا به خشکی

درگذشت ابوریحان بیرونی:

و پس از سال ها تلاش و کوشش در راه علم و کسب فضیلت، در ۲۲ آذر ۴۲۷ خورشیدی، در شهرغزنه (غزنی کنونی واقع در افغانستان) دار فانی را وداع گفت و نیز در همان جا به خاک سپرده شد.

گردآوری: بخش تونل زمان سرپوش