عدم حضور ایران در اکسپو ۲۰۲۵ ژاپن بعد از ۱۷۰ سال بخاطر ۳۰ میلیون دلار و خطای آشکار دولت سیزدهم

به گزارش اقتصاد۲۴، ایران در اکسپوی ۲۰۲۵ توکیو حاضر نمی‌شود. پیامی کوتاه و صریح و بی سابقه؛ که به معنای یکی از عجیب‌ترین روند‌های حضور ایران در مجامع بین المللی برای ایران از دوره قاجار تاکنون است، چرا که ایران حتی در اکسپو‌هایی که در دوران حکومت قاجار‌ها نیز برگزار می‌شد شرکت کرده بود، اما به نظر می‌رسد رکورد حضور ایران در دولت چهاردهم البته به مدد عدم توجه دولت سیزدهم به مساله اکسپو‌ها حالا پایان می‌پذیرد.

در همین زمینه فاطمه مهاجرانی، سخنگوی دولت روز ۸ دی ماه در مورد شرکت ایران در اکسپو ژاپن گفت که در نتیجه بررسی‌های همه جانبه داخلی در مورد شرایط شرکت در اکسپو در ژاپن و محدودیت‌های مربوطه، بنا به نظر متولی موضوع، نهایتاً تصمیم بر انصراف گرفته شد.

فارغ از مساله اهمیت اکسپو‌ها و تاریخچه حضور ایران در آن، اما مساله وقتی ناگوارتر می‌شود که بدانید به خاطر چه میزان هزینه‌، ایران از حضور در این اکسپو‌ها انصراف داده است. گفته می‌شود ایران از پس هزینه ۲۰ تا ۳۰ میلیون دلاری اکسپوی ژاپن بر نمی‌آمده است و حالا در شرایطی که حدود ۱۰۰ روز بیشتر به بزرگ‌ترین رویداد نمایشگاهی جهان باقی نمانده است، سخنگوی دولت اعلام کرد که «ایران از حضور در اکسپو ۲۰۲۵ ژاپن انصراف داده است.» به گفته فاطمه مهاجرانی، این اتفاق «در نتیجه بررسی‌های همه‌جانبه داخلی در مورد شرایط شرکت در اکسپو ژاپن و محدودیت‌های مربوطه، بنا به نظر متولی موضوع» رخ داده است.

اکسپو‌های جهانی و تاریخچه حضور ایران 

اکسپو‌ها رویداد‌هایی هستند که هر پنج سال یک بار و هر بار در کشوری متفاوت برگزار می‌شوند و این نمایشگاه عرصه‌ای برای نمایش گذشته، اکنون و آینده کشورهاست که در آن دستاورد‌های اجتماعی، اقتصادی، علمی و پیشینه فرهنگی و دورنمای توسعه کشور‌ها به نمایش گذاشته می‌شود. 

میزبانی نمایشگاه اکسپو برای توسعه اقتصادی، اجتماعی و زیرساختی شهر‌های میزبان و دادوستد‌ها و همکاری‌های بین المللی، بسیار کارساز است. ازاین رو، همه کشور‌های عضو دفتر نمایشگاه‌های بین المللی، مایل هستند میزبانی این نمایشگاه را بر عهده گیرند.

از نظر محتوایی نمایشگاه‌های جهانی و اکسپو‌ها را می‌توان به سه دوره تقسیم کرد:

دوره اول - ۱۸۵۱ تا ۱۹۳۷: صنعتی شدن

دوره دوم - ۱۹۳۹ تا ۱۹۸۶: مبادلات فرهنگی

دوره سوم – از ۱۹۸۸ تاکنون. 

اما اولین حضور ایران مربوط به دوران قاجار و اکسپو ۱۸۵۱ لندن است که در آن ایران با غرفه‌ای به مساحت ۹۲ مترمربع فرش، صنایع دستی، کاشی و انواع آجیل را به بازدیدکنندگان عرضه کرد.

پس از این حضور بود که ایران در اکسپو‌های ۱۸۷۳ وین، ۱۸۷۸ و ۱۸۸۹ پاریس، ۱۸۹۳ شیکاگو، ۱۹۰۰ پاریس، ۱۹۳۶ و ۱۹۵۸ بروکسل حضور پیدا کرد.

یکی از زیباترین حضور‌های ایران مربوط به اکسپو ۱۹۶۷ مونترال با طراحی زنده یاد عبدالعزیز فرمانفرماییان بود که بنایی با الهام از مسجد جامع شوشتر حضور موفقی داشت و توجه جهانیان را به خود برانگیخت که می‌توان این پاویون را بهترین حضور ایران تاکنون و در تاریخ حضور‌های ایران در اکسپو‌ها نیز تلقی کرد. 

اما پس از انقلاب، ایران در اکسپو ۱۹۸۵ ژاپن و ۱۹۹۳ کره جنوبی با طراحی فرهاد احمدی شرکت کرد.

هم چنین ایران در اکسپو ۱۹۹۸ پرتغال، ۲۰۰۰ هانوفر و ۲۰۰۵ ژاپن حاضر شد، اما در نهایت در اکسپو ۲۰۱۰ شانگهای، ایران با پاویونی با طرحی برگرفته از سبک اصفهان و ماکتی بدساخت از پل خواجو حضور پیدا کرد و تقریبا خاطره حضور درخشان با مسجد جامع شوشتر را به خاطره‌ها سپرد.

اما شاید بدترین حضور ایران در اکسپو‌ها را باید مربوط به اکسپوی ۲۰۲۰ دبی مربوط دانست.

ایران با سابقه حضور تقریبا همیشگی در اکسپو‌ها و معماری‌های برجسته در این دوره و در دولت سیزدهم با یکی از بدترین پاویون‌های ممکن در این اکسپو حاضر شد و تقریبا واکنش‌های جدی منتقدانش را نیز برانگیخت.

در اکسپوی دبی به جای اینکه ایران بتواند دستاورد‌های خود را به نمایش بگذارد، به محل فروش و عرضه پسته و گز اصفهان و فروش فرش تبدیل شد که البته در یکی دو مورد فرش ماشینی را به خریدار به جای فرش دستبافت انداختند!

اما خبرگزاری تسنیم در همان زمان و درباره هزینه حضور ایران نوشته بود: «اختصاص ندادن بودجه بیشتر به شرکت نمایشگاه‌های ایران، تغییرات متعدد در مدیریت پاویون ایران، بی‌کفایتی مسئولان شرکت نمایشگاه‌ها برای برپایی پاویون به‌رغم حضور چندین‌ساله در نمایشگاه‌های خارجی از جمله ۱۷ سال در اکسپو، عدم هماهنگی سازمان‌های مربوطه و وزارتخانه‌ها با یکدیگر برای داشتن برنامه‌ای منسجم، تغییر دولت دوازدهم به سیزدهم و حضور بی‌حاصل اما مدت‌دار تعدادی از دست‌اندرکاران اکسپو و در نهایت هزینه‌های بی‌اثر در دوبی برای مصرف شدن ۱۴ میلیون درهم بودجه پاویون ایران بخشی از این مشکلات بود!» 

به نظر می‌رسید حتی مسئولان پاویون ایران در اکسپوی دبی متوجه نشده بودند که برگزاری این رویداد جهانی چرا و به چه معناست و درکی از آنچه رخ می‌داد نیز نداشتند و بیشتر رفته بودند تا به تصور خود در یک جمعه بازار محلی با غرفه‌های متعدد شرکت کنند.

به واسطه چنین تجربه‌ای قرار شد تا ایران در اکسپوی ژاپن ۲۰۲۵ چنین رخدادی را جبران کند و حداقل در بخش معرفی ایران فرهنگی بهتر عمل کند که حالا گفته می‌شود این فرصت نیز سوخته و از بین رفته است آن هم در شرایطی که ایران چه از نظر اقتصادی و تجاری و چه از منظر سیاست خارجی در مبحث مقابله با ایران هراسی بیش از همیشه به این فرصت تاریخی نیاز داشته است.

اهمیت اکسپوی ۲۰۲۵ ژاپن برای ایران و جهان

اکسپو ۲۰۲۵ ژاپن ، یکی از بزرگ‌ترین نمایشگاه‌های صنعت و فناوری است که  از ۲۴ فروردین ماه لغایت ۲۱ مهرماه سال آینده با موضوع طراحی جامعه آینده برای زندگی بشر برگزار خواهد شد؛ در واقع یک فرصت مهم ۶ ماهه در یک رویداد مهم جهانی برای تجارت و معرفی فرهنگ و هنر ایران پیش روی کشور بوده که به نظر می‌رسد با این اعلام انصراف به باد رفت.

موضوع اصلی اکسپو ژاپن ۲۰۲۵ نیز طراحی جامعه آینده برای زندگی بشر است. در این نمایشگاه سه موضوع به عنوان عناوین فرعی این نمایشگاه تعریف شده است که این موضوعات عبارتند از: 

«نجات زندگی بشر»، «توانمندسازی زندگی بشر» و «پیوند زندگی بشر».

همچنین برآورد‌ها حکایت از احتمال بازدید مستقیم حدود ۲۸ میلیون نفر از این رویداد جهانی است که ۱۰ درصد از این شرکت‌کنندگان احتمالا خارجی هستند و این جدا از بازدید‌های مجازی و اینترنتی از این نمایشگاه است.

این نمایشگاه می‌توانست فرصتی برای ایران باشد که در سال‌های اخیر تلاش کرده در حوزه‌هایی مانند انرژی‌های تجدیدپذیر و کشاورزی هوشمند پیشرفت‌هایی داشته باشد، اما به دلیل تحریم‌ها و تبلیغات منفی، این دستاورد‌ها به درستی معرفی نشدند.

اکسپوی ۲۰۲۵ می‌توانست فرصت مناسبی برای ایران باشد، تا نه تنها این توانمندی‌ها را به نمایش بگذارد، بلکه با کشور‌های پیشرفته مانند ژاپن همکاری‌های فناورانه و علمی را گسترش دهد. مشارکت در اکسپو می‌توانست سکوی تجاری و دیپلماتیک برای تهران باشد.

مساله این است که باید به مدیران و مسئولان کشور یادآور شد و تاکید کرد که شرکت در اکسپو ۲۰۲۵ برای ایران تنها یک فرصت نمایشی نبود، بلکه یک سکوی تجاری و دیپلماتیک بود که می‌توانست روابط اقتصادی و سیاسی ایران با ژاپن و دیگر کشور‌های شرکت‌کننده را تقویت کند.

این رویداد همچنین می‌توانست به جذب سرمایه‌گذاری و تقویت گردشگری در ایران نیز کمک کرده و با معرفی جاذبه‌های گردشگری و پروژه‌های زیرساختی، توجه سرمایه‌گذاران خارجی را جلب کند. با وجود این فرصت‌ها، ایران نتوانست برنامه‌ریزی درستی برای حضور در اکسپو ۲۰۲۵ داشته باشد؛ در حالی که بسیاری از کشور‌ها از ماه‌ها قبل شروع به آماده‌سازی خود برای حضور در این رویداد کرده بودند.

چرا ایران انصراف داد؟

حسین سلاح ورزی که ریاست اتاق بازرگانی مشترک ایران و ژاپن را بر عهده داشته در توضیح دلیل انصراف ایران از حضور در این رویداد مهم جهانی خبر داده که قرار بر این بود که وزارت ارشاد در دولت سیزدهم طراحی پاویون اکسپوی ژاپن را انجام دهد و شرکت نمایشگاه بین‌المللی جمهوری اسلامی ایران هم مجری آن باشد؛ با این حال طراحی پاویون خیلی طول می‌کشد و پیچیدگی‌هایی پیدا می‌کند و در نهایت در موعد مقرر طرح پاویون آماده نمی‌شود ضمن اینکه مدل طراحی پاویون آن را گران و هزینه‌بر کرده بود و مبلغی بین ۲۰ میلیون تا ۳۰ میلیون دلار برای اجرای آن نیاز بود.

پای دولت سیزدهم در ناکامی ایران برای حضور در اکسپوی ۲۰۲۵ ژاپن

هرچند در ادامه رئیس اتاق بازرگانی ایران و ژاپن به نقش دولت سیزدهم در عدم توفیق ایران در اکسپوی ۲۰۲۵ ژاپن می‌پردازد، اما شاید عمق نگرانی بخشی از فعالان اقتصادی را بتوان از عنوان رقم دریافت و البته طرح این پرسش که ۳۰ میلیون دلار آیا چنان هزینه ای بوده که کشور از منافع بسیار این اکسپو بگذرد.

حسین سلاح ورزی، رئیس اتاق مشترک بازرگانی ایران و ژاپن، اما در تشریح آنچه به انصراف ایران از شرکت در اکسپوی ۲۰۲۵ ژاپن انجامید، می‌گوید: اکسپو هر چهار سال یک بار برگزار می‌شود و در آخرین دوره آن که در دبی برگزار شده بود نیز ایران حضور پیدا کرد، اما کیفیت این حضور ناموفق بود و تا اندازه‌ای حتی اسباب آبروریزی برای کشور را فراهم آورد؛ بنابراین انتظار می‌رفت که با توجه به حضور ناموفقی که در اکسپوی دبی رقم خورد دولت سیزدهم برنامه‌ریزی لازم و تدارکات کافی را برای حضور در اکسپوی ژاپن فراهم آورد و عملیات اجرایی و مقدمات مربوط به ساخت پاویون ایران را از اواخر سال گذشته آغاز کند تا همزمان با برگزاری اکسپو پاویون آماده باشد.

تنگنای ۳۰ میلیون دلاری کشور برای حضور در یک رویداد جهانی!

اما نکته این است در شرایطی که قرار بر این بود وزارت ارشاد دولت سیزدهم طراحی پاویون اکسپوی ژاپن را انجام دهد و شرکت نمایشگاه بین‌المللی جمهوری اسلامی ایران مجری آن باشد با این حال طراحی پاویون خیلی طول می‌کشد و پیچیدگی‌هایی پیدا می‌کند و در نهایت در موعد مقرر طرح پاویون آماده نمی‌شود. ضمن اینکه مدل طراحی پاویون آن را گران و هزینه‌بر کرده بود و مبلغی بین ۲۰ میلیون تا ۳۰ میلیون دلار برای اجرای آن نیاز بود. 

البته رئیس اتاق مشترک بازرگانی ایران و ژاپن تاکید دارد که تغییر دولت هم تاخیر در طراحی و اجرای پاویون را تشدید کرد و در نهایت زمان موردنیاز برای تامین پیش‌نیاز‌های شرکت در این رویداد از بین رفت، در کنار اینها تحریم ایران نیز مزید بر علت شد و امکان پرداخت هزینه‌ها برای دولت ایران فراهم نیامد. در این شرایط اگر هم بر حضور ایران در اکسپوی ژاپن اصرار شود پاویون ایران با تاخیر نسبت به دیگر کشور‌های شرکت‌کننده برپا خواهد شد. در نهایت آنچه سبب حذف ایران از این رویداد شد ناکارآمدی دولت در مدیریت درست این رویداد بود، در حالی که دولت سیزدهم می‌توانست با کمک گرفتن از بخش خصوصی و اتاق بازرگانی ایران زمینه حضور ایران را در این رویداد فراهم آورد.

اما با توجه به توضیحات سلاح ورزی به نظر می‌رسد لجبازی دولت سیزدهم در عدم استفاده از بخش خصوصی و به خصوص اتاق بازرگانی ایران که تقریبا همه در جریان روند اخلال در انتخابات آن در آخرین سال دولت سیزدهم هستند، موجبات حضور نیافتن ایران در اکسپویی مهم و جهانی را فراهم کرد.

این شرایط نیز در حالی است که ایران در اکسپوی دوبی حضور بسیار نامناسب و ناشایستی داشت و گویا یک تلقی نادرست از کارکرد این رویداد در اکسپوی دوبی ایجاد شده بود و حتی پاویون ایران در دبی بیشتر به یک بازار خیابانی و محل عرضه کالاها، صنایع دستی و غذا‌های ایرانی تبدیل شده بود در حالی که دیگر شرکت‌کنندگان تلاش می‌کردند در پاویون خود تصویری فاخر از کشور، فرهنگ، آداب و تاریخشان ارائه دهند.

بودجه‌هایی که می‌سوزد و ایران از اکسپو جا می‌ماند

در این میان و در شرایطی که بعد از ۴ سال اکسپوی ژاپن می‌توانست فرصت مناسبی برای جبران اشتباه اکسپوی دبی باشد و در آن انعکاس درستی از فرهنگ و جامعه ایرانی برای دنیا به نمایش گذاشته شود، اما حالا با بهانه نبود ۳۰ میلیون دلار برای ساخت غرفه ایران در نمایشگاه، گفته شد که ایران از حضور در این اکسپوی جهانی انصراف داده است. این در شرایطی است که عربستان سعودی برای حضور در اکسپوی ۲۰۲۰ دبی رقمی حدود ۱۰۰ میلیون دلار هزینه کرده بود  و ایران برای حضور در همان اکسپو تنها ۴.۵ میلیون دلار هزینه کرده بود.

این که اعلام چنین رقمی تبدیل به علتی برای عدم حضور ایران در یک رویداد جهانی شود خود به اندازه کافی ناراحت کننده است. کافی است نگاهی به جداول بودجه در همین روز‌ها بیاندازید تا با ارقام نجومی ده‌ها موسسه بیهوده فرهنگی مواجه شوید که اساسا معلوم نیست چرا چنین بودجه‌هایی از صندوق دولت و بیت المال شهروندان دریافت می‌کنند تا بیشتر متوجه این مساله شویم که رقم هایی، چون ۲۰ و ۳۰ میلیون دلار برای حضور ۶ ماهه جهانی چقدر اندک بوده است.

از سوی دیگر دولت سیزدهم در یک خطای آشکار امکان حضور ایران را برون سپاری نکرد و به بخش خصوصی نسپرد و سوال این جاست چرا دولت چهاردهم در چند ماه گذشته برای این مساله فکری نکرد و چاره‌ای نیاندیشید و بخش خصوصی را وارد روند چنین ماجرای مهمی نکرد؟ آیا این حق شهروندان ایرانی نیست که بپرسند چرا کشورشان باید از حضور در چنین رویداد جهانی محروم شود؟

باید توجه داشت که اکسپو فقط یک نمایشگاه جهانی نیست و در عمل یک ظرف زمانی ۱۰ ساله را برای هر کشوری به تصویر می‌کشد.

در اکسپو ۲۰۲۵ ژاپن قرار است بیش از ۱۶۰ کشور حضور داشته باشند، قطعا بازدیدکنندگانی از این کشور‌ها به اکسپو ژاپن می‌آیند و حتما کشور‌ها را با یکدیگر مقایسه می‌کنند. سوال این است که آیا چنین ظرفیت بزرگی می‌توانیم پیدا کنیم تا با ایران‌هراسی مقابله کنیم؟

در جهانی که کشور‌ها در حال برنامه ریزی برای ۵۰ سال آینده هستند و در وضعیتی که مبحث هوش مصنوعی، انرژی‌های سبز، روابط بین الملل و معرفی فرهنگ‌ها دارای اهمیت ویژه شده است، ایران با بهانه عدم تامین ۳۰ میلیون دلار که حتی با برنامه ریزی درست بخش خصوصی در همان نمایشگاه تامین می‌شد از یک رویداد مهم جهانی جا مانده و حالا ایرانی‌ها باید در فاصله ۶ ماه فرودین ۱۴۰۴ تا مهر این سال شاهد مانور ۱۶۰ کشور در مقابل خودشان باشند که گاه حتی به اندازه یک برند یا کارخانه ایرانی نیز قدمت ندارند.