ضریب جینی چیست و چه کاربردی دارد؟

ضریب جینی اولین‌بار توسط کورادو جینی در سال ۱۹۱۲ میلادی بوجود آمد

ضریب جینی

به معیار اندازه‌گیری توزیع درآمد در یک جمعیت، ضریب جینی یا« شاخص جینی » می گویند که در سال ۱۹۱۲ میلادی یک آماردان ایتالیایی به نام« کورادو جینی» برای نخستین بار ، آن را به وجود آورد. این ضریب در بین بیش از ۵۰ شاخص از شناخته شده ترین شاخص های نابرابری محسوب میشود.

برای سنجش نابرابری اقتصادی از شاخص ضریب جینی استفاده می شود. درواقع شاخص ضریب جینی، به بررسی توزیع درآمد یا توزیع ثروت در میان یک جمعیت می پردازد. ارزش این ضریب بین صفر و یک می باشد. درصورت نزدیکی ضریب جینی به عدد صفر، میزان برابری در توزیع درآمد، بیشتر میشود و همچنین درصورت نزدیک بودن ضریب جینی به عدد یک، باعث توزیع نابرابر درآمد میشود.

درصورت برابر بودن ضریب جینی با عدد صفر به این معنیست که درآمد و ثروت همه به میزان یکسان است( برابری مطلق) ولی درصورت برابر بودن ضریب جینی با عدد یک به این معنیست که ثروت به یک نفر، تعلق دارد درحالیکه بقیه از درآمدی برخوردار نیستند( نابرابری مطلق). از شاخص جینی به عنوان ضریب جینی یاد میشود که به صورت درصد برای فهم بهتر، به بیان آن میپردازد. درامد و ثروت خالص افراد در درآمد جینی نباید منفی باشد.

ضریب جینی، این امکان را فراهم می کند تا قادر به درک بهتر تفاوتهای سیاستهای حقوق و دستمزد با کمیت خدمات رفاه اجتماعی باشید. این نکته را در نظر بگیرید که گاهی وقت ها جینی، گمراه کننده است بخصوص وقتی که قصد داشته باشید کشورهای بزرگ و کشورهای کوچک را از نظر سیاسی مقایسه کنید.

رابطه ی منحنی لورنز با ضریب جینی

در این مطلب به شرح منحنی لورنز برای درک ضریب جینی می پردازیم. این منحنی بیانگر گستره درآمد خانوارها می باشد. ابتدا خانوارها را از کم ترین درآمد تا بيش ترین درآمد، منظم می کنند. سپس خط متصل کننده ی نقاط درآمد، به هم رسم می شود. محور عمودی و افقی به ترتیب، نشان دهنده ی نسبت انباشته درآمد و نسبت انباشته خانوارها می باشد. به چنین منحنی، منحنی لورنز اطلاق میشود.

منحنی لورنز و ارتباط آن با ضریب جینی

در صورت یکسان بودن درآمد تمام خانوارها، منحنی لورنز به شکل یک خط مستقیم با زاویه ۴۵ درجه میباشد و به آن، خط برابری کامل می گویند؛ به این معنی که به شکل برابر، درآمد تمام خانوارها توزیع شده است ولی درصورت تعلق داشتن تمام درآمدها به یک خانوار و عدم درآمد داشتن دیگر خانوارها، منحنی لورنز بر روی محور افقی به شکل یک خط مسطح میباشد و ناگهان افزایش ۱۰۰ درصدی دارد و نام چنین خطی، خط نابرابری می باشد.

ناحیه الف، نامیست که برای ناحیه بین خط برابری کامل با منحنی لورنس انتخاب شده است درحالیکه ناحیه ب، نام ناحیه زیر منحنی لورنز می باشد. از تقسیم ناحیه الف بر مجموع ناحیه الف و ب، ضریب جینی بوجود می آید. نوسان ضریب جینی بین ۰ و ۱ است. در زمان قرارگیری منحنی لورنز روی خط برابری کامل، ضریب جینی صفر میشود. درصورت دورتر شدن منحنی لورنس از خط برابری کامل، باعث بزرگ تر شدن ضریب جینی می شود؛ یعنی درآمد خانوارها با هم دیگر فرق دارد و همین امر، موجب نابرابری درآمدی بیشتر میشود.

همچنین در زمان قرارگیری منحنی لورنز بر روی خط نابرابری کامل، ضریب جینی یک میشود و بیانگر نابرابری کامل است. کشورها بعنوان معیاری از نابرابری درآمدی از ضریب جینی استفاده می کنند ولی توجه داشته باشید که با استفاده از ضرایب جینی نمیتوان به آسانی، نابرابری درآمدی بین کشورها را مقایسه کرد؛ بدین دلیل که کشورهای مختلف برای درآمد خانوارها از معیارهای گوناگون معادل و تعاریف مختلف استفاده کنند و پوشش هر خانواری با خانوار دیگر فرق دارد.

سایر کاربردهای ضریب جینی

با توجه به این که شاخص جینی ، عامیت بیشتری در اقتصاد دارد ولی این قابلیت را دارد که در هر زمینه ای از مطالعات علمی توزیع شده در تئوری ها به کار برده شود. به طورمثال کاربرد زیست شناسی شاخص جینی برای استفاده از تنوع زیستی به عنوان یک اندازه گیری می باشد. از دیگر کاربردهای شاخص جینی می توان به کاربرد آن در زمینه سلامت اشاره کرد ، به این صورت که استفاده از آن به منظور معیار سنجش نابرابری از سلامتی مربوط به کیفیت زندگی در جمعیت است.

از ضریب جینی برای معیار سنجش نابرابری از دانشگاه، در آموزش و پرورش استفاده میشود. برای بیان گزینشی پروتئین مهر کننده کیناز دربرابر هیتی از کینازها از ضریب جینی در حیطه ی شیمی استفاده می شود. در مهندسی بعنوان ارزیابی منصفانه برای دست یافتن به روترهای اینترنت از ضریب جینی در انتقال بسته های زمان بندی شده از جریان های مختلف ترافیکی استفاده می شود. کاربرد ضریب جینی در آمار ساختمان درخت های تصمیم گیری، به منظور اندازه گیری خلوص از اشکالات امکان پذیر فرزند می باشد.

ضریب جینی معیار اندازه‌گیری توزیع درآمد (یا ثروت) در یک جمعیت است

چرا ضریب جینی کل کشور از مناطق روستایی و شهری بالاتر است؟

ضریب جینی برای اندازه گیری نابرابری به عنوان یک شاخص محسوب میشود. عموما ساکنان مناطق شهری نسبت به ساکنان روستایی از نظر درآمدی وضعیت بهتری دارند. روستائیان و شهر نشینان در یک محل سنجش از نظر درآمدی قرار می گیرند و با این کار، بین پولدار ترین و فقیر ترین، فاصله ی بیشتری ایجاد میشود و این افزایش شکاف باعث میشود که ضریب جینی فزونی یابد.

ضریب جینی در ایران

ضریب جینی برطبق بررسی ها ، با نرخ ۰.۴۳ از سال ۴۸ شروع شد و روند صعودی در سالهای بعد داشت تا این که به رقم بی سابقه ۰.۵ در سال ۵۴ رسید. در هیچ سالی چنین شکاف طبقاتی و توزیع نابرابر درآمدی مشاهده نداشته است. در دهه ی ۹۰ وضعیت ضریب جینی در ایران، روند صعودی و افزایش نابرابری بهمراه داشت. ضریب جینی از سال ۹۲، پس از این که در سال های ۹۰ و ۹۱ کاهش داشت؛ روند صعودی پیدا کرد تا این که این ضریب در سال ۹۷ به عدد۰.۴۰۹۳ رسید و در دهه نود، بیانر بالاترین میزان بود.

به بیان دیگر در سال ۹۷ وضعیت نابرابری درآمدی و جامعه ایران، بدتر از کل دهه شد. همچنین بیست درصد از افراد فقیر جمعیت ایران، تنها در ۵.۸ درصد از درآمد کل سال ۹۹ سهم داشتند در حالیکه بیست درصد از افراد ثروتمند جامعه در ۴۷ درصد از کل درآمد سال، سهم داشتند. ضریب جینی نسبت به سال ۹۸ در سال ۹۹ روند صعودی داشت ولی با این وجود به سطح ضریب جینی سال ۹۷ نرسیده بود. بنابر تحقیقات در مناطق شهری ایران، شدت نابرابری درآمدی، بیشتر از نابرابری در مناطق روستایی است.

نکاتی در مورد ضریب جینی

در ادامه با نکات قابل توجه در خصوص اهمیت ضریب جینی، آشنا شوید:

>> شاخص های مختلفی برای اندازه‌گیری توزیع درآمد، تعيين شده که مشهورترین شاخص برای اندازه‌گیری نابرابری توزیع درآمد، ضریب جینی می باشد.

>> ادعای طرفداران ضریب جینی اینست که این ضریب برای تعيين میزان پیشرفت یک کشور، محک مناسبی به شمار میرود و در اثر آن می توان پی به تفاوت های بین رشد مولد و رشد نامولد و بی کیفیت برد.

>> در اثر استفاده از منحنی لورنز با محاسبات ریاضی، ضریب جینی حاصل میشود.

>> چنانچه قصد داشته باشید که در بخش های مختلف جامعه، توزیع درآمد را مقایسه کنید یا در کشورهای مختلف به مقایسه ی توزیع درآمد بپردازید؛ باید از ضریب جینی استفاده کنید.

>> مرکز آمار ایران موظف است که سالانه ضریب جینی را در ایران، محاسبه و منتشر کند.

>> محاسبات قابل انجام برای اندازه‌گیری ضریب جینی از طریق د اد ه های هزینه ای خانوارها صورت می گیرد. داده های آن باتوجه به روش جمع آوری آن، قابل اطمینان نیست و معمولاً خطا دارد.

شاخص جینی نام دیگر ضریب جینی میباشد

>> هیچگاه نمیتوان بین افزایش ضریب جینی با افزایش فقر در جامعه، رابطه ی مستقیمی ایجاد کرد. درواقع افزایش ضریب جینی به این معنی نیست که فقر، افزایش یافته است.

مزایای ضریب جینی

> از ضریب جینی در داخل کشور برای نشان دادن چگونگی توزیع درآمد در طی یک دوره از زمان استفاده می کنند. در نتیجه قابلیت نمایش افزایش یا کاهش نابرابری برای شما وجود دارد.

> قابلیت مقایسه ی ضریب جینی با سراسر کشور ، وجود دارد و به راحتی می توان آن را تفسیر کرد.

> یکی از مزایای ضریب جینی اینست که می توان در بخش های مختلف جامعه و در کشور ها به مقایسه توزیع درآمدی پرداخت. به عنوان مثال ضریب جینی در بسیاری از کشور ها برای مناطق شهری با مناطق روستایی متفاوت است.

معایب ضریب جینی

- از ضریب جینی به عنوان نقطه برآورد در یک زمان خاص یاد میشود. از این رو در طول زمان، تغییرات درآمدی را نادیده می گیرند.

- ضریب جینی به اندازه‌گیری نابرابری درآمد می پردازد ولی قادر به اندازه‌گیری نابرابری های فرصت نیست.

- درصورت یکسان بودن ضریب جینی دو کشور ممکن است که یکی از آن ها ثروتمند و دیگری فقیر باشد؛ بنابراین اندازه‌گیری ضریب جینی در دو کشور با هم‌دیگر فرق دارد.

ضریب جینی با نسبتی تعریف می‌شود که ارزشی بین صفر و یک دارد

گردآوری: بخش اقتصاد سرپوش