اخزا چیست؟/ انواع ریسک در اسناد خزانه اسلامی

اسناد خزانه اسلامی، یکی از انواع اوراق بدهی مورد استفاده در کشورهای اسلامی

اسناد خزانه اسلامی

دولت برای پرداخت بدهی های خود به طلبکاران غیر دولتی (مانند پیمانکاران)، از این اوراق استفاده می کند، در واقع با انتشار این اوراق دولت پرداخت بدهی هایش را به تعویق می اندازد. تنها فرقی که اسناد خزانه اسلامی با اوراق خزانه رایج در دنیا دارد این است که در ایران اوراق صادر شده به صورت مستقیم به طلبکاران داده می شود و آنها در صورت نیاز به وجه نقد میتوانند آنرا در بازار فرابورس به فروش برسانند. این تفاوت ناشی از وجود مشکلات فقهی در اوراق خزانه رایج در دنیا است.

اسناد خزانه اسلامی (اخزا) اوراق بهادار با نام است که نوعی اوراق بدهی محسوب می شود و هدف اصلی انتشار اسناد خزانه اسلامی تأمین کسری بودجه دولت است. 

مفهوم اسناد خزانه اسلامی

در تمامی کشورهای دنیا، خیلی از پروژه ها با سازمان دهی دولت و توسط پیمانکاران انجام می شود. پس طبیعی است که در بازه های زمانی گوناگون دولت به پیمانکاران بدهی هایی داشته باشد. گاها امکان دارد که دولت توان پرداخت این بدهی را در کوتاه مدت نداشته و به زمان بیشتری احتیاج داشته باشد. در اینصورت اوراقی با نام اسناد خزانه اسلامی منتشر می شود تا این بدهی ها پرداخت شوند.

به فرآیندی که پیمانکار، اسناد خزانه اسلامی را در بازار (فرابورس ایران) و با مبلغی کم تر به فروش می رساند، عرضه اوراق خزانه در بازار ثانویه می گویند. در اینصورت خریداران (مردم و یا نهادهای دیگر) میتوانند از اختلاف بین قیمت اسمی (که در سر رسید به وسیله دولت پرداخت می شود) و قیمت خرید اوراق از پیمانکار، سود کسب کنند.

به چه دلیل اسناد خزانه اسلامی را اسناد بدون ریسك می دانند؟

بزرگ ترين دغدغه فعالان بازار سرمایه درباره‌ی اخزا، عدم ایفای تعهدات دولت در زمان سررسید است. برای رفع این نگرانی، دولت به این بدهی اولویتی هم ردیف حقوق و مزایای كاركنان خویش داده و بعنوان بدهی ممتاز دولت در نظر گرفته می شود. خزانه داری كل كشور هم موظف است پرداخت مبلغ اسمی اسناد خزانه اسلامی را در سررسید اوراق تعهد كند. این تعهدنامه به امضای وزیر امور اقتصادی و دارایی رسیده است از این جهت اسناد خزانه اسلامی ریسك نكول نخواهند داشت.

اسناد خزانه اسلامی بدون سود است

چطور از طریق خرید اخزا سود می کنیم؟

ساز و کار اسناد خزانه اسلامی به این شکل است که خریدار در زمان انتشار آنرا به قیمتی کم تر از قیمت اسمی خریداری می کند. سپس در زمان سررسید اخزا میتواند آنرا به قیمت اسمی به فروش برساند و از این روش سود به دست بیاورد. پس همان طور که معلوم است این اوراق سود پرداختی دوره ای ندارند، بلکه سودی که شما به دست می آورید ناشی از اختلاف قیمت در زمان خرید و زمان سررسید اوراق است. همچنین سررسید این اوراق کم تر از یکسال است.

ویژگی های اسناد خزانه اسلامی

اسناد خزانه اسلامی یا اخزا که در زمره اوراق بهادار و اوراق بدهی محسوب می شود، دارای ویژگی هایی است که پیمانکاران و سرمایه گذاران پیش از معامله آن، باید آنها را در نظر بگیرند. این ویژگی ها به شرح زیر است:

- اسناد خزانه اسلامی که با نماد «اخزا» شناخته میشوند اوراقی بدون کوپن هستند. منظور از بدون کوپن بودن اوراق، این است که به آنها هیچ سودی تعلق نمی گیرد و نرخ سود این اوراق برابر صفر است.

- تضمین کننده اسناد خزانه اسلامی، وزارت امور اقتصادی و دارایی است و خزانه داری کل کشور هم پرداخت مبلغ اسمی اخزا در هر مرحله را تعهد کرده است. خزانه داری کل کشور، بازپرداخت اوراق در سررسید را، در زمره دیون ممتاز دولت قرار داده است. به این معنی که پرداخت مبلغ اسمی این اوراق در سررسید معادل پرداخت حقوق کارکنان دولت بوده و با همان درجه اهمیت صورت می گیرد.

از مزیت های اخزا وجود بازارگردانان متعدد در معاملات اسناد خزانه اسلامی می باشد

- اسناد خزانه اسلامی، اوراقی هستند که سر رسید آنها کم تر از یک سال است و طی این دوره هیچ سودی به دارندگان آن تعلق نمی گیرد. این اوراق ریسک نکول ندارند و ریسک نقدشوندگی آنها بسیار پایین است. تنها ریسکی که میتواند این اوراق را تهدید کند ریسک نوسان قیمتی آنها است.

– کارمزد معاملات اسناد خزانه اسلامی نسبت به هر معامله برای خرید ۰/۰۰۰۷۲۵  ارزش قرارداد و برای فروش هم ۰/۰۰۰۷۲۵ ارزش قرارداد است.

انواع ریسک در اسناد خزانه اسلامی (اخزا)

اسناد خزانه اسلامی در بازار سرمایه، دارای ریسک های مختلفی هستند که عبارتند از:

۱. ریسک نکول:

اوراق خزانه، جزء اوراق بدون ریسک در نظر گرفته می شوند. از آن جایی که این اوراق توسط دولت، برای تامین بودجه و یا پرداخت بدهی هایش منتشر میشوند، ریسک نکول (عدم ایفای تعهدات در تاریخ سر رسید)  نخواهند داشت چون دولت این اوراق را بعنوان بدهی های خویش در نظر می گیرد و پرداخت آنها را در اولویت قرار می دهد. خزانه داری کل کشور هم پرداخت مبلغ اسمی اسناد خزانه اسلامی را در تاریخ سررسید تعهد می کند. این تعهدنامه به امضای وزیر امور اقتصادی و دارایی رسیده است.

۲. ریسک نقد شوندگی:

ریسک نقد شوندگی در اخزا ریسکی است که از کمبود بازار خرید و فروش برای یک سهم یا ورقه بهادار ریشه می گیرد که مالک اوراق بهادار نمی تواند دارایی خود را با سرعت کافی و به ارزش واقعی برای جلوگیری از زیان بیشتر بفروشد. ریسـک نقدشوندگی معمولاً در شکاف قیمت پیشنهادی خرید و فروش یا نوسانات بزرگ قیمت (خصوصاً به طرف پایین) منعکس می شود. نکته کلیدی این است که هرچه تعداد اوراق بهادار یا اندازه ناشر آن کوچک تر باشد، ریسک نقدشوندگی بیشتر است.

مزایای انتشار اسناد خزانه اسلامی (اخزا)

انتشار اسناد خزانه اسلامی برای دولت، پیمانکاران، فعالان بازار سرمایه و سرمایه گذاران دارای مزایای فراوانی است که در ادامه به بعضی از آنها اشاره شده است:

۱. کمک به سیاست های پولی و مالی به منظور اعمال سیاست های بهینه جهت تنظیم و کنترل انتظارات بازار

۲. ایجاد سازوکار در تسویه بدهی های دولت

۳. دارای سود بدون ریسک برای سرمایه گذاران

۴. ایجاد بستری مناسب برای توسعه و گسترش ابزارهای مالی بازار

۵. تأمین کسری بودجه دولت و کاهش استقراض بین المللی

۶. قابلیت معامله و نقدشوندگی بالا

۷. معافیت مالیاتی درآمد اسناد خزانه اسلامی

۸. اسناد خزانه اسلامی، ابزاری مؤثر برای بانک مرکزی در اجرای سیاست پولی و تنظیم حجم نقدینگی

۹. کمک به حفظ استقلال اقتصادی و کاهش استقراض بین المللی

۱۰. ایجاد بستر لازم برای توسعه ابزارهای مالی بازار

معاملات اخزا در بازار ابزارهای نوین مالی فرابورس انجام می‌شود

گردآوری: بخش اقتصاد سرپوش