هم میهن نوشت: زائران اربعین امسال سفر سختی داشتند، پس از مشکلاتی که در مرز و مبادی ورودی برای زوار ایجاد شد؛ اکنون زائران درگیر تبدیل ارزهای مسافرتی هستند. قرار بود بازار متشکل ارزی برای زائران دینار فراهم کند، اما ذخایرش به قدری کم بود که از پس تامین آن برنیامد و به جای دینار به زائران، دلار داد. به این ترتیب زائران پس از پشت سر گذاشتن مشکلاتی که در مرزها دارند؛ درگیر مساله تبدیل دلار به دینار می‌شوند.
ریال هم دیگر هیچ جایگاهی در عراق ندارد. اگر تا چند سال پیش، فروشندگان و ارائه‌دهندگان خدمات در عراق از ایرانی‌ها ریال می‌گرفتند اما امروز شرایط عوض شده و ریال ایرانی پذیرفته نمی‌شود. علت را که می‌پرسیم به کم‌ارزش‌شدن و افت پی در پی ارزش ریال اشاره می‌شود.
تنها تمهید اندیشیده شده برای زائران، تخصیص ۱۰۰دلار به ازای هر نفر بود. تخصیص دلار هم یعنی مواجه شدن با مشکلات تبدیل ارز و رویارویی با ریسک‌هایی مثل ارزهای تقلبی که برخی دلالان به قول‌معروف به زائران می‌اندازند. بانک مرکزی نه مثل سال‌های قبل خودپرداز در مسیر زوار تجهیز کرد، نه پیمان پولی دوجانبه با عراق امضا کرد و نه حتی توانست دینار مورد نیاز را تامین کند.
محمدحسین یکی از زائران اربعین از سختی‌های تبدیل ارز می‌گوید. «دلار را در همین تهران گران‌تر از نرخ‌های اعلام‌شده خریدیم. اما وقتی دلارها را به عراق آوردیم مشکلات بیشتری سر راه‌مان سبز شد. اول دلارها را باید تبدیل به ریال می‌کردیم و بعد ریال را تبدیل به دینار. در هر مرحله هم باید مابه‌التفاوت پرداخت می‌کردیم. اینجا برای خرید کردن کسی ریال از ما قبول نمی‌کند. حتما باید صرافی پیدا کنیم و مقدار قابل توجهی هم مابه‌التفاوت تبدیل کردن ارز را بپردازیم.» سعید یکی دیگر از زائران می‌گوید: «گرفتن ارز اربعین به قدری سخت بود و مراحل داشت که عطایش را به لقایش بخشیدم. برای همین ۱۰۰ دلار باید حتما در یک بانک خاص حساب باز می‌کردم. کارمزدهای دریافتی هم کم نبود. قیمت هم از صرافی‌ها کمی بالاتر درمی‌آمد.» نرگس هم از کارمزد صرافی‌های عراقی گلایه می‌کرد و می‌گفت پنج درصد از مبلغ ارز را کارمزد پرداخت کرده است.
کارنامه ضعیف تیم رئیسی در اربعین
یکی از نقدهای همیشگی به دولت قبل، نداشتن پیمان پولی دوجانبه بود و بارها تاکید می‌شد اینکه با ارزهای محلی کار نمی‌کنیم، یک نقطه ضعف بزرگ است. با آمدن رئیسی، نقدها فروکش کرد، اما نه به دلیل اینکه پیمان‌ها برقرار شده. درواقع وضعیت همان است که بود، اما منتقدان این بار سکوت اختیار کردند و به بی‌عملی دولت اشاره‌ای نمی‌کنند. جالب آنکه مسئولان تیم فعلی خودشان منتقد عملکرد دولت دوازدهم بودند و نداشتن پیمان پولی دوجانبه را لکه سیاه بزرگی در کارنامه دولت می‌دانستند. اما وقتی دولت رئیسی کار را به دست گرفت نتوانست این لکه را پاک کند و عقد پیمان دوجانبه با عراق ممکن نشد. از طرف دیگر بازار متشکل ارزی در دولت سیزدهم نتوانست برای زائران دینار تامین کند و به جای آن دلاری که با زحمت وارد کشور می‌شود را در مراودات با کشورهای همسایه، خرج کرد. در موضوع تامین دینار زوار یک منبع مطلع به هم‌میهن می‌گوید: «دولت امکان این را داشت که با پیمان‌های پولی و ارزی دوجانبه با عراق، کارت بانکی دیناری یا اسکناس دینار به زوار بدهد.»
او اظهار کرد: «در دولت قبل براساس مذاکراتی که بین مقامات پولی دو کشور انجام شده بود، دستگاه‌های خودپرداز بسیاری مستقر شده بود که هم در مسیر و هم در عراق به زوار خدمات‌رسانی می‌کردند. خودپردازهایی که در مسیر مستقر شده بود، به زوار دینار می‌داد. یعنی تعدادی خودپرداز در عراق مستقر بود که به زوار دینار پرداخت می‌کرد و خودپردازهای مستقرشده در مسیر هم ریال در اختیار زائران می‌گذاشت. چراکه در آن زمان ریال از سوی کسبه عراق پذیرفته می‌شد. امروز به دلیل نوسانات زیاد نرخ ریال، مردم عراق تمایلی به پذیرش آن ندارند. در گذشته ثبات بیشتری داشت و مسافران می‌توانستند ریال خرج کنند.»
او ادامه داد: «بانک مرکزی می‌توانست پیش از شروع سفر، با مقامات عراقی مذاکره کند تا با نرخ ثابت، ریال‌های زوار را طی یک مدت مشخص خریداری کند. آنهایی که می‌گفتند دولت روحانی برود ما با کشور همسایه ارتباط برقرار می‌کنیم، چرا نتوانستند رایزنی کنند که یا ریال در عراق استفاده شود یا دینار گرفته شود تا زوار در کشور دیگر برای تبدیل ارز، سرگردان نشوند.»
حاضر به مراوده مالی با ایران نیستیم
شبکه بانکی عراق به دلیل تحریم‌ها و عدم عضویت ایران در گروه اقدام مالی FATF حاضر نیست با ایران تبادلات مالی داشته باشد. مقامات عراق به صراحت اعلام می‌کنند که به دلیل تحریم‌ها حاضر به مراوده مالی با ایران نیست. حتی اگر برجام هم احیا شود؛ به دلیل عدم عضویت ایران در FATF این همکاری شکل نخواهد گرفت. امیر هامونی، مدیرعامل بازار متشکل ارزی تاکید می‌کند که منابع دیناری کشور در سطح پائینی است چراکه نتوانسته‌ایم منابع دیناری را تجهیز کنیم. بنابراین زوار به جای دینار عمدتا دلار تحویل گرفته‌اند.
همین مساله باعث شده زوار به جای دینار با دلار راهی عراق شوند و آنجا ناگزیر باشند در صف‌های طولانی، دلار خود را تبدیل به دینار کنند. در کنار هزینه‌های این تبدیل ارز، ریسک‌هایی مانند ارزهای تقلبی هم آنها را تهدید می‌کند. هامونی با اشاره به حجم پائین دینار در منابع ارزی کشور گفته بود: «هم‌اکنون منابع دلاری با توجه به ذخایر کشور خیلی بیشتر از دینار است. مسئولان بانک مرکزی هم برای تأمین دینار تلاش‌هایی انجام داده‌اند که به علت ناآرامی‌هایی که در کشور عراق بوده در بحث انتقال ارز به کشور دچار مساله شده است. در تأمین دلار هیچ مشکل خاصی وجود ندارد. در حوزه دینار قاعدتاً تلاش‌ها ادامه دارد و امیدواریم بتوانیم طبق قولی که به مردم و زوار محترم دادیم دینار تهیه کنیم. به لحاظ منابع دلاری هیچ کمبودی در منابع دلاری اربعین وجود ندارد فقط بحث تأمین و مراکز تأمین است.» مدیرعامل بازار متشکل ارزی درخصوص نرخ عرضه دینار در بازار گفت: «به علت اینکه نتوانستیم منابع دیناری را تجهیز کنیم، حجم بسیار پائین است، اما نرخ آن حوالی ۲۱تومان به ازای هر دینار بوده و به دست زوار می‌رسد.»
سرگردانی ارزی زائران؛اعلام قطع روابط بانکی و مشکلات بعدی
تبادلات مالی و تجاری ایران و عراق در سال‌های اخیر با دشواری و محدودیت‌های قابل‌ملاحظه‌ای مواجه شده است. اصلی‌ترین دلیل دشواری تعاملات مالی و تجاری دو کشورعدم همکاری بانک‌های عراق با بازرگانان و بانک‌های ایرانی بوده که علت آن را تحریم‌های بانکی آمریکا علیه ایران عنوان می‌کنند. در واقع از سال ۲۰۱۲ معاملات دلاری بین دو کشور به طور کامل متوقف شده است. مدتی پیش رئیس بانک مرکزی عراق در این باره گفته بود: «معامله با دلار با ایران از سال ۲۰۱۲ متوقف شده است و از بُعد عملیاتی معاملات این‌چنینی ممکن نیست زیرا هرگونه معامله‌ای با این ارز در منظومه پولی و مالی آمریکا وارد می‌شود و متوقف می‌شود از این رو عراق به ارزهای دیگر برای پرداخت روی آورد.»
هرچند مقامات عراقی تاکید می‌کردند که با ارزهای دیگر تبادلات مالی را انجام می‌دهند، اما در عمل این اتفاق نیفتاد و تبادلات مالی دو کشور عمدتا از طریق صرافی‌ها انجام می‌شود یا به صورت جابه‌جایی پول نقد صورت می‌گیرد. در خلاء ساختار و سازوکار مالی، مشکلاتی بروز پیدا می‌کند که سرگردانی مسافران یکی از آنهاست. در کنار این اتفاق ناتوانی مشارکت شرکت‌های ایرانی در پروژه‌های بزرگ عراق، نگرانی تجار ایرانی از منتقل نشدن سرمایه به کشور، کند شدن سرعت مبادلات مالی و شکل‌نگرفتن صادرات پایدار و انبوه به عراق هم مشکلات دیگری است که میان دو کشور بروز کرده است.
به اینها باید برخی روابط راهبردی بین دو کشور را هم اضافه کرد که برای ایران و عراق دارای اهمیت ویژه‌ای است؛ از جمله صادرات گاز و برق به عراق که تحت تاثیر این جریان قرار گرفته است. از طرف دیگر دریافت مطالبات شرکت‌های ایرانی که در عراق سرمایه‌گذاری کرده‌اند هم با مشکلات زیادی روبه‌روست. فعالان حوزه مالی راه‌حل این مشکلات را ایجاد یک سازوکار مستقل می‌دانند. هرچند در سال‌های گذشته رئیس بانک مرکزی عراق از صحبت درباره این سازوکار مالی استقبال کرده، اما عملا هیچ بستری برای این کار فراهم نشده است. دولت روحانی همواره مورد شماتت منتقدان قرار می‌گرفت که نتوانسته با کشورهای همسایه پیمان پولی داشته باشد. اما تجربه نشان داده که این عدم توانایی در برقراری رابطه مالی مستقل مربوط به توان دولت‌ها نیست و دولت رئیسی هم همان ناتوانایی‌ها را دارد چه‌بسا که تمهیدات کمتری هم نسبت به دولت قبل برای مسافرانش اندیشیده است. کشور عراق به عنوان دومین بازار صادراتی ایران شناخته‌شده و حجم حدود هشت‌میلیارد دلاری صادرات به این کشور به هیچ‌وجه قابل چشم‌پوشی نیست، لذا برای حفظ ارتباط تجاری باید سازوکارهای مالی مناسب در نظر گرفته شود.
در سال‌هایی که ایران درگیر تحریم شد، ایران و عراق در پروژه‌های کوچک و تجارت خرد و پیله‌وری که ۵۰ درصد روابط تجاری ایران و عراق را شامل می‌شود توفیق نداشته‌اند. البته به صورت موردی در همکاری‌های تجاری بزرگ بین دو کشور براساس معادلاتی، تعاملات در حال انجام است و می‌توان گفت در این بخش ۳۰ تا ۴۰درصد از آنچه به عنوان چشم‌انداز تعیین شده بود، تاکنون محقق شده است. از سال ۱۳۹۳ کارگروه ویژه بررسی پیمان دوجانبه ارزی در بانک مرکزی تشکیل شد، اما تاکنون نتوانستیم با کشورهای همسایه و کشورهایی که مراودات‌شان را با ایران حفظ کرده‌اند این پیمان را برقرار کنیم.
- 12
- 2
