اعتراف تلخ وزارت تعاون: رشد ۵۰ و ۷۰ درصدی سرانه خط فقر در سال‌های ۱۴۰۰-۱۴۰۱

براساس برآوردهای رسمی، نرخ فقر مطلق یک خانوار چهار نفره در سال ۱۴۰۰ برابر چهار میلیون و ۵۴۱هزار تومان و در سال ۱۴۰۱ برای کل کشور و تهران به ترتیب برابر ۷.۷ و ۱۴.۷میلیون تومان است.

به گزارش «توسعه ایرانی»، در حالی‌که ابراهیم رئیسی در ماه‌های پایانی سال گذشته مدعی شده بود که می‌توان در مدت دو هفته معضل فقر مطلق را در کشور محو کرد، حال آمار رسمی منتشر شده از زیرمجموعه‌های دولت نشان می‌دهد که خط فقر در کشور حدود ۷۰درصد رشد داشته که نشان می‌دهد وضعیت این شاخص در کشور بحرانی‌تر شده است.

در جدیدترین گزارش از مجموعه گزارش‌های فقر با عنوان «پایش فقر در سال ۱۴۰۰» توسط وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی آمده است: سال ۱۴۰۰ با تورم بالا آغاز شد اما در ماه‌های انتهایی سال روند کاهشی داشت. با این حال با وجود کاهش تورم در سال ۱۴۰۰ همچنان نرخ تورم در اقتصاد ایران بسیار بالاتر از روندهای بلندمدت آن قرار داشته و اقتصاد در وضعیت ناپایداری قرار دارد.

در ادامه این گزارش آمده است: برآوردها نشان می‌دهد که خط فقر در سال ۱۴۰۰ نسبت به سال ۱۳۹۹ رشد حدود ۵۰درصدی داشته و به عدد یک میلیون و ۶۸۲هزار تومان در ماه برای هر ایرانی رسیده که بر این اساس خط فقر یک خانوار سه و چهار نفره به ترتیب ۳ میلیون و ۷۰۰هزار و ۴ میلیون و ۵۴۱هزار تومان خواهد بود. شایان ذکر است که آخرین اعداد خط و نرخ فقر براساس آخرین داده‌های موجود، برای سال ۱۴۰۰ بوده و خط فقر برای سال ۱۴۰۱ براساس برآوردها به طور متوسط در کل کشور به طور سرانه ۲ میلیون و ۸۵۰هزار تومان که برای یک خانوار چهار نفره حدود ۷.۷ میلیون تومان خواهد بود. این عدد برای خانوار چهارنفره و سه‌نفره در شهر تهران برای سال ۱۴۰۱ حدود ۱۴.۷ و ۱۱.۹ میلیون تومان برآورد می‌شود.

رشد بخش خدمات به دلیل برطرف شدن خطر کرونا

در ادامه این گزارش آمده است: متعاقب از دست رفتن حدود یک میلیون شغل در سال ۱۳۹۹ به واسطه همه‌گیری ویروس کرونا و رشد بسیار منفی بخش خدمات، در سال ۱۴۰۰ برخی از این مشاغل احیا شدند و همین موضوع رشد مثبت ۴.۵ درصدی بخش خدمات در سال ۱۴۰۰ را به همراه داشت. در کنار آن نیز تعداد شاغلان حدود ۱۸۵هزار نفر در سال ۱۴۰۰ نسبت به سال ۱۳۹۹ افزایش یافته است. علاوه بر بخش خدمات، گروه صنعت که شامل استخراج نفت و گاز طبیعی نیز می‌شود در سال ۱۴۰۰ رشد داشته و در مجموع به جز بخش کشاورزی، سایر بخش‌ها (خدمات و صنعت و معدن) در سال ۱۴۰۰ رشد داشته‌اند و این موضوع باعث شده تا تولید ناخالص داخلی ایران در سال ۱۴۰۰ رشد ۴.۳درصدی را تجربه کند.

در این گزارش می‌خوانیم: با رفع محدودیت‌های کرونا و کاهش رکود ناشی از آن در سال ۱۴۰۰، بسیاری از اصناف و مشاغل آسیب‌دیده از شوک حاصل از این بیماری، همچون سالن‌های سینما، تئاتر، آژانس‌های‌ مسافرتی و مراکز تفریحی ورزشی مجددا احیا و شاهد رشد مثبت در ارزش حقیقی تراکنش‌های این اصناف بوده‌ایم و همچنین مشاغل بخش خدمات که بیشترین آسیب را با شیوع کرونا و کاهش روابط اجتماعی متحمل شده بودند، در سال ۱۴۰۰ با رشد ۴.۵درصدی توانسته‌اند مجددا بازار خود را به دست آورد. بنابراین تورم نسبتا کمتر سال ۱۴۰۰ نسبت به سال ۱۳۹۹، رشد اقتصادی مثبت (در کنار رشد اقتصادی تقریبا یک درصدی سال ۱۳۹۹) و ایجاد ۱۸۵هزار شغل در مقابل کاهش یک میلیون شغل در سال ۱۳۹۹، باعث شده تا از روندهای اقتصاد کلان انتظار بهبود نسبی (و نه قابل توجه) در وضعیت معیشت خانوار وجود داشته باشد. در کنار داده‌های اقتصاد کلان که بهبود نسبی در وضعیت را نشان می‌دهد، بررسی داده‌های خرد یعنی در سطح خانوار نیز بهبود معیشت متوسط ایرانیان را تأیید می‌کند.

روند افزایشی نرخ فقر  در ۱۴۰۰ متوقف شد

هزینه سرانه به قیمت‌های حقیقی در سال ۱۴۰۰ براساس داده‌های هزینه و درآمد خانوار نسبت به سال ۱۳۹۹ حدود ۷.۷درصد رشد را نشان می‌دهد یعنی مصرف حقیقی خانوار در سال ۱۴۰۰ نسبت به سال ۱۳۹۹ افزایش یافته که می‌تواند ناشی از افزایش اندک در وضعیت رفاهی باشد. همین موضوع باعث شده تا روند افزایشی نرخ فقر که سال ۱۳۹۷ آغاز شده بود، متوقف شده و مقدار آن از حدود ۳۱درصد در سال ۱۳۹۹ به حدود ۳۰درصد در سال ۱۴۰۰ برسد و جمعیت فقرا با حدود ۷۰۰هزار نفر کاهش به زیر ۲۶ میلیون نفر برسد.

رشد ۵۰درصدی خط فقر سرانه در سال ۱۴۰۰

در بخش دیگری از این گزارش آمده است: در سال ۱۴۰۰ خط فقر سرانه متوسط کشوری با رشد حدود ۵۰درصدی نسبت به سال ۱۳۹۹، به حدود یک میلیون و ۷۰۰هزار تومان رسیده است. براساس داده‌های هزینه درآمد خانوار می‌توان میزان کالری و سرانه مصرف گروه‌های غذایی را نیز محاسبه کرد. کالری دریافتی از سال ۱۳۹۰ به بعد روند نزولی داشته و میانه کالری دریافتی از سال ۱۳۹۷ به بعد پایین‌تر از مقدار مورد نیاز است. در سال ۱۴۰۰ روند کاهشی کالری دریافتی متوقف شده و تقریبا ثابت مانده است. میزان مصرف گوشت قرمز در سال ۱۴۰۰ نسبت به سال ۱۳۹۹ افزایش داشته، طوری‌که به طور متوسط سرانه مصرف گوشت قرمز خانوار ۱۴درصد افزایش داشته است اما روند مصرف گوشت سفید (گوشت مرغ و ماهی)، بیانگر کاهش مصرف آن توسط خانوار دهک کم‌درآمد و عدم تغییر مصرف دهک‌های پردرآمد است.

کاهش مصرف گوشت سفید در کشور

در این گزارش آمده است: نکته قابل توجه در مقادیر سرانه مصرف کالاهای اساسی میزان درصد کاهش این گروه‌های غذایی است، طوری‌که خانوار کم‌درآمد، با توجه به تورم گروه‌های خوراکی ناچار به کاهش بیشتر مصرف کالاهای مذکور شده‌اند و همچنین در مجموع بررسی کالری دریافتی و همین طور مصرف کالای اساسی، تقریبا ثبات بین دو سال ۱۳۹۹ و ۱۴۰۰ را نشان می‌دهد، هر چند در برخی کالاهای اساسی مصرف کاهش یافته و در برخی دیگر افزایش یافته است. اگر چه در سال ۱۴۰۰ وضعیت رفاهی کل جامعه به طور نسبی بهبود یافته اما بهبود محسوسی در میزان رفاه گروه‌های پایین درآمدی به وجود نیامده است.

رشد حقیقی هزینه (درآمد) کمتر از متوسط کشور برای دهک‌‌های اول و سوم و رشد اسمی هزینه‌های خانوار در چهار دهک اول کمتر از رشد خط فقر، نشانه‌هایی از عدم بهبود وضعیت رفاهی دهک‌های کم درآمد جامعه در سال ۱۴۰۰ است، طوری‌که با وجود کاهش اندک در میزان نرخ فقر، شکاف فقر نسبت به سال ۱۳۹۹ تا حدودی افزایش داشته است.

دستمزد و مستمری، سهم بالاتری  در درآمد دهک‌های پایینی دارند

در بخش دیگری از این گزارش آمده است: در حالی‌که تنها ۲۱درصد از خانوارهای دهک اول درآمد حاصل از دارایی دارند، این مقدار در دهک دهم بیش از ۴۰درصد است.

به گزارش اقتصاد آنلاین، براساس جدیدترین گزارش از مجموعه گزارش‌های فقر، در دهک‌های پایین درآمدی سهم خانوارهایی که درآمد حاصل از دارایی دارند کمتر و سهم خانوارهایی که درآمد ثابت (درآمد حاصل از دستمزد و مستمری بازنشستگی) دارند، بیشتر است. این امر نشان می‌دهد که با تورم، دهک‌های پایین درآمدی نسـبت به دهک‌های بالای درآمدی سهم بیشتری از قدرت خرید خود را از دست می‌دهند، زیرا درآمد حاصل از دارایی به طور معمول با تورم افزایش می‌یابد اما ارزش حقیقی درآمد حاصل از کار یا مستمری بازنشستگی با تورم کاهش می‌یابد.

افزایش شکاف فقر در کشور

همچنین با وجود اعلام کاهش اندک نرخ فقر در کشور باید به متغیر دیگری تحت عنوان «شکاف فقر» که فاصله فقرا تا خط فقر را نشان می‌دهد، دقت کرد یعنی درحالی‌که نرخ فقر عنوان می‌دارد که چند درصد مردم زیر خط فقر قرار دارند، شکاف فقر محاسبه می‌کند که فقرا چه میزان با خط فقر فاصله دارند. به عنوان مثال ممکن است نرخ فقر در دو سال با هم برابر باشند اما شکاف فقر در یکی بیشتر از دیگری باشد. در این صورت در حالی‌که تعداد افرادی که زیر خط قرار دارند در دو سال با هم مساوی هستند اما وضعیت معیشت فقرا در سالی که شکاف فقر بیشتر شده، بدتر شده است.

در سال ۱۴۰۰ حدود ۷۰۰هزار نفر از جمعیت فقرا کم شده است اما همزمان از شکاف فقر کاسته نشده و حتی ۰.۰۱درصد نیز به آن اضافه شده است. به عبارت دیگر، وضعیت فقرا (افراد زیر خط فقر) در سال ۱۴۰۰ به طور متوسط نسبت به سال ۹۹ بهبود نیافته و فقرا نتوانستند فاصله خود با خط فقر را کمتر کنند بلکه بیشتر جا مانده‌اند.