بررسی شاخص فلاکت‌ در سال‌های اخیر

تورم و بیکاری دو شاخص اقتصادی است که به‌طور مستقیم روی رفاه و معیشت مردم تأثیر می‌گذارد. تورم، قدرت خرید مردم را کاهش می‌دهد و بیکاری به فقر منجر می‌شود. برهمین اساس شاخص فلاکت که حاصل جمع تورم و بیکاری است به روشنی وضعیت رفاه و فقر را در طول دوره‌های مختلف به تصویر می‌کشد.

شاخص فلاکت برای نخستین بارتوسط اقتصاددانانی مانند رابرت بارو و آرتور اوکان در دهه ۷۰ میلادی معرفی شد که ازترکیب ساده و تقسیم دو شاخص مهم اقتصادی یعنی نرخ بیکاری و نرخ تورم به دست می‌آید. اما با گذشت زمان این فرمول بارها مورد ویرایش قرار گرفت تا اینکه امروزه عدد این شاخص برای هر کشور از مجموع نرخ بیکاری، نرخ تورم و نرخ بهره وام‌ها منهای درصد تغییر سرانه تولید ناخالص داخلی به‌دست می‌آید.

اما دراین گزارش با محاسبه اولیه شاخص فلاکت یعنی برمبنای نرخ تورم و بیکاری تغییرات این شاخص را از سال ۱۳۷۵ تا ۱۳۹۵ مورد بررسی قرار می‌دهیم. در۲۱ سال مورد بررسی بالاترین رقم شاخص فلاکت به سال ۱۳۹۲ مربوط می‌شود که این شاخص به ۲۲.۵ درصد رسیده است. کمترین نرخ این شاخص نیز در سال گذشته رقم خورده  که نرخ ۱۰.۷ درصد را تجربه کرده است. در سال ۱۳۹۲ نرخ تورم ۳۴.۷ درصدی با نرخ بیکاری ۱۰.۴ درصدی بالاترین نرخ فلاکت در ۲۱ سال گذشته را رقم زده است. اما سه سال بعد یعنی در انتهای فعالیت دولت یازدهم با افت نرخ تورم به ۹ درصد و نرخ بیکاری ۱۲.۵ درصدی پایین‌ترین نرخ فلاکت به دست آمده است.

بالاترین نرخ فلاکت

پس از سال ۱۳۹۲ بالاترین نرخ فلاکت به سال ۱۳۹۱ مربوط می‌شود. دراین سال شاخص فلاکت به ۲۱.۳ درصد رسیده است. همچنین بعد از افت این شاخص در ابتدای دهه ۸۰ رتبه سوم فلاکت بالا به سال ۱۳۸۷ تعلق دارد که این شاخص ۱۷.۹ درصد ثبت شده است. در چهارمین رتبه،  سال ۱۳۹۰ قرار دارد که شاخص فلاکت به ۱۶.۹ درصد رسیده است. پنجمین رتبه فلاکت نیز در سال ۱۳۷۸ اتفاق افتاده است. دراین سال این شاخص ۱۶.۸ درصد بوده است.

پایین‌ترین فلاکت

بعد از سال ۱۳۹۵ که با ۱۰.۷ درصد کمترین نرخ فلاکت در ۲۱ سال اخیر را داشته است، جایگاه دوم پایین‌ترین نرخ به سال ۱۳۸۴ اختصاص داشته است که شاخص فلاکت این سال ۱۰.۹ درصد ثبت شده است. همچنین نرخ ۱۱.۳ درصدی فلاکت در سال ۱۳۸۸ سومین رتبه کمترین نرخ این شاخص را به دست داده است. در سال ۱۳۹۴ نیز فلاکت با نرخ ۱۱.۴ درصدی چهارمین رتبه را دراین بخش کسب کرده است.در مقام پنجم کمترین نرخ نیز به سال ۱۳۸۵ تعلق گرفته است که فلاکت به ۱۱.۶ درصد رسیده است. البته حتی در سال‌هایی که شاخص فلاکت کاهش یافته نیز به‌طور عمده از محل افت نرخ تورم بوده و همچنان نرخ بیکاری بالاست.

شاخص فلاکت در جهان

در گزارش سال گذشته با عنوان «شاخص فلاکت ۲۰۱۶» که در آن شاخص فلاکت ۵۹ کشوربا روش جدید و محاسبه نرخ تورم، بیکاری، نرخ بهره و درآمد سرانه محاسبه شده است، کشور ونزوئلا با شاخص فلاکت ۴/ ۵۷۳ به‌عنوان مفلوک‌ترین یا غمگین‌ترین کشور جهان معرفی شده است.

این کشور سال ۱۳۹۴ هم با شاخص فلاکت ۹/ ۲۱۴ به‌عنوان مفلوک‌ترین کشور جهان معرفی شده بود. پس از آن آرژانتین با شاخص فلاکت ۸/ ۸۳ در جایگاه دومین کشور غمگین جهان جای گرفته است که سال قبل از آن در رتبه چهارم بود و بنابراین در یک سال گذشته وضعیت رو به وخامتی را طی کرده است. مؤسسه کاتو عامل عمده مؤثر در شاخص فلاکت این دو کشور را قیمت‌های مصرف‌کننده آنها عنوان کرده است. بر این اساس، سومین کشور غمگین جهان همچون سال گذشته برزیل با شاخص فلاکت ۷۵ است و عامل عمده فلاکت این کشور نرخ بهره وام آن عنوان شده است.

آفریقای جنوبی با شاخص فلاکت ۹/ ۴۴ در جایگاه چهارمین کشور مفلوک جهان قرار گرفته و عامل عمده فلاکت آن بیکاری عنوان شده است. بر این اساس، مصر با شاخص فلاکت ۹/ ۴۳ با عامل عمده قیمت‌های مصرف‌کننده، اوکراین با شاخص فلاکت ۳۶ و عامل عمده نرخ بهره وام، آذربایجان با شاخص فلاکت ۹/ ۳۵ و عامل عمده قیمت‌های مصرف‌کننده و ترکیه با شاخص فلاکت ۷/ ۳۰ و عامل عمده نرخ بهره وام به ترتیب پنجمین تا هشتمین کشور غمگین جهان هستند.

بهبود شاخص فلاکت ایران

در فهرست سال گذشته ایران در جایگاه نهم شاخص فلاکت قرار گرفته است و مؤسسه کاتو عامل عمده فزاینده شاخص فلاکت ایران را نرخ بهره وام‌ها شناسایی کرده است اما خبر خوب اینکه جایگاه ایران در این فهرست نسبت به فهرست سال گذشته دو پله بهبود یافته است. در فهرست دو سال پیش ایران در جایگاه هفتم قرار گرفته بود و شاخص فلاکت آن ۷/ ۳۶ بود که حالا بهبودی  ۴/ ۷ نمره‌ای را برای خود رقم زده است، گرچه که هنوز در کل راه زیادی برای بهبود وضعیت و یافتن جایگاه مناسبی در این فهرست باقی است.

نشریه فوربس در توضیح وضعیت ایران در گزارش شاخص فلاکت نوشته است دلایل این موضوع که چرا ایران در این فهرست در چنین جایگاهی ایستاده است، کاملاً واضح و البته متعدد است اما فوربس از فساد اداری و ناشایستگی برخی از مدیران به‌عنوان برخی از این عوامل یاد کرد.

وضعیت برخی از همسایگان

بجز آذربایجان و ترکیه که به ترتیب در رتبه‌های هفتم و هشتم فهرست غمگین‌ترین کشورها قرار گرفته‌اند و وضعیتی بدتر از ایران را در این فهرست دارند، دیگر همسایگان ما از جایگاه‌های بهتری برخوردارند. روسیه با شاخص فلاکت ۴/ ۲۷ و عامل عمده نرخ بهره وام، رتبه دوازدهمین کشور غمگین جهان را به‌خود اختصاص داده است و این در شرایطی است که در گزارش سال گذشته حتی جزو ۱۵ کشور انتهایی فهرست هم نبود.

قزاقستان با شاخص فلاکت ۱/ ۲۴ و عامل عمده نرخ بهره وام در رتبه چهاردهم و عربستان سعودی با شاخص فلاکت ۲۳ و عامل عمده بیکاری، در جایگاه پانزدهم فهرست شاخص فلاکت جای گرفته‌اند. پاکستان با شاخص فلاکت ۴/ ۱۴ و عامل عمده نرخ بهره وام در جایگاه بیست و چهارمین کشور غمگین جهان جای دارد.

شادترین‌های جهان

در سوی دیگر فهرست کشورهایی که بر اساس شاخص فلاکت رتبه‌بندی شده‌اند، به نام ژاپن بر می‌خوریم که با شاخص فلاکت پایین ۴/ ۰ در جایگاه ۵۹ قرار گرفته و به‌عنوان شادترین کشور جهان معرفی شده است. فلاکت کم این کشور حاصل سطح بالای سرانه تولید ناخالص داخلی این کشور نیست  چون این عامل برای ژاپن در سطح پایین ۷/ ۰ درصد است. ژاپن به‌رغم اغلب کشورهایی که در این فهرست از وضعیت خوبی برخوردارند، نرخ تورم منفی دارد. نرخ تورم ۵/ ۳- درصدی ژاپن موجب شده است که عدد شاخص فلاکت آن به‌شدت پایین‌ آید.

پس از ژاپن، چین بهترین وضعیت را در این فهرست دارد و شاخص فلاکت آن ۵/ ۴ است که عامل عمده آن رشد سرانه تولید ناخالص داخلی‌اش با نرخ ۳/ ۶ درصد است. در این فهرست امریکا با شاخص فلاکت ۴/ ۹ در جایگاه ۳۹ قرار گرفته و عامل عمده آن نرخ بیکاری این اقتصاد بزرگ عنوان شده است. به این ترتیب امریکا به لحاظ شاخص فلاکت وضعیتی حتی بدتر از کشورهایی همچون ویتنام (جایگاه ۴۰)، رومانی (جایگاه ۵۰) و مجارستان (جایگاه ۵۲) دارد.