۲۵ تا ۳۰ میلیارد دلار ارز در دست سرمایه‌گذاران خرد و خانگی است

بانک مرکزی همه ترفندهای خود را برای بازگرداندن دلارهای خانگی به بازار به کار گرفته و به تازگی سرمایه‌گذاران خرد و خانگی را به سپرده‌گذاری ارزی تشویق کرده است. این سیاست، اتفاق تازه‌ای نیست اما یک نکته قابل تامل دارد؛ آن‌طور که در خبرها آمد رئیس کمیسیون اقتصادی گفته است مردم دلارهایشان را سپرده گذاری کنند، ما قول می‌دهیم اتفاق‌های تلخ گذشته تکرار نخواهد شد. دیروز خبری روی تارنمای خبرگزاری‌ها قرار گرفت مبنی بر این‌که؛ محمد رضا پورابراهیمی،با بیان این‌که دولت تعهدات خود در قبال سپرده‌های ارزی را ایفا خواهد کرد، گفته است : « بازگشت سپرده‌های ارزی با ریال که در گذشته اتفاق افتاد، دیگر تکرار نمی‌شود.» 

او  با اشاره به طرح جدید سپرده گذاری ارزی در بانک‌ها تاکید کرده است: « در این طرح مردم سپرده‌های ارزی خود را به بانک‌هایی که عاملیت بانک مرکزی را دارند می‌سپارند و بانک مرکزی در قبال پرداخت اصل و سود این سپرده‌ها به صورت ارزی متعهد شده است.» پور ابراهیمی افزود: «در پایان سال ۹۶ برآورد منابع خارج از نظام بانکی در کشور ۲۰ میلیارد دلار بود.» به گفته او این طرح می‌تواند به مکانیزم عرضه و تقاضای ارز کمک کند و ظرفیت مناسبی را در سطح کشور برای سپرده‌گذاری ارزی مردم فراهم کند. 

همه برای دلار 

به باور بسیاری از کارشناسان اقتصادی، در صورت اجرای سپرده‌گذاری ارزی، عرضه و تقاضا برای خرید ارز در بازار آزاد کنترل شده و قیمت‌ها اصلاح خواهد شد. اگر چه اظهار نظرها در خصوص میزان موفقیت این سیاست‌اقتصادی بسیار متفاوت است.

در این باره دو گروه اظهار نظر می‌کنند، تحلیلگرانی که بر اساس اصول اقتصادی اظهار نظر کرده و کنترل قیمت دلار با توجه به سپرده‌گذاری ارزی را منطقی و راهگشا می‌دانند؛ می‌گویند در تمام کشورهای توسعه‌یافته از این شیوه برای کنترل قیمت ارز استفاده شده و امتحان خود را پس داده است. اما در مقابل این کارشناسان، برخی از دست‌اندرکاران قرار دارند دو دوتا چهارتا کردن را در این شرایط روانی اقتصادی کار بیهوده‌ای می‌دانند. این دسته از کارشناسان‌، همان‌هایی هستند که می‌گویند: « مردم به سیستم بانکی کشور بی‌اعتنا هستند حالا با کدام باور باید دست از بی‌اعتمای‌شان بر دارند.» 

مردم چه می‌گویند؟ 

 این حرف‌ها را برخی از مردم کوچه‌بازار هم می‌گویند . آنها وقتی با این پرسش مواجه می‌شوند که حاضر هستند دلارهایشان را به بازار روانه کرده یا در بانک سپرده کنند واکنش‌های متفاوتی دارند که البته یک مضمون را می‌رسانند. یکی می‌گوید: من سال گذشته حدود ۱۰ میلیون تومان وام گرفتم و آن را تبدیل به دلار کردم، من ترسیده بودم که حجم دارایی ام کم شود، حالا از پارسال تا امسال مگر چه اتفاقی افتاده که اعتماد من برگشته باشد؟ » خانمی هم می‌گوید: « من یکی از مالباخته‌های موسسه کاسپین هستم، البته به تازگی اصل پولم را دریافت کردم اما سود نه! دیگر طمع نمی‌کنم، می‌خواهم همین درآمد بخور و نمیر خودم را داشته باشم اما سال‌های سیاه دوباره در زندگی‌ام پیدا نشود. » بیشتر اظهار نظرها شبیه به یکدیگر است. مردم از اعتماد حرف می‌زنند. 

قیمت دلار در بازار آزاد بی امان بالا می‌رود و همین افزایش لجام گسیخته، جذابیت سرمایه‌گذاری روی آن را بیشتر کرده است. گزارش‌های میدانی و البته تایید نشده‌ای از حبس ۲۵ تا ۳۰ میلیارد دلار ارز در خانه‌ها خبر می‌دهد. این رقم را یکی از صراف‌های چهارراه استانبول اعلام می‌‌کند. می‌گوید: « به قدری نوسان زیاد است که نمی‌توان عدد ثابت و مشخصی در این باره که رقم ریالی دلارهای خانگی چقدر است اظهار نظر کرد، همین‌قدر می‌گویم که رقم هنگفت است. » به گفته این صراف از زمانی‌که سرمایه‌گذاران خانگی در بازار ارز، یورو را جایگزین دلار کردند، این رقم بیشتر شد.» 

از برآورد اظهار نظر کارشناسان اقتصادی می‌توان دریافت که درباره رقم اعلام شده اظهار نظرهای متفاوتی وجود دارد اما آنچه قابل انکار نیست، یکه تازی بازار ارز در ایجاد محبوبیت برای مردمی است که به ناچار برای حفظ ارزش دارایی‌هایشان تلاش می‌کنند؛ در واقع، مرفه‌تر‌ها در بازار مستغلات سرمایه‌گذاری می‌کنند و ضعیف‌تر ها ریالشان را به دلار تبدیل می‌کنند. 

مهدی پازوکی، تحلیلگر اقتصادی در این باره معتقد است: « قطعا اگر به نرخ بازار آزاد به مردم سود سپرده داده شود، مردم ارز خود را به بانک‌ها باز خواهند گرداند و در این شرایط قیمت بازار آزاد ارز قطعا سیر نزولی به خود خواهد دید. چون اولا تقاضا برای دلار کمتر می‌شود زیرا سپرده‌گذاری ارزی باعث شده دلارها به بانک‌ها بیاید و تحت کنترل بانک مرکزی قرار بگیرد و از سوی دیگر در طرف عرضه شاهد خواهیم بود که توان بیشتری برای تزریق دلار به بازار خواهد داشت. این روند باعث می‌شود که تقاضا در بازار کم شود و به تبع آن سفته‌بازی کم بشود و بازار به سمت تعادل پیش برود. توصیه من این است که سپرده ارزی اگر امروز انجام شود بهتر از فردا است.» 

مردم باید به دولت اعتماد کنند

کاظم دوست‌حسینی‪-‬ بانک مرکزی به تازگی اعلام کرده است که مردم می‌توانند در بانک‌ها سپرده‌های ریالی خود را به سپرده‌های ارزی تبدیل کنند. هدف از سپرده‌گذاری ارزی این است که مردم دیگر نگران نوسانات نرخ ارز نباشند. اما در این روش تحویل ارز به صورت فیزیکی منتفی است و برداشت ارز از سپرده‌ها در چهارچوب این بخشنامه نیست. بنابراین تنها امتیازی که این نوع سپرده‌گذاری برای افراد می‌تواند داشته باشد این است که دیگر نگرانی درباره نوسانات نرخ ارز برای سپرده‌گذاران وجود ندارد. بنابراین برای موفقیت این طرح باید در ابتدا فضای اعتماد را در میان مردم ایجاد کرد تا سپرده‌گذاران با این پشتوانه سپرده‌های خود را به حالت ارزی تبدیل کنند.

اما یکی از اشکالاتی که در سپرده‌گذاری ارزی وجود دارد این است که در زمان برداشت از حساب سپرده‌ها با نرخ جدید ارز به صورت ریال به افراد بازگشت داده می‌شود. این طرح مانند طرح گواهی سپرده در سال‌های گذشته است که موفق نشد. اما حالا برای موفقیت سپرده‌گذاری ارزی باید به مردم در زمینه موفقیت این طرح اطمینان داد و تبلیغات بیشتری برای جذب سپرده‌ها ایجاد شود. باید گفت بانک مرکزی اکنون بر اساس مکانیسم هجینگ که در بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته در فرایندهای بانکی در جریان است، برای کنترل آسیب‌های ناشی از نوسانات نرخ ارز وارد کار شده است. در واقع انجام معاملات برای پوشش ریسک نوسانات قیمت را هجینگ می‌گویند. هجینگ (Hedging) به معنای بیمه قیمت در مقابل خطرات احتمالی ناشی از نوسانات قیمت در بازار است که با استفاده از این روش می‌تواند در تسهیل فرآیند کاری بانک‌ها، بیمه‌ها، بورس، صادرات و ...، موثر باشد. به‌طور کلی پوشش ریسک برای خنثی‌سازی و حداقل سازی ریسک با این روش مورد توجه است. 

مکانیسم هجینگ برای کنترل قدرت ریال است که مورد توجه بانک مرکزی نیز قرار گرفته است و می‌‌تواند در صورت اعتماد مردم برای کنترل ارز موثر واقع شود. در کشورهای توسعه‌یافته این روش برای تجار و فعالان اقتصادی کاربر دارد. این روش یکی از راه‌حل‌های مناسب برای جلوگیری از نوسانات نرخ ارز است و در شرایط کنونی می‌تواند در ایران نیز به کار رود. از آنجایی‌که نظام پولی ایران برنامه‌ریزی مناسبی ندارد و همیشه در هر شرایط بحرانی به خلق پول روی آورده است، مشکلات زیادی در نظام بانکی کشور وجود دارد که آثار آن در اقتصاد به خوبی مشهود است. در کل این روش راهکار موثری در چنین شرایطی است اما باید قبل از پرداختن به آن بانک مرکزی ارزش دارایی‌های خود از قبیل دارایی ارزی و طلا و حتی منابع ثروت خود را حساب کند تا معلوم شود که آیا این حجم از پول در گردش معادل واقعی دارد یا خیر؟ در صورتی که معادل واقعی داشته باشد حتما راهکار موفقی خواهد بود.