بر اساس گزارش مرکز آمار ایران ، محدوده تغییرات تورم دوازده ماهه، در گروه عمده «خوراکی‌ها، آشامیدنی‌ها و دخانیات» بین ۱۵.۷درصد برای دهک اول تا ۱۷.۷درصد برای دهک دهم است. این یعنی بین نرخ تورم بخش ثروتمند جامعه و گروه آسیب‌پذیر، از مهر ماه سال گذشته تا امسال، حدود ۲ درصد شکاف وجود دارد که از نگاه بسیاری از کارشناسان این اختلاف می‌تواند نشان دهنده پیام مهمی باشد.
به باور بسیاری از کارشناسان اقتصادی، در ساده‌ترین حالت می‌توان اینطور تحلیل کرد که قشر ضعیف جامعه، برخی از خوراکی‌ها، نوشیدنی‌ها یا حتی مصرف دخانیات را از سبد کالایی خود حذف کرده‌اند و این موضوع باعث ایجاد تفاوت در رقم تورمی قشر ضعیف و برخوردار جامعه شده و مهمتر آنکه زمینه را برای اختلاف طبقاتی در میان دهک‌های مختلف جامعه فراهم کرده است.
این اولین باری نیست که مرکز آمار ایران از عمیق شدن فاصله تورمی دهک‌های جامعه خبر می‌دهد. تابستان همین امسال بود که شاخص قیمت مصرف‌کننده کل کشور بر اساس دهک‌های هزینه‌ای در محدوده زمانی تیر ماه سال گذشته تا مدت مشابه در سال ۹۷ محاسبه شد. بر اساس این گزارش، محدوده تغییرات تورم دوازده ماهه در گروه عمده «خوراکی‌ها، آشامیدنی‌ها و دخانیات» بین ٩.۴ درصد برای دهک اول تا ١١.٢ درصد برای دهک دهم بود که نشان می‌داد نرخ تورم مابین دهک‌های جامعه، چیزی حدود ۱.۸ درصد فاصله داشت.
نکته قابل توجه این است که فاصله تورمی دهک‌ها در این محدوده زمانی نسبت به سال گذشته افزایش یافته و رفته‌رفته این شکاف در حال افزایش بوده است. چرا که این فاصله تورمی از تیرماه سال جاری تا مهر ماه به اندازه ۲ دهم درصد بالاتر رفته است. تداوم این شکاف در حالی است که دستکم یکی از وعده‌های اقتصادی هر دولتی که بر سر کار آمد، کم کردن این فاصله بود. تا آنجا که کاهش و تک رقمی شدن نرخ تورم یکی از دستاوردهای دولت یازدهم بود که اگر چه تحلیل‌های متفاوتی را موجب شد اما اتفاق نظر کارشناسان را به دنبال داشت.
آنطور که آگاهان اقتصادی به آن باور دارند، در اقتصاد ایران مشکلات هیچگاه به صورت ریشه‌ای درمان نمی‌شوند و یکی از دلایل آن آمارهای مخدوش یا بازی با آمار برای دستاورد سازی است. حال با همین فرض حتی با استناد به آمارهای رسمی نیز، حال معیشت قشر آسیب‌پذیر جامعه چندان خوب نیست.
از نگاه کارشناسان اقتصادی این شکاف تورمی نشان می‌دهد که بخشی از اقلام اساسی از سبد هزینه قشر ضعیف جامعه حذف شده است. کاظم دوست‌حسینی، یکی از کارشناسان اقتصادی، شکاف قیمتی مابین نرخ تورم دهک‌های ضعیف و قوی جامعه را اینطور تحلیل می‌کند: «شکاف تورمی در میان نرخ تورم دهک‌های مختلف جامعه نشان می‌دهد که اقتصاد از مکانیسم مناسبی برخوردار نبوده است و بی‌توجهی به این موضوع باعث شده تا ثروتمندان با افزایش تورم پولدارتر و فقرا با بالا رفتن قیمت‌ها ضعیف‌تر شوند.» این کارشناس در ادامه برای مصداقی‌تر شدن صحبت‌های خود می‌گوید: «با افزایش نرخ تورم، متساجران ضعیف‌تر شده و موجران از وضعیت مالی بهتری برخوردار می‌شوند که این نشان می‌دهد قدرت در میان افراد بصورت عادلانه توزیع نشده است.»
تورم واقعی کدام است؟
یکی از پرسش‌های متداول که این‌روزها و با افزایش هر چه بیشتر قیمت کالاهای اساسی از زبان مردم شنیده می‌شود این است که بالاخره تورمی که بانک مرکزی یا مرکز آمار اعلام می‌کند درست است یا آنچه که در بازار قیمت‌ها نشان می‌دهد. چرا که سال‌ها این اختلاف مابین ارقامی که این دو سازمان اعلام می‌کنند وجود دارد و نکته قابل‌توجه این است که هیچ کدام از این مرکز، بر اساس قیمت‌های بازار سخن نمیگویند. به گفته دوست‌حسینی: «آنچه موجب اختلاف تورم اعلام شده از سوی مرکز آمار و بانک مرکزی شده است، تنها به نوع کالاهایی بستگی دارد که برای محاسبه تورم از آنها استفاده می‌شود.
این یعنی شاخص‌های تورم به طور کلی متفاوت است.» او در صحبت‌های خود را این طور ادامه می‌دهد: «علت اختلاف تورم مرکز آمار و بانک مرکزی این است که گروه کالاهایی که این دو سازمان برای محاسبه تورم در نظر می‌گیرند با یکدیگر تفاوت دارد. حتی امکان دارد یکی تورم نقطه به نقطه را اعلام کند و دیگری تورم سالانه یا ماهانه را در نظر بگیرد.»
هر چند بر اساس گزارش فارس، رئیس مرکز آمار ایران می‌گوید: « بانک مرکزی آمار شهرهای بزرگ را به صورت نمونه‌ای بررسی می‌کند، اما مرکز آمار شهرهای بزرگ،کوچک و روستایی را ملاک قرار می‌دهد.» هر چه که هست، کارشناسان اقتصادی تورم را افزایش تدریجی قیمت مجموعه‌ای از کالاهای اساسی در یک محدوده زمانی خاص تعریف می‌کنند.
دوست‌حسینی در ادامه می‌گوید: «وقتی در کشوری قدرت پول کاهش می‌یابد، ضریب جینی افزایش یافته و در واقع اختلاف طبقاتی مابین دهک‌های مختلف بیشتر شده و فشار اقتصادی بر دوش مردم رشد بیشتری می‌کند.» او با اشاره به تعارف علمی تورم در اقتصاد اینطور ادامه می‌دهد: «در کل سه نوع تورم داریم" تورم SPI: تورم هر کالایی مثل مسکن یا خودرو به صورت جداگانه بررسی می‌شود، تورم CPI: بر اساس محاسبه حدود ۳۵ کالای مصرفی مردم محاسبه می‌شود، GPI: شاخص عمومی است که کل کالاها را شامل می‌شود.» به گفته او: «باید دید که هر یک از مراکز بر اساس کدام یک از این شاخص‌ها تورم را محاسبه می‌کنند تا علت اختلافات روشن شود.»
بحث تورم سال‌هاست که باعث ایجاد ابهاماتی در ذهن مردم شده است و واقعیت‌های بازار نشان و حتی ارقام رسمی نیز حالا از افزایش شکاف طبقاتی در کشور سخن می‌گویند.
به باور بسیاری از کارشناسان اقتصادی این اختلاف طبقاتی می‌تواند نشان دهنده این باشد که قشر آسیب پذیر در حال ضعیف تر شدن هستند و حتی بسیاری از کالاهای اساسی را از سبد مصرفی خود حذف کرده‌اند. آنطور که دوست‌حسینی، از راهکارهای کارشناسانه برای کاهش اختلاف طبقاتی می‌گوید: «باید دولت‌ها یک حساب ویژه را برای افراد ضعیف، ساخت زیرساخت‌ها و گسترش تولید افتتاح کنند تا هر بار که تورم افزایش یافت یا قیمت برخی از کالاهایی مثل بنزین یا سوخت‌های دیگر بالار فت، بخشی از این افزایش قیمت به حساب این بخش‌ها واریز شود تا افراد آسیب پذیر در صورت بالا رفتن قیمت کالاها ضربه نخورند.»
هر چند به‌نظر می‌رسد که سیاست‌های دولت‌ها برای کنترل نرخ تورم همیشه به بی‌راهه رفته است و رفته‌رفته قشر ضعیف فقیرتر می‌شوند و دود گرانی‌ها در ابتدا چشم دهک‌های پایین جامعه را می‌سوزاند. شاید این‌روزها کمی به اطرافمان که نگاه کنیم بیشتر شدن این اختلاف طبقاتی را بیشتر بتوانیم درک کنیم. داستانی که به گفته بسیاری از کارشناسان به دلیل نبود مکانیسم درست در اقتصاد حالا فاصله طبقاتی را روز به روز بیشتر می‌کند تا فشار بر دوش قشر ضعیف بیشتر از گذشته احساس شود. در این زمینه شاید تنها راهکار دولت‌ها برای محاسبه تورم و اعلام وضعیت درست اقتصادی بازی با اعداد و ارقام بوده است.
این نکته را حالا می‌توان از زبان آمار رسمی نیز شنید که در چند روز گذشته منتشر شده بود با استناد به این گزارش، بر اساس اعداد مربوط به تورم در میان دهک‌های مختلف هزینه‌ای، فاصله تورمی دهک‌ها در این ماه به۱.۶ درصد رسید که نسبت به ماه قبل (۱.۴ درصد) ۰.۲ واحد درصد افزایش نشان می‌دهد.
فاصله تورمی در گروه عمده «خوراکی‌ها، آشامیدنی‌ها و دخانیات» نسبت به ماه قبل ۰.۱ واحد درصد کاهش و در گروه عمده «کالاهای غیر خوراکی و خدمات» نسبت به ماه قبل ۱.۰واحد درصد افزایش نشان می‌دهد.
فاطمه‌آقایی‌فرد
- 9
- 6
