ماجرای ۱۵ میلیارد یورویی که گم شد

هشت ماه بعد از راه‌اندازی سامانه نیما، مشکلات صادرکننده‌ها با این سامانه هنوز تمامی ندارد؛ «۱۵ میلیارد یورو گم شد.»، این عنوان گزارشی بود که روز سه‌شنبه در لیست یکی از مهمترین اخبار این سایت دیده می‌شد و حکایت از این داشت که از مجموع حدود ۲۸ میلیارد یورو صادرات غیرنفتی ایران در هشت ماهه نخست سال جاری، تکلیف بیش از ۱۵ میلیارد یورو از ارز حاصل از صادرات، که بر اساس قوانین قرار بوده به سامانه نیما بیاید، مشخص نیست.

نکته قابل‌توجه این بود که این سامانه که باید زمینه را برای تامین ارز متقاضیان هموار کند و در بستری سالم و رقابتی پیشنهاد خریدار ارز را پاسخ دهد، حالا در همان ابتدای راه با مشکلاتی مواجه شده است که نتیجه آن نامشخص بودن تکلیف میلیاردها یورو ارز حاصل از صادرات غیر نفتی است. این اولین باری نیست که سایت‌های خبری از مشکلات صادرکنندگان با سامانه نیما حکایت می‌کنند. به باور بسیاری از کارشناسان اقتصادی، ایجاد این سامانه بدون پشتوانه کارشناسی و بر اساس تصمیم یک شبه است و شفافیتی در آن وجود ندارد.

با همه مشکلاتی که بارها کارشناسان و تحلیلگران اقتصادی به آن اشاره می‌کنند، خبر نامشخص بودن تکلیف ۱۵ میلیارد یورو زمینه را برای طرح این سوال فراهم کرد که قضیه از چه قرار بوده و اصلا مشکل صادرکننده‌ها با این سامانه چیست که حالا رسانه‌ها از گم شدن این حجم از ارز خبر می‌دهند. 

حمید حسینی، یکی از کارشناسان اقتصادی، در تحلیل این مقدار ارز گم شده حاصل از صادرات غیر نفتی، این‌طور به «همدلی»، توضیح می‌دهد: «چند اتقاق مهم باعث شده تا اکنون شاهد این ماجرا باشیم. اول اینکه بخشی از صادرات توسط کارت‌های یکبار مصرف انجام شده و اصولا نباید این ارز به سامانه عرضه می‌شد.» حسینی در ادامه از دومین عاملی که باعث شده تا این حجم ارز وارد سامانه نیما نشود، حکایت می‌کند: «بخشی از صادرکنندگان به دلیل اینکه قیمت ارز در سامانه نیما بالا بوده است، منافع خود را در این دیده‌اند که ارز حاصل از صادرات خود را وارد این سامانه نکنند، بارها تجربه نشان داده است که عاقبت عدم عرضه ارز به این سامانه این بوده است که دولت با یک جریمه این بحث را تمام کرده است.» حسینی در ادامه افزود: «در برخی از جاها نیز معاملات از طریق دلار یا یورو انجام نشده و بر اساس دینار یا ریال معامله شده که قابل عرضه به این سامانه نیستند، از طرفی نیز قاچاق باعث شده تا این آمار دچار اشکال شود؛ زیرا قاچاقچی ریال را به کالا تبدیل کرده است.»

حسینی در ادامه از مشکلات کلی این سامانه نیز صحبت می‌کند و اینطور می‌گوید: «سامانه نیما در ابتدا مشکل داشت، آموزش‌های لازم به اعضا داده نشده بود و از امنیت کافی برای تجار برخوردار نبود، اما بعدا این مشکلات حل شد ولی در کل این سامانه به دنبال ارائه ارز مرغوب است و در برخی از جاهایی که با یورو یا دلار نمی‌توان کار کرد و دلار یا یورو را به رسمیت نمی‌شناسند، نمی‌توان با این سامانه کار کرد و محدودیت‌هایی را برای تجار ایجاد می‌کند.» 

اقتصاد باید رقابتی و آزاد باشد

پای صحبت بسیاری از فعالان اقتصادی که می‌نشینیم صحبت از اقتصاد آزاد و رقابتی به دفعات زیادی از زبان آن‌ها به گوش می‌رسد. به باور بسیاری از تحلیلگران، با حذف تعرفه‌های سنگین و آزاد کردن واردات کالا می‌توان فضای رقابتی را برای تولیدکننده‌ها ایجاد کرد. این یعنی باید برای داشتن اقتصادی آزاد و رقابتی، سوبسیدهای دولتی به تولید داده نشود تا از صادرکننده انتظار نداشته باشیم تا به نرخ دولتی ارز خود را به سامانه نیما وارد کند.

محمد رضا حریری، نائب رییس اتاق بازرگانی ایران و چین ، در این‌باره به «همدلی»، می‌گوید: «پتروشیمی‌ها، فولادی ها، معدن بزرگ و فلزات رنگی هر کدام به نوعی در حال سوبسید گرفتن از دولت هستند، این بدان معناست که پتروشیمی‌ها خوراک و گاز به نرخ ارزان می‌گیرند و فولادی ها نیز مواد اولیه و انرژی ارزان قیمت در اختیار دارند و دیگر بخش ها مانند فلزات رنگی و معادن بزرگ نیز همین وضعیت را دارند.» 

او در ادامه گفت: «به این ترتیب می‌بینیم که با این سوبسیدها که این حق مردم است که ارز حاصل از صادرات غیر نفتی آنها وارد سامانه نیما شده و قیمت از سوی دولت تعیین شود، البته من در کل با یک تقسیم بندی مخالفت دارم.» او معتقد است که باید این سوبسیدها از همه کالاها حذف شوند تا از صادرکننده انتظار نداشته باشیم ارز حاصل از صادرات خود را با قیمت ارز دولتی وارد سامانه نیما کند و به جای این کار اقتصاد را رقابتی کنیم و با برداشتن تعرفه‌ها اجازه دهیم تا اقتصاد از حالت دستوری خارج شده و به صورت آزاد عمل کند. 

حریری تنها راهکار حل مشکل فعالان تجاری را ایجاد شفافیت در اقتصاد و جلوگیری از ایجاد رانت عنوان می‌کند. 

هر چه که هست گزارش‌ها نشان می‌دهد که دولت با تغییر سیاست‌های ارزی خود از فروردین‌ سال‌جاری تصمیم گرفت برنامه‌ای را اجرایی سازد که بر اساس آن صادرکنندگان و واردکنندگان بتوانند ارز موردنیاز و صادرات خود را در بازار ثانویه معامله کنند.

به گزارش ایسنا، براین اساس قرار بود تا صادرکنندگان غیر نفتی ارز صادراتی خود را در سامانه نیما به فروش برسانند و در مقابل واردکنندگان نیز بتوانند برای تامین ارز موردنیاز خود از طریق همین سامانه که نرخ ارز در آن پایین‌تر از بازار آزاد بود، اقدام کنند.

با اجرای این سیاست‌ها، به تدریج میزان ورود ارز به این سامانه افزایش یافت، اما معافیت‌هایی برای برخی صادرکنندگان در نظر گرفته شده بود که باعث شد به اندازه انتظار ارز به این سامانه وارد نشود.

در همین راستا، از نیمه مرداد دولت تصمیم گرفت تا با لغو معافیت‌ها، همه صادرکنندگان ارزی را مجاب کند که ارز خود را به جای محل‌های دیگر در سامانه نیما بفروشند تا علاوه‌بر تامین ارز موردنیاز برای واردکنندگان، ورود ارز به این سامانه را نیز افزایش دهد و از ایجاد التهابات ارزی در بازار جلوگیری کند.

حجم ورود ارز حاصل از صادرات با اعمال این سیاست‌ها، رفته رفته افزایش یافت، اما فاصله زیادی با آن‌چه انتظار می‌رفت وجود دارد.

بر اساس تازه‌ترین آمار بانک مرکزی، حجم معاملات در سامانه نیما از نیمه مرداد ماه سال جاری تاکنون، بیش از ۱۰ میلیارد و ۵۰۰ میلیون یورو بوده که در این میان سهم ورود ارز حاصل از صادرات به این سامانه پنج میلیارد و ۶۲۴ میلیون یورو بوده است.

عبدالناصر همتی، رئیس‌کل بانک مرکزی نیز حدود دو هفته پیش اعلام کرد که میزان ورود ارز به این سامانه از ابتدای سال جاری تاکنون حدود هفت میلیارد یورو بوده است.

این در حالی است که بر اساس آمار گمرک ایران از صادرات غیرنفتی در هشت ماهه نخست سال جاری، حجم صادرات غیرنفتی ایران در این مدت ۲۷ میلیارد یورو بوده است که در واقع ۲۰ میلیارد یورو از آن وارد سامانه نیما نشده است.

همتی همچنین از صادرکنندگان خواست تا در این شرایط اقتصادی، به کمک اقتصاد کشور بیایند و کمک حال دولت و بانک مرکزی باشند؛ در واقع تاکید وی بر ورود ارز حاصل از صادرات به سامانه نیما بود.

بانک مرکزی در ماه‌های گذشته توانست تا با اعمال سیاست‌های ارزی جدید، بازار ارز را کنترل کرده و از التهابات این بازار بکاهد؛ موضوعی که مورد تایید قریب به اتفاق مسئولان دولتی و فعالان بخش خصوصی است، اما در زمینه برنامه‌ریزی‌های اقتصادی یک دست صدا ندارد و همه افراد و نهادهای مرتبط با اقتصاد باید برای رشد آن بکوشند. نکته مهمی که در این میان وجود دارد اظهارات اخیر مدیرکل سیاست‌ها و مقررات ارزی بانک مرکزی است که گفته است تنها ۵.۷  میلیارد یورو به سامانه نیما وارد شده که این رقم تنها حدود ۲۷ درصد ارز حاصل از صادرات است.

کسرایی پور با اشاره به اینکه اکنون مبنای قیمت‌گذاری گمرک، نرخ ارز در سامانه نیما است، گفته است: بر اساس آمار هشت ماهه گمرک، حدود ۲۷.۸ میلیارد یورو صادرات غیرنفتی داشتیم که از این مبلغ، ۶.۴ میلیارد یورو مربوط به میعانات گازی است و ۲۱.۴ میلیارد یورو نیز ارزش بقیه کالاهای صادراتی است.

به این ترتیب، با توجه به اینکه ۵.۷ میلیارد یورو ارزی بوده که از محل صادرات ایران وارد سامانه نیما شده، ۱۵.۷ میلیارد یورو از ارز صادراتی ایران که قرار بوده وارد سامانه نیما شود، بلاتکلیف است و مشخص نیست به کدام محل رفته است. این موضوع را رئیس‌کل بانک مرکزی نیز بر آن تاکید داشت که مابقی ارز حاصل از صادرات که قرار بوده به سامانه نیما بیاید، مشخص نیست به کجا رفته است.

البته بر اساس قوانین، صادرکنندگان سه ماه فرصت دارند ارز حاصل از صادرات را به کشور برگردانند و شاید این رقم تغییر کند، از سوی دیگر، بخشی از صادرات هم به عراق و افغانستان به صورت ریالی انجام شده است، اما نکته مهم این است که از ابتدای سال جاری تاکنون ۱۵.۷ میلیارد یورو از ارز حاصل از صادرات به چرخه اقتصادی کشور بازنگشته است.