کوپن به اقتصاد ایران بازگشت. همان نوستالژی تلخ و درسرسازی که سال‌ها پیش مردم را برای تهیه کالاهای اساسی به قیمت ارزان‌تر، ساعت‌ها در صف‌های طولانی نگه می‌داشت و یادآور روزهای سخت پس از جنگ بود. یازدهم اسفند ماه همین امسال، دولت با اجرای سیاستی در اقتصاد موافقت کرد که برای عده زیادی از مردم جامعه یادآور محدودیت‌های خرید است و از نگاه بسیاری از آگاهان اقتصادی راهکاری است که باید از آن فقط در سخت‌ترین شرایط کشور یعنی وقوع جنگ، استفاده کرد. ماجرا از این قرار است که از اوایل سال جاری که بحران ارزی ایجاد شد و قیمت دلار در روزهای گرم و سرد سال هر لحظه بالاتر رفت، قیمت کالاهای اساسی هم همپای ارز در سر بالایی حرکت کرد تا آنجا که حتی بسیاری از اقلام ضروری از سبد غذایی مردم حذف شد. این ماجرا واکنش سکانداران اقتصادی را برانگیخت و به بیان بهتر دست‌پاچه شان کرد. کار به جایی رسید که دولت برای رفع این مشکل، پرونده ارز ۴۲۰۰ تومانی را باز کرد تا اقلام ضروری در سفره مردم را با استفاده از ارز دولتی وارد کند.
همان‌طور که بسیاری از دست‌اندرکاران اقتصادی پیش‌بینی کرده بودند، رانت و سوءاستفاده از ارز دولتی توسط عده‌ای باعث شد تا بسیاری از کالاهای اساسی به جای بازار، در انبارها احتکار شوند. هنوز حکایت انتقاد دست‌اندرکاران اقتصادی به ارز ۴۲۰۰ تومانی تمام نشده بود که بالا رفتن قیمت گوشت و قاچاق دام باعث شد تا دولت تصمیم بگیرد در میادین میوه و تره‌بار شهرداری تهران، با استفاده از کارت ملی، گوشت یخ زده توزیع کند. این ماجرا هم بازتاب‌های زیادی داشت و آنطور که گزارش‌های میدانی نیز حکایت دارند، این گونه توزیع گوشت باعث ایجاد بازار سیاه شد. هنوز پرونده این ماجراها باز بود که خبر بازگشت کوپن به اقتصاد بسیاری از کارشناسان اقتصادی و مردم جامعه را نگران‌تر کرد. حالا آنچه با باز شدن پای کوپن به اقتصاد بسیاری از آگاهان اقتصادی را نگران کرده این است که وقتی مسئولان می‌گویند ضربهای از تحریم‌ها نخورده‌ایم و در شرایط سخت اقتصادی قرار نگرفته‌ایم، چرا باید از بازگشت کوپن حرف بزنیم، همان سیاست منسوخی که سال‌ها پیش در دوران جنگ از آن استفاده شد و گفته می‌شود که باید آخرین راه‌کار مورد استفاده باشد. به عبارتی دیگر، بیشتر تحلیلگران اقتصادی بر این باور هستند که در شرایطی که آلترناتیو وجود دارد، چرا باید از این سیاست قدیمی و سخت استفاده شود؟
یارانه بهتر از کوپن است
هر چه که هست، کوپن یا کالا برگ واژه آشنایی برای بسیاری از مردم ایران است که در دهه‌های ۵۰ و ۶۰ به دلیل شرایط سخت اقتصادی پرونده آن روی میز مسئولان وقت باز شد و بعد از مدتی از بین رفت. بازگشت کالا برگ به اقتصاد با اظهار نظرهای مختلفی از سوی دست‌اندرکاران اقتصادی مواجه شده است. به باور برخی از تحلیلگران، قبل از اینکه بخواهیم این سیاست را سال‌ها بعد از منسوخ شدن به کار ببریم، باید بررسی کنیم که آیا در شرایط بحرانی به دلیل اعمال تحریم‌ها قرار گرفته‌ایم، یا ناکارآمدی تیم اقتصادی دولت باعث اجرای این سیاست قدیمی شده است؟
هر چند بیشتر دست‌اندرکاران اقتصادی بر این باور هستند که استفاده از کوپن هزینه‌های زیادی را بر اقتصاد تحمیل خواهد کرد و حتی زیرساخت‌های لازم برای اجرای آن وجود ندارد.
کامران ندری، یکی از کارشناسان اقتصادی، در گفت‌وگو با «همدلی» انتقادهای زیادی را بر این سیاست دارد و معتقد است، وقتی راهکارهای دیگری وجود دارد، نباید از این سیاست به صورت مجدد استفاده کرد. او با نقد این موضوع به نکته مهمی هم اشاره می‌کند: «در دولت دهم سیاست هدفمندی یارانه‌ها اجرا شد، هر چند این سیاست هم اشکالات زیادی را داشت و به دلیل اینکه یارانه به همه افراد مرفه و ضعیف جامعه پرداخت شد ، اعتدال در آن رعایت نشد ، اما با همه این نقدها باید گفت که اجرای سیاست یارانه خیلی عادلانه‌تر از کوپن است.» او در ادامه افزود: «یارانه حداقل به تولید ضربه نمی‌زند، تولید کننده بر اساس قیمت واقعی تصمیم‌گیری می‌کند و یک عده با استفاده از رانت حاصل از تفاوت قیمتی ارز ۴۲۰۰ تومانی و ارز موجود در بازار آزاد درآمدزایی نمی‌کنند.» این کارشناس اقتصادی معتقد است: «در دهه ۶۰ به دلیل اینکه امکان پرداخت یارانه نقدی نبود و بانکداری الکترونیکی توسعه نیافته بود و به عبارتی تکنولوژی امروز وجود نداشت، قرار شد تا با استفاده از کوپن کالاها به قیمت پایین‌تر به دست مردم برسد، اما حالا شرایط کاملا تغییر کرده است و با محدودیت‌های آن روزها مواجه نیستیم، بنابراین بهتر است به جای کوپن مابه‌التفاوت نرخ ارز دولتی و آزاد را به مردم در قالب یارانه پرداخت کنیم.»
وقتی با ارز دولتی امرار معاش می‌کنند
حاشیه‌های ارز ۴۲۰۰ تومانی تمامی ندارد. این را می‌توان از بازگشت کوپن به اقتصاد فهمید. چرا که بر اساس گزارش‌ها، دولت موافقت کرده تا کالاهای اساسی را با استفاده از توزیع کالا برگ در میان مردم، به فروش برساند. به گفته تحلیلگران اقتصادی، این کالاها قرار است تا با استفاده از ارز دولتی تامین شوند. ندری بر این باور است به دلیل اینکه عده زیادی از مردم با استفاده از اختلاف قیمت ارز دولتی و آزاد در حال امرار معاش هستند، باید به جای استفاده از این سیاست مابه‌التفاوت این نرخ را در قالب یارانه نقدی به مردم پرداخت کرد. آنطور که ندری می‌گوید: «در سیستم کوپن فساد آنقدر زیاد است که به‌نظر می‌رسد سیاست یارانه جایگزین بهتری است. زیرا با ارز ۴۲۰۰ تومانی عده‌ای امرار معاش می‌کنند و این مسئله موجب شده تا فساد بیشتر شود.» به گفته این کارشناس: «بهتر است مبلغ اختلاف ارز ۴۲۰۰ تومانی با ارز بازار آزاد به صورت نقدی به مردم پرداخت شود.»
هر چه که هست دولت در روزهای گذشته تصمیم گرفته تا کالاها را با استفاده از ارز دولتی و در قالب کالا برگ به مردم برساند. اما آنطور که از صحبت‌های کارشناسان برمی‌آید، اجرای سیاست کوپنی هم هزینه بر است و هم راهکاری است که به دلیل وجود راهکارهای دیگر فعلا باید کنار گذاشته شود تا هم تولید ضربه نخورد و هم رانت از میان برداشته شود.
فاطمه آقایی‌فرد
- 11
- 2
