دلایل حذف صفر از پول ملی ایران

 پایگاه اطلاع‌رسانی هیات دولت روز گذشته اعلام کرد که طرح اصلاح نظام پولی کشور در قالب حذف چهار صفر از واحد پولی کنونی، همچنان در کمیسیون اقتصاد دولت در حال بررسی است. حذف صفرهای پول ملی موضوع جدیدی نیست و قبلا هم در سال‌های ۷۲ و ۸۶ مطرح شد اما نتیجه‌ای در بر نداشت. تا اینکه دی‌ماه سال گذشته دوباره این طرح بر سر زبان‌ها افتاد. ماجرا از رونمایی اسکناس‌های جدید ۵۰‌ هزار تومانی در مراسمی با حضور رئیس کل بانک مرکزی و وزیر اقتصاد شروع شد.

اسکناس‌هایی که با ظاهری متفاوت آن هم با کمرنگ‌شدن چهار صفر توجه رسانه‌ها را به خود جلب کردند. اعلام رسمی حذف چهار صفر از پول ملی هم از سوی همتی باعث شد تا کارشناسان اقتصادی به آن واکنش نشان دهند؛ عده‌ای حذف صفر از پول ملی را دارای مزایای فراوان و عده‌ای آن را نیازمند فراهم کردن پیش‌‌نیازها دانسته و اولویت کشور معرفی نکردند. البته این واکنش‌ها از سوی همتی بی‌پاسخ نماند و او در یادداشتی در صفحه اینستاگرام خود، لایحه پیشنهادی حذف چهار صفر از پول ملی را نیازمند تصویب دولت و تایید مجلس دانست. همتی همچنین به زمان‌بر‌بودن این طرح اشاره کرد و گفت اجرای این کار نزدیک به دو سالی طول می‌کشد. گفتنی‌ست این تصمیم تنها در ایران اتخاذ نشده، بلکه از سال ۱۹۲۳ تاکنون بیش از ۵۰ کشور اقدام به حذف صفر از پول‌های ملی خود کرده‌اند.

دفتر هیات دولت از بررسی طرح حذف چهار صفر از پول ملی در کمیسیون اقتصادی دولت خبر داد. بر این اساس در طرح پیشنهادی بانک مرکزی واحد پولی ملی جدید تحت عنوان «تومان» تعریف می‌شود که هر «تومان» معادل ۱۰‌هزار (۱۰۰۰۰) ریال فعلی و یکصد (۱۰۰) «ریال جدید» خواهد بود. با اجرای طرح حذف چهار صفر از پول ملی ضمن تسهیل و بازیابی نقش ابزارهای پرداخت نقد در تبادلات پولی داخلی و کاهش هزینه‌های چاپ و نشر اسکناس و مسکوک، کارآمدی نظام پولی جدید طی سال‌های آتی استمرار یافته و نرخ برابری واحد پول ملی با ارزهای جهان‌روا در کوتاه‌مدت آثار روانی مثبتی به همراه خواهد داشت.

دلایل حذف صفر

پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر هیات دولت در توضیح دلایل بررسی این طرح در کمیسیون اقتصادی نوشته است: وجود تورم مزمن و کاهش قدرت خرید واحد پول ملی مشکلاتی از قبیل افزایش قابل توجه حجم اسکناس در گردش، استفاده از ارقام بزرگ در مبادلات ساده روزمره و مسائل محاسباتی ناشی از آن، ‌خارج شدن مسکوکات از چرخه مبادلات اقتصادی، افت حیثیت ظاهری پول ملی در مقایسه با سایر اسعار بین‌المللی، عدم کاربرد اضعاف پول ملی (دینار) و نیز عدم استفاده از نام واحد پول رسمی (ریال) و جایگزینی آن با واژه غیررسمی «تومان» را به‌دنبال داشته است. علاوه‌براین، بالا‌بودن استهلاک اسکناس به‌دلیل نگهداری آن در حجم بالا، هزینه بالای چاپ و امحای اسکناس و همچنین استهلاک بالای دستگاه‌های خودپرداز و پول‌شمار از دیگر پیامدهای منفی کاهش ارزش واحد پول ملی به حساب می‌آید.

ضرورت اصلاح نظام پولی

با توجه به تحولات اقتصادی پیش‌آمده طی دهه‌های اخیر، ضرورت اصلاح نظام پولی کشور و بازآرایی جایگاه اسکناس و مسکوک در مبادلات نقدی آحاد جامعه به‌شدت احساس می‌شود. شاخص بهای کالاها و خدمات مصرفی (۱۰۰=۱۳۹۵) از ۰۵۶/۰ در سال ۱۳۵۰ به ۶/۱۵۳ در آبان سال ۱۳۹۷ (۲۷۴۳ برابر) رسیده است؛ این در حالی است که بزرگترین قطع اسکناس با احتساب ایران‌چک بانک مرکزی در این مدت متناسب با نرخ تورم تعدیل نشده و تنها ۵۰‌ برابر (از ۱۰‌هزار به ۵۰۰‌هزار ریال) افزایش یافته است که در مجموع کاهش کارایی پول ملی در تسویه مبادلات جاری فعالان اقتصادی کشور را به همراه داشته است.از سوی بانک مرکزی طول «دوره گذار» از «ریال» به «تومان» ۲۴ ماه پیشنهاد شده است و در این مدت اسکناس‌ها و سکه‌های قدیمی جمع‌آوری و جایگزین می‌شود.

 از تاریخ رواج قانونی «تومان» در کلیه قوانین خاص و عام، «تومان» جایگزین «ریال» به‌عنوان واحد رسمی پول جهموری اسلامی ایران و «تومان» بر مبنای نرخ برابری جایگزین می‌شود. همچنین مبالغ مندرج در کلیه تعهدات و اسناد و دفاتر و قراردادها از تاریخ رواج قانونی «تومان» باید به این پول تقویم و ثبت و مطالبه شود. در فرآیند تغییر واحد پول قانونی کشور، بر طبق آیین‌نامه‌ای خواهد بود که طرف مدت شش ماه از تاریخ تصویب این قانون مشترکان «توسط وزارت امور اقتصادی و داریی و بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران» تهیه و به تصویب هیات وزیران می‌رسد.

تجارب دیگر کشورها

از سال ۱۹۲۳ تاکنون بیش از ۵۰ کشور اقدام به حذف صفر از پول‌های ملی خود کرده‌اند. در گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی دولت آمده است:  این طرح در برخی کشورها اهم از توسعه‌یافته و یا در حال توسعه و نوظهور اجرا شده است. تا ابتدای دهه ۱۹۴۰، صفرزدایی از پول ملی تنها در منطقه اروپا اجرا شد. از ابتدای دهه ۱۹۷۰ تا ابتدای دهه ۱۹۹۰، کشورهای آمریکای لاتین از نظر دفعات و تعداد حذف صفر، پیش‌رو بودند. اما در دهه ۱۹۹۰ این سیاست در سایر مناطق جهان نیز اجرا شد که به لحاظ دفعات اجرا جهش قابل توجهی نسبت به دوره‌های قبل داشته است.  آخرین نمونه حذف صفر در دهه ۲۰۰۰: زیمبابوه با رکورد حذف ۱۰ و ۱۲ صفر از پول ملی به ترتیب در سال‌های ۲۰۰۸ و ۲۰۰۹ و جدیدترین مورد در حال حاضر: بلاروس با حذف چهار صفر از پول ملی در جولای ۲۰۱۶ است.

سوسن یحیی‌پور