چه کالاهایی از‌سفره مردم حذف شد؟

از اوایل سال گذشته با افزایش شدید قیمت كالاهای اساسی، به‌تدریج قدرت خرید بیشتر مردم كاسته شد و بررسی‌ها بیانگر آن است كه هم‌اكنون برخی مواد غذایی در سفره اقشار متوسط رو به پایین، دیگر یافت نمی‌شود و مصرف برخی دیگر از مواد غذایی هم به‌شدت كاهش یافته است. براساس گزارش جدید مركز آمار، از ابتدای سال گذشته تا خرداد امسال به طور میانگین قیمت مواد غذایی پرمصرف دو برابر شده است. از آنجا كه میزان درآمد اقشار متوسط (كارمندان) و كم‌درآمد (كارگران) در یك سال اخیر كمتر از ۲۰ درصد افزایش یافته، طبیعی است با گرانی‌های رخ‌داده، از قدرت خرید آنها به‌شدت كاسته شده است.

در فروردین سال گذشته برای خرید یك سبد غذایی شامل یك كیلوگرم برنج ایرانی درجه یك، یك كیلوگرم برنج خارجی درجه یك، یك كیلوگرم گوشت گوسفند، یك كیلوگرم گوشت گاو یا گوساله، یك كیلوگرم مرغ تازه، یك لیتر شیر پاستوریزه، یك كیلوگرم ماست پاستوریزه،۵۰۰ گرم پنیر ایرانی پاستوریزه، یك كیلوگرم تخم‌مرغ، صد گرم كره پاستوریزه، ۹۰۰ گرم روغن مایع، یك كیلوگرم موز، یك كیلوگرم سیب‌ درختی زرد، یك كیلوگرم پرتقال محصول داخل، یك كیلوگرم خیار، یك كیلوگرم گوجه‌فرنگی، یك كیلوگرم سیب‌زمینی، یك كیلوگرم پیاز، یك كیلوگرم لوبیاچیتی، یك كیلوگرم عدس، یك كیلوگرم قند، یك كیلوگرم شكر، یك كیلوگرم رب گوجه‌فرنگی و ۵۰۰ گرم چای خارجی مجموعا ۲۱۸ هزار تومان پول لازم بود؛ اما برای خرید همین سبد غذایی در خرداد امسال، ۴۲۹ هزار تومان پول لازم بوده است؛ یعنی ۹۷ درصد افزایش قیمت نسبت به سال گذشته.

كاهش سهم خوراكی‌ها با افزایش هزینه اجاره مسكن

نكته مهم آن است كه در یك سال اخیر فقط مواد غذایی نبوده كه گران شده، بلكه هزینه مسكن و اجاره‌بها هم به‌شدت برای اقشار متوسط رو به پایین كه اغلب مستاجرند، افزایش شدیدی پیدا كرده است. البته مستاجران تهرانی به اجبار با نقل مكان به شهرهای حاشیه‌ای تهران، بخشی از هزینه افزایش اجاره‌بها را جبران کرده‌اند؛ اما در زمینه تهیه مواد غذایی راهی جز كاهش مصرف آنها نیست.

 در سال‌های اخیر به علت افزایش هزینه اجاره مسكن، خانوارهای متوسط رو به پایین جامعه، سال به سال درصد بیشتری از درآمد خود را صرف هزینه اجاره مسكن كرده و به‌ناچار از سهم خوراكی‌ها كاسته‌اند. در سال‌های ۱۳۹۱ و ۱۳۹۲ خانوارهای ایرانی به طور متوسط بیش از ۲۶ درصد درآمد خود را صرف خرید مواد غذایی می‌كردند و در مقابل سهم هزینه مسكن بین ۳۳ تا ۳۴ درصد درآمد آنها بود؛ اما در سال‌های اخیر سهم مواد غذایی از درآمد خانوارها به ۲۳ درصد كاهش یافته و در مقابل، سهم هزینه مسكن از ۳۵ درصد بالاتر رفته است. این رقم قطعا امسال با توجه به افزایش دو برابری قیمت مسكن و رشد افسارگسیخته اجاره‌بها، بیشتر هم شده است؛ یعنی مستاجران مجبورند حتی بیش از ۵۰ درصد درآمد ماهانه خود را صرف اجاره كنند. در این شرایط، آنها چاره‌ای جز صرفه‌جویی در دیگر هزینه‌ها از جمله خرید مواد غذایی ندارند.

۵۸ درصد مردم قدرت خرید همه مواد غذایی ضروری را ندارند

محاسبات نشان می‌دهد در شرایط فعلی، خرید همان متوسط مصرف مواد غذایی خانوارها در سال‌های قبل شامل ۸/۸ كیلوگرم برنج خارجی، سه كیلوگرم گوشت گوسفند، سه كیلوگرم گوشت گاو یا گوساله، ۵/۷ كیلوگرم مرغ، ۵/۱۰ كیلوگرم شیر، هفت كیلوگرم ماست پاستوریزه، دو كیلوگرم پنیر، سه كیلوگرم تخم‌مرغ، پنج كیلوگرم كره، حدود سه كیلوگرم روغن مایع، یك كیلوگرم موز، یك كیلوگرم سیب‌درختی زرد، یك كیلوگرم پرتقال، یك كیلوگرم خیار، یك كیلوگرم گوجه‌فرنگی، یك كیلوگرم سیب‌زمینی، یك كیلوگرم پیاز، یك كیلوگرم لوبیاچیتی، یك كیلوگرم عدس، ۳/۱ كیلوگرم قند، ۷۰۰ گرم شكر، یك كیلوگرم رب گوجه‌فرنگی و ۶۰۰ گرم چای در ماه نیازمند یك میلیون و ۸۰ هزار تومان است.

البته اگر به جای برنج خارجی، برنج ایرانی تهیه شود این رقم به یك میلیون و ۲۸۰ هزار تومان می‌رسد.

بررسی طبقه‌بندی خانوارهای كشور بر اساس سطح درآمد بیانگر آن است كه در سال ۹۸ بیش از ۵۸ درصد مردم توان خرید همه این كالاها را نخواهند داشت.

بانك مركزی در محاسبات خود، خانوارها را بر اساس سطح درآمد به ۱۵دسته تقسیم می‌كند. با مبنا قرار دادن آمار بانك مركزی درباره بودجه خانوار در سال ۱۳۹۶ و تعدیل ۲۵ تا ۳۰ درصدی آن برای سال ۱۳۹۸، این نتایج به دست می‌آید كه در سال جاری خانوارهای طبقه درآمدی هشتم به پایین، قدرت خرید همه مواد غذایی ضروری را ندارند.

این ۸ طبقه كه اقشار متوسط رو به پایین محسوب می‌شوند، قطعا در سال جاری مجبورند مواد غذایی گرانقیمت‌تر مثل برنج ایرانی، گوشت قرمز، لبنیات و میوه را از سفره خود حذف كنند یا خرید آنها را به‌شدت كاهش دهند.

بر اساس برآوردهای صورت‌گرفته، طبقات درآمدی اول تا پنجم در هر ماه كمتر از ۵۰۰ هزار تومان می‌توانند برای خرید مواد غذایی مصرف كنند. این در حالی است كه فقط تهیه سه كیلوگرم گوشت گوسفند و سه كیلوگرم گوشت گوساله در ماه بیش از ۵۸۰ هزار تومان پول می‌خواهد؛ بنابراین طبیعی است این بخش از اقشار مردم كه بیش از ۱۷ درصد كل جامعه هستند، در سال جاری یا اصلا گوشت قرمز نمی‌خرند یا در حد اندكی خریداری می‌كنند. برنج ایرانی هم قطعا از سفره این اقشار حذف شده و مواد لبنی نیز به حداقل خود رسیده است. میوه‌جات هم به‌ندرت در سفره این اقشار حضور خواهد داشت.

حذف قطعی گوشت و برنج ایرانی، لبنیات و میوه جات

بر اساس گزارش بانك مركزی از بودجه خانوار، هر خانوار ایرانی به طور میانگین در ماه ۸/۸ كیلوگرم برنج مصرف می‌كند. از آنجا كه در ابتدای سال ۹۷ قیمت هر كیلوگرم برنج ایرانی در بازار ۱۳ هزار و ۵۰۰ تومان بود، هزینه خرید ۸/۸ كیلوگرم برنج در ماه برای یك خانوار حدود ۱۲۰ هزار تومان در ماه می‌شد؛ اما تأمین همین مقدار برنج ایرانی در خرداد امسال به بیش از ۲۰۰ هزار تومان رسیده است، چراكه متوسط قیمت برنج ایرانی به ۲۲ هزار و ۷۰۰ تومان افزایش یافته است.

به این ترتیب اگر یك خانوار متوسط بخواهد در سال ۹۸ همچنان برنج ایرانی مصرف كند، باید حدود یك‌پنجم از كل قدرت خرید یك میلیون تومانی‌اش در ماه را برای تأمین مواد غذایی را صرف تهیه برنج كند. طبیعی است به علت كاهش قدرت خرید، اكثر مردم مجبورند از خیر برنج ایرانی بگذرند و به‌ناچار، برنج خارجی خریداری كنند؛ اما برنج خارجی هم با افزایش قیمت مواجه شده است و هر كیلوگرم برنج خارجی از ۷۴۲۰ تومان در ابتدای سال ۹۷ به بیش از ۸۹۰۰ تومان در خرداد ۹۸ رسیده است كه هزینه تأمین ۸/۸ كیلوگرم در ماه از همین برنج برای یك خانوار به حدود ۷۹ هزار تومان می‌رساند.

همین قضیه درباره گوشت قرمز و با وضع بغرنج‌تری رخ داده است. براساس آمارهای بانك مركزی، هر خانوار ایرانی در سال‌های گذشته به طور متوسط سه كیلوگرم گوشت گوسفند و سه كیلوگرم گوشت گاو یا گوساله در ماه مصرف می‌كرده است.

ابتدای سال ۹۷ قیمت هر كیلو گوشت گوسفند حدود ۴۲ هزار تومان و گوشت گوساله ۳۹ هزار و ۵۰۰ تومان بود اما قیمت فعلی گوشت گوسفند و گوشت گوساله به ترتیب ۹۹ هزار و ۹۳ هزار تومان است؛ بنابراین در حالی كه ابتدای سال ۹۷ خرید شش كیلوگرم گوشت قرمز برای هر خانوار حدود ۲۵۰ هزار تومان بود، این رقم امسال به ۵۸۰ هزار تومان افزایش یافته است؛ یعنی هر خانوار ایرانی به طور متوسط مجبور است نصف كل قدرت خرید خود برای مواد غذایی را صرف تهیه گوشت قرمز كند؛ بنابراین تردیدی نیست كه هم‌اكنون اكثر خانوارها خصوصا كارگران و بخش زیادی از كارمندان و بازنشستگان، از مصرف گوشت قرمز چشم‌پوشی كرده یا میزان خرید آن را به‌شدت كاهش داده‌اند.

مطابق همین فرمول، یك خانوار ایرانی در شرایط كنونی نسبت به ابتدای ۹۷ برای خرید ماهانه ۵/۷ كیلوگرم مرغ كه متوسط مصرف خانوارها در سال‌های گذشته بود، باید حدود ۲۵ هزار و ۸۰۰ تومان پول بیشتری پرداخت كند. همین خانوار در همین مدت، برای خرید ۵/۱۰ كیلوگرم انواع شیر (متوسط مصرف ماهانه) باید ۲۰ هزار و ۵۰۰ تومان و برای خرید هفت كیلوگرم ماست هفده هزار تومان پول بیشتری خرج كند. با توجه به این‌كه مطابق گزارش مركز آمار قیمت برنج ایرانی از ابتدای سال ۱۳۹۷ تاكنون ۶۷ درصد، برنج خارجی ۲۰ درصد، گوشت قرمز ۱۳۵ درصد، مرغ ۴۲ درصد، لبنیات بالای ۳۵ درصد و انواع میوه بیش از ۱۰۰ درصد گران شده، مشخص است كه با وجود افزایش ۱۰ تا ۲۰ درصدی درآمد حقوق‌بگیران در سال ۹۸، قدرت خرید آنها به شدت كاهش یافته و بسیاری از مواد غذایی به تدریج در حال حذف شدن از سفره اقشار متوسط رو به پایین است.

قدرت خرید  یك میلیون تومانی

براساس محاسبات بانك مركزی، در سال‌های اخیر خانوارهای ایرانی به طور متوسط ۲۳ درصد درآمد ماهانه خود را صرف خرید مواد غذایی كرده‌اند. طبق اعلام بانك مركزی، متوسط درآمد خانوارهای كشور در سال ۱۳۹۶ معادل سه میلیون و ۶۶۰ هزار تومان بوده است. اگر فرض كنیم كه این رقم در سال‌های ۱۳۹۷ و ۱۳۹۸ معادل افزایش حقوق كارگران و كارمندان (مجموعا ۲۵ تا ۳۰ درصد) بیشتر شده باشد، متوسط درآمد خانوارهای كشور اكنون باید حدود چهار میلیون و ۶۰۰ هزار تومان باشد. (البته درآمد اكثر كارگران بسیار كمتر از این رقم است، اما همان‌طور كه ذكر شد این میانگین تقریبی درآمد كل خانوارهاست)

اگر هر خانوار همچنان در همان سطح سال‌های قبل و به طور متوسط ۲۳ درصد درآمد خود را صرف خرید مواد غذایی كند، هر خانوار ایرانی به طور میانگین در ماه می‌تواند یك میلیون تومان مواد غذایی بخرد؛ البته رقم واقعی برای اقشار كارگر قطعا كمتر از این رقم میانگین است. بر این اساس، در این گزارش، رقم یك میلیون تومان را معیار قدرت خرید مواد غذایی متوسط خانوارها لحاظ كرده‌ایم، هرچند این مبلغ برای بیش از ۵۸ درصد خانوارهای كشور كه درآمد كمتر از میانگین دارند، رؤیا است.