خانوارهای ساکن در تراز منفی

شکاف درآمد و هزینه ۶ دهک درآمدی در سال ۹۷ نسبت به سال ۹۶ در جهت منفی حرکت کرد و تنها وضعیت ۳ دهک بهبود یافت و وضعیت دهک پنجم نیز تغییر خاصی نکرده است. براساس گزارش مرکز آمار، چهار دهک کم‌درآمد جامعه جزو دهک‌هایی بوده‌اند که در آنها هزینه‎ها بر درآمدها فزونی یافته است و دو دهک بالای درآمدی یعنی دهک نهم و دهم وضعیت شکاف دخل و خرجشان بهتر شده. موضوعی که نشان می‌دهد در سال ۹۷ که با تورم بالا همراه بود، فشار مضاعفی بر اقشار آسیب‌پذیر وارد شده است.

گزارش بودجه خانوار مرکز آمار نشان می‌دهد در سال ۹۷ وضعیت مابه‌التفاوت درآمد و هزینه برای ۶ دهک درآمدی بدتر شده و تنها این شکاف برای ۳ دهک بهبود یافته است و وضعیت دهک پنج تغییر خاصی نکرده است. بررسی آمارهای منتشر شده نشان می‌دهد با اینکه مقدار مابه‌التفاوت درآمد و هزینه سالانه یک خانوار شهری در سال ۹۷ نسبت به سال پیش از آن افزایش داشته است، اما این افزایش نمی‌تواند حاکی از بهتر شدن وضعیت خانوار شهری در این سال باشد.

آمارها نشان می‌دهد مقدار رشد مابه‌التفاوت کمتر از مقدار رشد درآمد خانوارها در سال ۹۷ بوده است، که تعبیر آن کاهش مقدار سهم پول باقی‌مانده برای خانوار نسبت به درآمد است. در ضمن بررسی دهک‌های مختلف درآمدی نشان می‌دهد که وضعیت چهار دهک اول در سال ۹۷ نسبت به سال ۹۶ بدتر شده است و برنده اصلی این سال پرتورم، دهک‌های بالایی جامعه بوده‌اند که شکاف دخل و خرج آنها مثبت‌تر شده است. موضوعی که تاثیر بسزایی در بدتر شدن ضریب جینی در سال ۹۷ داشته است.

شکاف دخل و خرج خانوار در سال ۹۷

نتایج حاصل از طرح آمارگیری مرکز آمار نشان می‌دهد که مابه‌التفاوت درآمد و هزینه‌ کل یک خانوار در سال ۹۷ نسبت به سال قبل از آن افزایش پیدا کرده است. طبق این آمار متوسط درآمد کل سالانه یک خانوار شهری در سال ۹۷ حدود ۴۳ میلیون و ۵۰۰ هزارتومان بوده است، که نسبت به سال ۹۶ تقریبا ۶ میلیون و ۷۰۰ هزارتومان افزایش داشته است. همچنین رشد مقدار هزینه خانوارها در سال ۹۷ نسبت به سال ۹۶ کمتر از درآمد بوده است. مقدار هزینه سالانه یک خانوار شهری در سال ۹۷ به مقدار ۳۹ میلیون و ۳۰۰ هزار تومان رسیده است.

رقمی که نسبت به سال قبل ۶ میلیون و ۳۷۰ هزار تومان افزایش پیدا کرده است. نتیجه این تفاوت در مقدار رشد درآمد و هزینه، افزایش مقدار مابه‌التفاوت درآمد و هزینه در سال ۹۷ نسبت به سال قبل از آن است. اما اگر با نگاهی دقیق‌تر آمار مربوط به دخل و خرج خانوار در سال ۹۷ تحلیل شود، تصور از وضعیت خانوار در این سال تغییر خواهد کرد.

اولین آماری که نشان می‌دهد افزایش مابه‌التفاوت درآمد و هزینه خانوار شهری در سال ۹۷ حاکی از بهبود وضعیت خانوارها در این سال نیست، شاخص «درصد مابه‌التفاوت به نسبت درآمد» است که مرکز آمار عددهای آن برای سال‌های اخیر را محاسبه کرده است. مقدار این شاخص در سال ۹۷ برای خانوار شهری ۶/ ۹ درصد است که نسبت به سال قبل ۶/ ۰ واحد درصد کاهش یافته است.

این نسبت نشان می‌دهد مقدار سهمی که خانوار شهری از درآمد خود در سال ۹۷ می‌توانسته پس‌انداز کند کمتر از همین مقدار در سال ۹۶ بوده است. دومین عاملی که باید در بیشتر شدن مابه‌التفاوت درآمد و هزینه در سال ۹۷ نسبت به سال ۹۶ بررسی شود این موضوع است که چه دهک‌هایی از جامعه، سهم بیشتری از افزایش شکاف داشته‌اند. به عبارتی آیا این افزایش حاکی از بهتر شدن وضعیت اقشار آسیب‌پذیر و دهک‌های کم‌درآمدتر جامعه است یا افزایش رفاه دهک‌های بالایی جامعه، توانسته است این تغییر را ایجاد کند. گزاره‌ای که با تحلیل داده‌های دهک‌های مختلف در سال ۹۶ و مقایسه آن با آمارهای سال ۹۷ روشن‌تر می‌شود.

تصویر کلی دهک‌های درآمدی

نتایج حاصل از داده‌های مرکز آمار برای مابه‌التفاوت هزینه و درآمد خانوار شهری نشان می‌دهد درحالی‌که در سال ۹۶ تنها دو دهک اول مقدار درآمدشان کمتر از هزینه‌شان بوده است، در سال ۹۷ دهک سوم نیز نتوانسته است به مقدار مخارج خود درآمد داشته باشد و شکاف هزینه درآمدی برای این دهک نیز منفی شده است. به‌طور کلی در سال ۹۷ وضعیت ۶ دهک بدتر از سال قبل از خودش شده و تنها وضعیت سه دهک بهبود یافته است که این سه دهک از دهک‌های بالای درآمدی بوده‌اند. وضعیت دهک پنجم نیز تغییر خاصی نداشته است.

نکته‌ای که در بین سال‌های ۹۶ و ۹۷ مشترک است این است که شکاف درآمد و هزینه برای دهک‌های بالاتر و پردرآمدتر مثبت‌تر از دهک‌های پایین‌تر است. به‌طوری‌که برای دهک یک در سال ۹۶ مقدار هزینه بیشتر از درآمد است و مقدار این شکاف به‌صورت ماهانه ۱۹۷ هزار تومان است. این روند با بالاتر رفتن دهک کم‌کم به سمت مثبت شدن این شکاف پیش می‌رود و برای خانوارهای دهک دهم، مابه‌التفاوت مقدار درآمد و هزینه به یک میلیون و ۳۲۰ هزار تومان در ماه می‌رسد. برای سال ۹۷ هم وضع به همین ترتیب است و برای خانوارهای دهک اول میزان هزینه در هر ماه ۲۴۹ هزار تومان بیشتر از درآمد است. در سال ۹۷ مقدار درآمد هر خانوار دهک دهم در هر ماه یک میلیون و ۹۲۰ هزار تومان بیشتر از هزینه خانوارهای این دهک است.

کوچک شدن سبد خانوارهای کم‌درآمد

با مقایسه مابه‌التفاوت درآمد و هزینه خانوارهای شهری در سال ۹۷ با سال قبل نکته بسیار مهمی مشاهده می‌شود؛ چهار دهک اول در سال ۹۷ نسبت به سال ۹۶ وضعیت بدتری از لحاظ مابه‌التفاوت ریالی دارند و دو دهک بالایی یعنی دهک‌های ۹ و ۱۰ وضعیت بهتری نسبت به سال گذشته ثبت کرده‌اند. درحالی‌که دهک اول در سال ۹۶ در هر ماه ۱۹۷ هزار تومان برای مخارج ماهانه خود پول کم آورده بود، اما در سال ۹۷ این مقدار با ۲۶ درصد افزایش به ۲۴۹ هزارتومان در ماه رسیده است.

وضعیت برای دهک دوم نیز از این بدتر است و مقدار شکاف منفی درآمد و هزینه در سال ۹۷ تقریبا دو برابر شده است و به مقدار ۱۳۷ هزار تومان در هر ماه رسیده است. در دهک سوم نه‌تنها وضعیت بدتر شده است بلکه تراز درآمد و هزینه در‌حالی‌که در سال ۹۶ مثبت بود، در سال ۹۷ با تغییر علامت منفی شد و مقدار هزینه خانوارهای این دهک بر درآمدشان چربید. شکاف دخل و خرج برای دهک چهارم نیز که مثبت است در سال ۹۷ به نصف مقدار سال ۹۶ رسیده است.

تمام این عوامل نشان می‌دهد که پارامتر تحریم و تورم که از مشخصه‌های مهم سال ۹۷ نسبت به سال ۹۶ به حساب می‌آیند، تاثیر زیادی بر سفره خانوارهای چهار دهک اول گذاشته و موجب شده است که فشار بیشتری بر دخل و خرج این خانوارها بیاید. یکی از عواملی که می‌تواند در فشار بیشتر بر این دهک‌ها موثر باشد اختلاف سرعت حرکت درآمد و هزینه‌هاست که به نوع درآمدزایی خانوارهای کم‌درآمد بر می‌گردد. این خانوارها که اغلب درآمد خود را از طریق حقوق ثابت ماهانه به‌دست می‌آورند نتوانسته‌اند تورم شتابان سال ۹۷ را با افزایش حقوق خود جبران کنند و از این رو وضعیت آنها نسبت به سال گذشته بدتر شده است.

وضعیت متفاوت دهک‌های بالایی

بر خلاف چهار دهک اول که وضعیت بدتری را در سال ۹۷ نسبت به سال قبل تجربه کرده‌اند، تحلیل داده‌های مرکز آمار نشان می‌دهد که دو دهک بالایی جامعه در سال ۹۷ اوضاع بهتری داشته‌اند. به‌صورت کلی دهک‌های ۵ به بالا وضعیت‌های مختلفی را تجربه کرده‌اند. وضعیت دهک پنجم در سال ۹۷ تقریبا نسبت به سال گذشته‌اش تغییری نداشته است اما وضعیت دهک ششم هم مانند چهار دهک ابتدایی بدتر شده است و شکاف درآمد و هزینه ۱۲ درصد برای خانوارهای این دهک کوچک‌تر شده است. دهک هفتم اولین دهکی‌ است که در آمارگیری سال ۹۷ به‌طرز معناداری وضعیت بهتری نسبت به سال قبل داشته است. درآمد این دهک در سال ۹۶ در حدود ۲۶۰ هزار تومان بیشتر از هزینه‌هایش بوده و برای سال ۹۷ این شکاف ۶۰ هزار تومان افزایش یافته است. شکاف درآمد و هزینه برای دهک‌ هشتم نیز بدتر شده است.

نهایتا وضعیت دخل و خرج دو دهک بالایی جامعه در سال ۹۷ بهتر شده است. دهک نهم درآمدی در سال ۹۷ به اندازه ۸۰۶ هزار تومان شکاف مثبت درآمدی داشته که نسبت به سال قبل افزایش ۴ درصدی داشته است. دهک دهم اما بیشترین دهکی است که درآمد خانوارها در آن نسبت به هزینه‌ها افزایش پیدا کرده است.

درحالی‌که در سال ۹۶ مقدار درآمد این دهک نسبت به هزینه یک میلیون و ۳۲۶ هزارتومان بیشتر بوده است، در سال ۹۷ با جهشی قابل‌توجه شکاف مثبت دخل و خرج این دهک به یک میلیون و ۹۲۰ هزار تومان رسید؛ افزایشی ۴۵ درصدی برای یک سال. دلیلی که روند این آمارها برای دهک‌های پردرآمدتر نسبت به دهک‌های آسیب‌پذیر جامعه تا این حد متفاوت است را باید در تفاوت شیوه‌های درآمدی این دو قشر دانست. معمولا درآمد دهک‌های بالای جامعه به حقوق ثابت وابسته نیست و از طریق دارایی‌هایی که مالک آنهاست کسب درآمد می‌کنند. دارایی‌هایی که با افزایش تورم در سال ۹۷ به درآمد این خانوارها کمک کردند.