احیای توافق هسته‌ای چه تغییری در معادلات بازار طلای سیاه ایجاد می‌کند؟

شاید اگر قرار بود ایران زمانی را برای بازگشت رسمی نفتش به بازار جهانی انتخاب کند که جذب صادرات به‌راحتی شکل بگیرد، همین برهه را بر‌می‌گزید. اگرچه قیمت‌ها به اندازه ماه‌های گذشته بالا نیست و نشانه‌هایی از تضعیف تقاضا به‌ چشم می‌خورد، اما دو عامل نزدیک شدن به پیک تقاضای زمستانه و اجرای تحریم نفتی علیه روسیه می‌تواند راه بازگشت ایران را هموار کند. البته همه اینها در صورت رفع تحریم‌های نفتی علیه ایران امکان‌پذیر می‌شوند.

جولین لی، کارشناس بلومبرگ، در تحلیلی به احتمال افزایش تولید نفت ایران و بازگشت عرضه به بازارهای جهانی به‌خصوص در شرق آسیا و اروپا پرداخته است. به گفته او، با اجرایی شدن تحریم نفت روسیه در دسامبر (آذر و دی)، عرضه این کشور به اروپا که اکنون حدود ۲/ ۱میلیون بشکه نفت دریابرد در روز تخمین زده می‌شود، کاهش خواهد یافت و نفت ایرانی می‌تواند به پر کردن این شکاف کمک کند. علاوه بر این، این کارشناس با بررسی دوره قبلی رفع تحریم علیه ایران، معتقد است این بار نفت ایران می‌تواند زودتر از انتظار تحلیلگران و با حجم بیشتری به بازار جهانی راه یابد. آژانس بین‌المللی انرژی در ماه مارس هشدار داده بود که برای تخلیه نفت ایرانی که اکنون روی دریا در نفتکش‌ها ذخیره شده، ممکن است ماه‌ها زمان نیاز باشد زیرا نفتکش‌های ایرانی باید مجددا گواهی دریافت کنند و بیمه شوند. با این حال، لی با ذکر چند دلیل با این اظهارنظر مخالف است.

نگاه‌ها به گام آخر مذاکرات هسته‌ای

جولین لی، تحلیلگر بلومبرگ معتقد است بازگشت نفت ایرانی همچنان با نااطمینانی همراه است، اما اگر توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ احیا شود، تولید نفت ایران می‌تواند سریع‌تر رشد کند و صادرات این کشور نیز زودتر جهش پیدا کند. به ‌نظر می‌رسد مذاکرات طولانی برای احیای برجام بین ایران و ۵ عضو دائمی سازمان ملل و همچنین آلمان و اتحادیه اروپا به پایان خود نزدیک می‌شود. حالا آمریکا در حال بررسی پاسخ ایران به پیش‌نویس نهایی توافقی است که اتحادیه اروپا روی میز مذاکرات آورد. فعلا پاسخ ایران سازنده توصیف شده است.  اما تا وقتی که در مورد همه موضوعات مورد اختلاف توافق نشود، یک قرارداد حاصل نمی‌شود.

به گفته لی، به همان تعداد دلایل برای خوش‌بین بودن، دلایل زیادی هم برای بدبین بودن وجود دارد. مثلا گلدمن ساکس بن‌بست را «برای دو طرف سودمند» می‌بیند. برای خریداران نفت اما بازگشت نفت ایران به بازاری که نزدیک به از دست دادن عرضه بزرگی از سوی روسیه است، نمی‌تواند به اندازه کافی سریع اتفاق بیفتد. کشورهای اتحادیه اروپا همچنان حدود ۲/ ۱میلیون بشکه در روز نفت دریابرد از روسیه وارد می‌کنند که دوسوم میزان قبل از حمله نیروهای روس به اوکراین است. اما تحریم‌ها قرار است در دسامبر وارد فاز اجرایی شوند که جریان نفت این کشور را کاهش خواهد داد. در این زمان، محموله‌های ایرانی می‌توانند به پر کردن شکاف کمک کنند.

پتانسیل بازگشت سریع ایران

وقتی تحریم‌ها در سال ۲۰۱۶ پس از رسیدن به برجام کاسته شد، تولید نفت خام ایران سریع‌تر و کامل‌تر از آنچه تحلیلگران پیش‌بینی می‌کردند، احیا شد و هیچ شواهدی از آسیب به میادین نفتی و تاسیسات ایران وجود نداشت. این اتفاق می‌تواند تکرار شود.  در آغاز سال ۲۰۱۶، تحلیلگران در نظرسنجی بلومبرگ گفتند انتظار افزایش ۴۰۰هزار بشکه‌ای تولید روزانه نفت ایران در ۶ ماه و ۶۷۵هزار بشکه رشد طی یک سال را داشتند. اما در واقع تولید ایران توانست طی حدود ۶ ماه از پیش‌بینی یک‌ساله عبور کند و عرضه پس از ۱۲ ماه بعد از کاهش تحریم‌ها تقریبا یک میلیون بشکه در روز افزایش یافت و به ۸/ ۳میلیون بشکه روزانه رسید. 

افزایش صادرات حتی سریع‌تر اتفاق افتاد چراکه حجم عظیمی از نفت خام در مخازن خشکی و همینطور کشتی‌ها حول سواحل ایرانی اماده انتقال بلافاصله پس از بازگشت خریداران بودند. ایران حالا در شرایط مشابهی قرار دارد و تخمین زده می‌شود ۱۰۰میلیون بشکه نفت خام و میعانات ذخیره شده باشد که می‌تواند تقریبا فوری به بازار جهانی راه پیدا کند. امین ناصری، مدیرکل شرکت مشاوره انرژی FGE در روزهای گذشته این رقم را تایید کرده و سهم نفت خام آن را بین ۴۰ تا ۴۵میلیون بشکه دانسته بود. این موسسه همچنین پیش‌بینی کرده ایران طی یک دوره ۳ماهه پس از رفع احتمالی تحریم‌ها بتواند حداکثر ۹۰۰ هزار بشکه در روز به تولید خود بیفزاید و در ۶ ماه تولید کلی ایران به ۷/ ۳میلیون بشکه روزانه برسد.

جدی نبودن مانع گواهی و بیمه نفتکش‌ها

آژانس بین‌المللی انرژی (IEA) در ماه مارس هشدار داد که «محتمل است تخلیه کامل نفت ماه‌ها زمان ببرد» زیرا تانکرهای ایرانی «نیازمند گواهی و بیمه مجدد هستند». اما جولین لی با این گفته چندان موافق نیست. چین در طول دوره اخیر تحریم‌ها حاضر بوده نفتکش‌های ایرانی را در بنادر خود بپذیرد، چه گواهینامه داشته باشند چه نه. بعید است این امر تغییر کند. هند، یکی دیگر از خریداران بزرگ نفت ایران در گذشته، نشان داده است مایل است واردات جدید نفت خام از روسیه را با تایید سریع تانکرهای روسی که از بازارهای دیگر دور شده‌اند، تسهیل کند. لی می‌گوید: «اگر ایران مایل به رقابت با روسیه برای بازار هند باشد، من شک ندارم که دولت دهلی نو آنچه لازم است برای دریافت محموله‌ها انجام خواهد داد.» اما باز هم ممکن است خریداران آسیایی مانند کره جنوبی و ژاپن و همچنین در اروپا نیاز به تایید مجدد نفتکش‌های فرسوده ایران داشته باشند.

در دوره زمانی که برجام در حال اجرا بود، بین سال‌های ۲۰۱۶ تا ۲۰۱۸، تقریبا هیچ‌یک از محموله‌های نفت خام ایران به اروپا یا ژاپن با نفتکش ایرانی انجام نشد. بنابراین به نظر می‌رسد که مانند سال ۲۰۱۶، نفت خام ایران سریع‌تر از آنچه اکثر تحلیلگران انتظار دارند به بازار بازگردد. اگر ایران این کار را انجام دهد، برای پالایشگاه‌های مدیترانه که طی دوره قبل حدود ۶۰۰هزار بشکه در روز نفت خام ایران را مصرف می‌کردند، تسکینی خواهد بود. آنها با اجرایی شدن تحریم‌های اتحادیه اروپا در معرض خطر از دست دادن حجم مشابهی از بشکه‌های روسیه هستند و در حالی که نفت ایرانی و روسی دقیقا مشابه یکدیگر نیستند، بیشتر نفت خام ایران جایگزین معقولی برای گرید صادراتی اورالز خواهد بود. بهبود سریع تولید از چاه‌های بسته‌شده به دنبال بازگشت سریع بشکه‌های نفت ذخیره‌شده می‌تواند منجر به پر شدن شکاف روسی بازار نفت مدیترانه توسط نفت ایرانی شود. حالا همه آنچه خریداران می‌خواهند، رسیدن ایران به یک توافق است.

طبق گزارش اوپک، ایران اکنون بیش از ۵/ ۲میلیون بشکه در روز تولید نفت دارد؛ در حالی که ایران پیش از خروج یکجانبه آمریکا از برجام، روزانه ۸/ ۳میلیون بشکه طلای سیاه تولید می‌کرد. به گفته مسوولین، طی ماه‌های گذشته ظرفیت تولید این رقم در میادین نفتی ایران احیا شده و می‌توان گفت اکنون ایران حدود ۳/ ۱میلیون بشکه ظرفیت مازاد عرضه دارد که می‌تواند نقش موثری در رفع تشنگی نفتی بازار جهانی داشته باشد.