ایران در ارزان‌فروشی نفت، گوی رقابت را از روسیه ربود

توسعه ایرانی: در حالی که وزیر نفت اعلام کرده در سال ۱۴۰۱، بالغ بر ۱۹۰ میلیون بشکه نفت بیشتر از سال ۱۳۹۹ صادر شده است، گزارش‌های رسانه‌های غربی نیز از افزایش تقاضای نفت ایران از سوی چین حکایت دارد.  وزیر نفت گفته است: میزان صادرات نفت ایران ۸۳ میلیون بشکه بیشتر از سال ۱۴۰۰ است و بی‌شک در سال ۱۴۰۲ رکوردی تازه را در بحث صادرات خواهیم داشت.

نفت ایران از زمان خروج یک‌جانبه امریکا از برجام تحریم شده است. از این رو ایران به صورت رسمی در بازار جهانی نفت حضور ندارد. هر چند مقامات ایران اعلام کرده‌اند که مشتریان نفت ایران محرمانه هستند و قصدی برای اعلام مقاصد محموله‌های نفتی ندارند اما چین بنابر اعلام‌های رسمی و غیررسمی صورت گرفته یکی از اصلی‌ترین مشتریان نفت ایران است.

 از سال گذشته با وقوع جنگ اوکراین روسیه به رقیبی جدی برای نفت ایران در بازار تحریمی بدل شد. گزارش‌ها نشان می‌دهد روسیه با هدف در اختیار گرفتن بخشی از بازار نفت آسیا نسبت به اعلام تخفیف‌های ویژه در این بازار اقدام کرد تا بتواند محموله‌های خود را در هند و چین به فروش برساند. پیش از وقوع جنگ بخش مهمی از بازار نفت روسیه در اروپا بود اما تحریم‌ها و تعیین سقف قیمت برای نفت روسیه، دسترسی این کشور به بازار نفت اروپا را محدود کرد. همان زمان بسیاری از کارشناسان اعلام کردند که بازار نفت ایران با فشاری بیشتر مواجه خواهد شد. حالا گزارش‌های منتشر شده از سوی بلومبرگ که البته با توضیحی از سوی مقامات ایران روبرو نشده تا حدی نشان می‌دهد این پیش‌بینی‌ها درست بوده است.

شرکت‌های چینی، عمده خریداران نفت ایران

خبرگزاری بلومبرگ گزارش داده است پالایشگاه‌های خصوصی در استان شاندونگ چین در مارس، ۸۰۰ هزار بشکه در روز نفت و میعانات ایران را خریداری کردند.

اما لی، تحلیلگر شرکت ورتکسا به بلومبرگ گفت: برآورد می‌شود پالایشگاه‌های خصوصی در چین در مارس، ۸۰۰ هزار بشکه در روز نفت خام و میعانات ایران را وارد کردند که ۲۰ درصد در مقایسه با فوریه افزایش داشت.

این تحلیلگر پیش‌بینی کرد واردات از ایران به استان شاندونگ که اکثر پالایشگاه‌های خصوصی در چین در آنجا مستقر هستند، می‌تواند در ماه‌های آینده همچنان قوی بماند.

از آن‌جا که آمار رسمی درباره واردات نفت ایران به چین وجود ندارد، بازار به داده‌های شرکت‌های رصد نفتکش برای به دست آوردن تصویر واقعی از میزان صادرات نفت ایران که تحت تحریم آمریکا قرار دارد، متکی است.

پالایشگاه‌های خصوصی در چین اکنون روی خرید نفت ایران بیشتر حساب می‌کنند زیرا نفت روسیه توسط غول‌های نفتی دولتی چین و پالایشگاه‌های هند خریداری می‌شود.

نفت روسیه هم در مقایسه با شاخص‌های قیمت بین‌المللی ارزان‌تر است اما تشدید رقابت میان خریداران، قیمت نفت روسیه را در هفته‌های اخیر افزایش داده است.

طبق آمار گمرکی ماه گذشته چین، روسیه در ماه‌های ژانویه و فوریه، بزرگترین صادرکننده نفت به چین بوده و از عربستان سعودی که سال گذشته صادرکننده شماره یک نفت به چین بود، سبقت گرفته است. با سرعت گرفتن خرید نفت روسیه به قیمت ارزان‌تر از شاخص‌های بازار بین‌المللی، واردات چین از روسیه در دو ماه نخست سال ۲۰۲۳، به میزان ۲۳.۸ درصد در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته رشد کرد و به ۱.۹۴ میلیون بشکه در روز رسید.

بازارهای جدید نفت روسیه کجاست؟

هند هم به نوبه خود واردات نفت از روسیه را به شدت افزایش داده است. روسیه در فوریه برای پنجمین ماه متوالی، بزرگترین تامین‌کننده نفت هند بود.

بر اساس گزارش بلومبرگ برای ماه آینده، هر بشکه نفت را ۱۲ دلار کمتر از نفت شاخص برنت به چین تحویل می‌دهد، در حالی‌که روسیه برای نفت شاخص اورال خود که بسیار شبیه به نوع نفت تولیدی ایران است، بیشتر از ۱۰ دلار تخفیف نمی‌دهد.

در این گزارش تاکید شده است با توجه به اینکه پیش‌فروش قیمت نفت برنت برای ماه مه، حدود ۸۰ دلار بود، در واقع ایران ۱۵ درصد تخفیف برای نفت خود ارائه می‌دهد. اگر ایران بتواند در ماه آینده، روزانه یک میلیون بشکه نفت تحویل چین دهد، بدون محاسبه هزینه‌های دور زدن تحریم‌ها، تنها از محل تخفیف، بیش از ۳۷۰ میلیون دلار دچار زیان خواهد شد.

بخش اعظم نفت ایران توسط پالایشگاه‌های کوچک چینی مستقر در استان شاندونگ و از طریق واسطه‌ها و تحت عنوان نفت مالزی خریده می‌شود.

داده‌های شرکت اطلاعات کالا، کپلر، نشان می‌دهد ایران در ماه فوریه رکورد روزانه صادرات نفت به چین از سال ۲۰۱۷ را زده و ۱.۲ میلیون بشکه نفت تحویل پالایشگاه‌های چینی داده است.

داده‌های شرکت مشاوره انرژی، ورتکسا، نیز نشان می‌دهد ماه گذشته صادرات نفت ایران به چین به ۸۰۰ هزار بشکه در روز رسید که ۲۰ درصد بیشتر از مارس ۲۰۲۲ است.

این گزارش می‌افزاید پالایشگاه‌های کوچک چینی با ظرفیت پالایش روزانه ۳.۷ میلیون بشکه، عمدتا مایل به خرید نفت ارزان کشورهای تحریمی مانند ایران و ونزوئلا هستند و این دو کشور برای حفظ بازار خود با روسیه در حال رقابت هستند.

پیش‌بینی درآمد نفتی ایران

در چنین فضایی است که بسیاری نسبت به کاهش درآمد نفتی ایران در میان‌مدت و بلندمدت هشدار می‌دهند و معتقدند اتفاقات کنونی می‌تواند زمینه را برای کاهش درآمدهای نفتی ایران مهیا نماید. جواد اوجی، وزیر نفت با اشاره به اینکه اکنون صادرات نفت به بالاترین رقم نسبت به دو سال اخیر رسیده است، گفته است: «ارز حاصل از این صادرات در سررسید مشخص دریافت و به سامانه‌ نیما و سامانه جدید معاملاتی واریز شده است.»

وی افزود: «با توجه به اینکه یکی از بخش‌های تأمین‌کننده نیازهای ارزی کشور وزارت نفت است، در دولت سیزدهم با وجود تشدید تحریم‌های ظالمانه خوشبختانه به فضل الهی و همت همکارانمان در صنایع نفت و گاز کشور رکوردهای مطلوبی در زمینه صادرات نفت خام، میعانات گازی، فرآورده‌های نفتی و پتروشیمی داشتیم. با این حال روند افزایشی قیمت دلار و فشار ناشی از رشد بهای ارز سبب شده است اقتصاد ایران با فشار تورمی مضاعف روبرو گردد.»

 در این فضا به واسطه محرمانه بودن پرداخت‌ها، مشتریان، میزان صادرات نفت و ... دلیل و مدرک متقنی وجود ندارد که روشن کند ایران چه میزان نفت در بازارهای جهانی می‌فروشد اما آن‌چه مسلم است این‌که رشد دو برابری قیمت ارز در طول یک سال یعنی فاصله زمانی فروردین ۱۴۰۱ تا فروردین ۱۴۰۲ از نظر برخی کارشناسان به کاهش درآمدهای نفتی یا سخت‌تر شدن مبادلات ایران بازمی‌گردد.

باید دید آیا وزارت نفت بنا دارد در این حوزه واکنشی نشان دهد تا روشن کند آیا نفت ایران را ارزان‌تر از روسیه به چین می‌فروشد یا خیر؟ هر چه هست چین بزرگترین منتفع تحریم نفتی روسیه و ایران تلقی می‌شود.

ایمان ربیعی