به گزارش دنیای اقتصاد، با رونق نسبی معاملات در بازار سهام، نرخ سود در بازار بدهی نیز روند باثباتی را تجربه می‌کند. این در حالی است که این بازار مدت‌ها به موجب تصمیمات نادرست و ناگهانی مقام سیاستگذار با نوسان زیادی همراه بود. در این میان با وجود اینکه برخی بازار سهام و بازار بدهی را رقیب یکدیگر می‌دانند اما در شرایطی که بازار سهام تا حدودی وارد دوره رونق شده است، نرخ سود در میان اوراق موجود در بازار بدهی نیز در مسیر باثباتی قرار گرفته است. رشد تدریجی نرخ سود، این اوراق نیز به دلیل رونقی است که طی روزهای اخیر در بازار سهام دیده می‌شود. به این ترتیب روند کنونی نرخ سود این اوراق، از نرخ سود موجود در بازار پول تبعیت نمی‌کند.
فراز و فرود سود اوراق بدهی در اواخر ۹۶
در این میان نگاهی به روند نرخ سود اوراق بدهی در یک سال اخیر خالی از لطف نیست. با وجود اینکه جذابیت اوراق اسناد خزانه اسلامی با توجه به نقدشوندگی بالا، می‌تواند سود این اوراق را پایین‌تر از سود سپرده بانکی نگه دارد اما اواخر سال گذشته روند متفاوتی را شاهد بودیم. در توضیح چرایی جذابیت اوراق اسناد خزانه اسلامی می‌توان گفت، در سپرده‌های بانکی اگر سرمایه‌گذار بخواهد زودتر از موعد تعیین‌شده سرمایه خود را خارج کند، نرخ سود دریافتی کاهش می‌یابد. این در حالی است که در بازار بدهی، نرخ سود با زودتر نقد کردن سرمایه لزوما کاهش نمی‌یابد و همین مساله نقدشوندگی این سرمایه‌گذاری را افزایش می‌دهد. بررسی‌ها نشان می‌دهد نرخ سود در بازار بدهی از ابتدای سال تا کنون رشد ۳/ ۱ واحد درصدی را تجربه کرده است.
موضوعی که همواره در روزهای پایانی سال به وضوح قابل مشاهده است، تشدید فشار فروش بازیگران بازار با توجه به افزایش نیاز به نقدینگی است. بازار بدهی نیز از این مهم مستثنی نیست. عمده بازیگران بازار بدهی را شرکت‌های بزرگی شامل می‌شوند که در روزهای پایانی سال، نیاز به نقدینگی جدی داشته و این موضوع سبب تشدید فشار فروش در میان اوراق بدهی شد. امری که به موجب آن در این برهه زمانی در سال گذشته، نرخ سود اوراق مذکور به سطوح بالایی حرکت کرد.این امر خود یکی از دلایل افزایش نرخ سود اوراق بدهی در روزهای پایانی سال بود.
اما بخشی از دلایل افزایش نرخ سود اوراق بدهی در بازه زمانی مذکور را می‌توان به تصمیم بانک مرکزی در جهت افزایش مقطعی نرخ سود بانکی ارتباط داد. در پی تشدید نوسانات بازار ارز در ماه‌های پایانی سال ۹۶ و افزایش تقاضا برای خرید دلار که موجب ایجاد عدم تعادل در قیمت‌ها شد و نرخ دلار را تا مرز ۵ هزار تومانی نیز پیش برد، بانک مرکزی تدابیری برای کنترل نقدینگی در این بازار اتخاذ کرد. با توجه به ابلاغیه بانک مرکزی، بانک‌ها از ۲۸ بهمن‌ماه به مدت دو هفته، انتشار گواهی سپرده ریالی با نرخ سود سالانه ۲۰ درصد را در دستور کار خود قرار دادند تا شاید التهاب بازار ارز و سکه فروکش کند.
آغاز پذیره‌نویسی اوراق بانکی که با تبلیغات گسترده‌ای همراه بوده، به‌عنوان گزینه‌ای جذاب برای سرمایه‌گذاری سبب شد تا قیمت اوراق اسناد خزانه اسلامی، رو به کاهش بگذارد تا نرخ سود موثر «اخزا»ها از ۲۰ درصد نیز فراتر رفت. این نرخ در کنار افزایش فشار فروش پایان سال که در بالا به آن اشاره شد، شتاب بیشتری گرفت و در بیست و ششمین روز از اسفند ماه به ۲/ ۲۴ درصد رسید.
با این حال همان‌طور که «دنیای اقتصاد» پیش‌بینی کرده بود، نگرانی ناشی از پایداری افزایش نرخ سود در بازار بدهی تداوم نیافت و این بازار با نزدیک شدن به آغاز سال ۹۷ شاهد کاهش محسوس نرخ سود بود. به این ترتیب میانگین نرخ سود موثر ۱۶ مرحله اسناد خزانه اسلامی موجود در بازار بدهی در نیمه‌های فروردین‌ماه، با کاهش حدود ۴ واحد درصدی به سطوح ۲۰ درصدی کاهش پیدا کرد. مطابق آنچه اشاره شد نیز نرخ سود اوراق بدهی از ابتدای سال تا کنون رشد آرامی را تجربه می‌کند. بررسی‌های «دنیای اقتصاد» نشان می‌دهد که نرخ سود اوراق بدهی از ابتدای سال تاکنون رشد ۳/ ۱ واحد درصدی را تجربه کرده است.
مزایای رشد و توسعه بازار بدهی
رشد و رونق اقتصادی: تقویت بازار بدهی یکی از راه‌های رشد بازار سرمایه و به‌تبع آن رشد و رونق اقتصادی است. به عبارتی دیگر انتشار اوراق با درآمد ثابت نظیر اوراق اجاره، مرابحه، اسناد خزانه از سوی شرکت‌ها و دولت، به شرکت‌ها در بازسازی تجهیزات و ماشین‌آلات خود و به دولت در پرداخت بدهی خود به پیمانکاران کمک شایانی می‌کند و منجر به افزایش سرمایه‌گذاری می‌شود. این افزایش سرمایه‌گذاری در صورتی که با نوسازی و احیای خطوط تولید، به کارگیری نیروی کار بیشتر و در نهایت افزایش تولید و صادرات همراه باشد، در نهایت به ایجاد رشد اقتصادی منجر می‌شود.
تقویت تامین مالی شرکت‌ها: در شرایط کنونی به نظر می‌رسد با توجه به پایان برنامه اصل۴۴، عرضه‌های اولیه اوراق در بازار بدهی به‌عنوان قدرتمندترین منبع تامین مالی شناخته شود. از این‌رو نباید از نقش بازار بدهی غافل شد. این بازار به‌عنوان یکی از ارکان اصلی نظام جامع تامین مالی نقشی کلیدی در رشد و توسعه اقتصادی کشورها دارد. طی حدود یک سال و نیم از راه‌اندازی بازار بدهی، این بازار نقش پررنگی در تامین مالی ایفا کرد. بررسی‌ها نیز نشان می‌دهد بازار بدهی بیش از نیمی از تامین مالی از طریق بازار سرمایه در سال گذشته را به خود اختصاص داده است.
عمق‌بخشی به بازار سرمایه: هدف اولیه از تشکیل بازار بدهی، ایجاد مکانیزمی برای تامین مالی کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت مخارج بخش خصوصی و دولت بوده است. علاوه بر این در شرایطی که کشور با کاهش قابل توجه درآمدهای نفتی مواجه است، ضرورت توسعه بازار بدهی بیش از گذشته نمایان می‌شود. افزایش سهم بازار سرمایه از کل اقتصاد اما مستلزم افزایش ابزارهای تامین مالی جذاب در بورس‌هاست و اوراق اسناد خزانه اسلامی می‌تواند یکی از همین ابزارها باشد.
متعادل شدن نرخ سود با افزایش شفافیت: شاید بتوان شفافیت را مهمترین رکن بازار سرمایه دانست. امری که خود یکی از دلایل تشکیل بورس در هر کشوری است. نیمه اول سال ۹۶، شاهد عرضه اوراقی تحت عنوان «سخاب» در بازارهای غیرمتشکل بودیم. اوراقی که با نرخ‌های بالاتر از ۳۰ درصد در حال دادوستد بودند. یکی از مهمترین دلایل افزایش نرخ سود «سخاب»ها در بازارهای غیرمتشکل به شفاف نبودن عرضه و تقاضا در این بازارها بازمی‌گشت. باید توجه داشت در حال حاضر جزئیات خرید و فروش اوراق موجود در بازار بدهی روی تابلوی معاملاتی منعکس‌شده و از این طریق محاسبه نرخ سود اوراق مذکور امکان‌پذیر است.
این در حالی است که در بازارهای خارج از بورس امکان درج جزئیات نقل و انتقالات آن هم با این درجه از شفافیت ممکن نیست.مصونیت بازار بدهی از ریسک‌های پیرامون بانکی‌ها: در شرایط کنونی، نظام بانکی کشور با ریسک‌های متعددی روبه‌رو است که منابع درآمدی بانک‌ها را مورد تهدید قرار می‌دهد. بازار بدهی اما از چنین ریسکی مصون بوده و از شرایط مطلوبی برای ورود نقدینگی برخوردار است.ریسک نکول صفر اوراق بدهی: تجربه ۱۸ مرحله سررسید شده اسناد خزانه اسلامی در بازار بدهی حاکی از ریسک نکول صفر در این بازار است. به‌طوری که اوراق بدهی معامله شده در بازار سهام تاکنون حتی یک ریال بدهی یا نکول نیز نداشته‌اند. گواه این مدعا عملکرد موفق دولت در بازپرداخت به موقع «اخزا۱» تا «اخزا۱۱» و «سخا»ها در زمان سررسید است.
اثر تورمی پایین‌تر اوراق موجود در بازار سهام: همان‌طور که بارها در گزارش‌های «دنیای اقتصاد» تاکید شده است، توسعه بازار بدهی علاوه بر کمک به تامین مالی شرکت‌ها، تسویه بدهی دولت و کل اقتصاد باعث می‌شود اثرات تورمی افزایش نقدینگی در اقتصاد کاهش پیدا کند. همچنین بازار سرمایه می‌تواند از طریق انتشار اوراق در بازار بدهی، مانعی در برابر تشدید فعالیت‌ها در بازارهای سفته‌بازی نظیر ارز، طلا و حتی مسکن که آثار تورمی شدیدی به دنبال دارند، شود. جهش نقدینگی از ۵۷۴ هزار میلیارد تومان در سال۹۲ به بیش از ۱۴۸۹ هزار میلیارد تومان در پایان بهمن‌ماه سال ۹۶، نشان از نابسامانی پولی در کشور دارد. در شرایط کنونی، نقدینگی موجود دو راه را می‌تواند در پیش بگیرد. ورود به بخش تولید که رشد اقتصادی را به دنبال خواهد داشت یا ایجاد تورم با ورود نقدینگی به بازارهای سفته‌بازانه.
در صورت ورود این نقدینگی سرگردان به بازار ارز یا مسکن، افزایش تورم امری قطعی خواهد بود. در این میان اما راهکاری که برای جلوگیری از این اتفاقات تورم سنگین دیده می‌شود، استفاده از ظرفیت‌های بورس اوراق و سهام است. باید توجه داشت بازار سرمایه، تنها بازاری است که با جذب نقدینگی، اثر تورمی کمی به دنبال دارد. از سوی دیگر انتشار اوراق بدهی در این بازار در نهایت منجر به افزایش سرمایه‌گذاری، به کارگیری نیروی کار بیشتر و افزایش تولید و صادرات می‌شود. موضوعی که در نهایت زمینه رشد و رونق اقتصادی را فراهم می‌آورد. بنابراین سیاست‌ها باید به سمت و سویی باشد که اثر تورمی حداقل و در عین حال کارآیی بیشتری در بخش تولید را به دنبال داشته باشد.
نقدشوندگی بالای اوراق بدهی: بررسی‌ها نشان می‌دهد اکثر سرمایه‌گذاران نگاهی کوتاه‌مدت داشته و نقدشوندگی اوراق از اهمیت ویژه‌ای برایشان برخوردار است. از مهمترین مزایای اوراق بدهی موجود در بازار سهام می‌توان به نقدشوندگی بالای این اوراق اشاره کرد. به‌عنوان نمونه در صورتی که سرمایه‌گذار بازار بدهی تصمیم به نقد کردن اوراق خود قبل از سررسید بگیرد، علاوه بر سود کوپن (درخصوص اوراق کوپن‌دار)، رشد قیمتی این مدت اوراق را نیز کسب می‌کند. علاوه بر این نقدشوندگی بالای اوراق بدهی سبب می‌شود تا هر زمان که سرمایه‌گذار تمایل داشته باشد، اوراق موجود در پرتفوی خود را با نرخ موجود در بازار به فروش برساند.
مروری بر اوراق بدهی دولتی
«اسناد خزانه» از مهمترین ابزارهایی هستند که در کشورهای گوناگون توسط دولت‌ها و بانک‌های مرکزی برای اعمال سیاست‌های اقتصادی و تنظیم بازارهای پول و سرمایه مورد استفاده قرار می‌گیرند. در ایران نیز یکی از ابزارهای مالی نوینی که در چند سال گذشته توسط دولت برای تسویه بدهی دولت منتشر شده، اسناد خزانه اسلامی است. به این ترتیب اسناد خزانه اسلامی از ابزارهای مالی با ماهیت بدهی است که بدون کوپن سود منتشر می‌شود و هدف اصلی از انتشار آن، مدیریت بدهی‌های دولت است.اسناد خزانه اسلامی ۸ مهر ۹۴ با انتشار «اخزا۱» کلید خورد که به نوعی آغاز رسمی بازار بدهی در کشور محسوب می‌شود.
پیش از این، عمده اوراق منتشرشده در قیمت‌های ثابت و تقریبا بدون اثرگذاری واقعی عرضه و تقاضا معامله می‌شدند. تاکنون ۲۶ مرحله اوراق اسناد خزانه اسلامی با سررسید میان‌مدت و دو مرحله اوراق اسناد خزانه اسلامی با سررسید کوتاه‌مدت با عنوان «سخا» به بازار عرضه شده است. ۶ مرحله اسناد خزانه اسلامی بانکی با عنوان «سخاب» نیز در فرابورس ایران مورد پذیرش قرار گرفته است. در این میان با سررسید اغلب این اوراق، در حال حاضر ۱۶ مرحله از اسناد خزانه اسلامی و یک مرحله اوراق اسناد خزانه اسلامی بانکی (سخاب) در فرابورس ایران مورد معامله قرار می‌گیرند. طی معاملات روز گذشته نیز حدود ۸۹۰ هزار ورقه اسناد خزانه اسلامی به ارزش ۷۴ میلیارد تومان مورد دادوستد قرار گرفت که میانگین نرخ سود موثر و معادل بانکی اوراق موجود به ترتیب در سطح ۹/ ۲۲ و ۸/ ۲۰ درصد قرار دارد.
فاطمه اسماعیلی
- 12
- 3
