به گزارش دنیای اقتصاد ، بورس تهران معاملات آبان را در سایه شدیدترین ریسک‌های محیطی پشت سر گذاشت و به همین دلیل ۴/ ۶ درصد از ارزش خود را در یک ماه اخیر از دست داد. در میان عوامل متعدد که دادوستدهای بورس تهران را تحت‌الشعاع قرار دادند، ادامه تنش‌های تجاری بین اقتصادهای بزرگ جهان در کنار شکست کاخ سفید در اجرای تمام و کمال تحریم‌های نفتی ایران در موعد مقرر، بیشترین تاثیر را در معادلات حاکم بر بازارهای جهانی و همچنین بورس تهران داشتند. علاوه بر این، محدودیت‌در صدور کالا با آغاز دور نهایی تحریم‌های آمریکا، سهام صادرکنندگان بورس تهران را دستخوش عرضه‌های نسبتا زیادی کرد. برآیند این عوامل موجب کاهش تقریبا ۵۰ درصدی حجم و ارزش معاملات سهام در آبان شد و ضعیف‌ترین ماه سهام را از حیث میزان بازدهی شاخص کل طی ۴ سال اخیر رقم زد. از طرف دیگر، سرمایه‌های خرد هم پس از ۶ ماه تصمیم به خروج از بازار سهام گرفت و به این ترتیب، مالکیت سهام مجددا به نام سهامداران عمده تغییر کرد.
چرخش نگاه‌ها در بورس تهران
کمتر کسی در ابتدای پاییز فکر می‌کرد که بازار سهام بدترین عملکرد ماهانه را طی ۴ سال اخیر رقم بزند. پیش‌تر، در آذر سال ۹۳شاخص کل سهام ۶/ ۷ درصد افت کرده بود؛ اما از آن موقع تاکنون، چنین زیانی در مقیاس ماهانه تجربه نشده بود. از طرفی، ثبت بازدهی درخشان سهام در مرداد و شهریور و همچنین ابتدای مهرماه، اعداد رویایی را از شاخص کل در ذهن بورس‌بازان نشاند. با این حال، آغاز تحریم‌های نفتی در کنار عقبگرد چشمگیر قیمت جهانی مواد خام، موجب شکل‌دهی به موج اصلاحی قیمت‌ها در یک ماه اخیر شد و باور خوش‌بینی بورس‌بازان را شکست. با چرخش انتظارات در بین معامله‌گران فشار عرضه در اکثر گروه‌ها شدت گرفت و سرمایه‌های خرد در فرآیندی تدریجی از جریان معاملات خارج شدند.
از ویژگی‌های برجسته روند شاخص کل سهام طی یک ماه گذشته، بروز دوره‌های کوتاه‌مدت و متناوب صعودی و نزولی بود. دست کم سه عامل اصلی را می‌توان در شکل‌گیری چنین روند متناوبی موثر دانست که موجب تشدید نااطمینانی در بورس تهران و عقب‌نشینی متقاضیان سهام در ورود به جریان معاملات شده است. اجرای کامل تحریم‌های یکجانبه آمریکا از سیزدهم آبان، جدال غول‌ها و ریزش تاریخی قیمت جهانی نفت و همچنین نگرانی از کند‌شدن رشد اقتصاد جهانی در آینه مناقشات تجاری آمریکا با چینو دیگر شرکای خود، از جمله این عوامل هستند که سبب تحمیل عدم قطعیت‌های شدید به بازارهای دارایی خاصه بازار سهام شدند. البته تمهیدات سیاست‌گذار ارزی در قبال تحریم‌ها و تغییر روش بازارساز از مجرای مداخله با ابزار اقتصادی در مهار التهابات بازار ارز مهمترین اتفاق در سیاست‌های اقتصادی بود؛ به‌طوری که بازارساز ضمن تامین نیازهای خرد ارزی، از تب خرید غیرتجاری بازار کاست و به این ترتیب، بازار سکه و ارز به تعادلی نسبی دست یافت. در ادامه هر‌یک از این عوامل به‌صورت مفصل‌تر تشریح و اثرات احتمالی آن بر ارزش‌گذاری سهام بررسی می‌شود.
تخلیه هیجان تحریم‌ها
از نیمه‌های اردیبهشت که ایالات متحده آمریکا از توافق هسته‌ای خارج شد و «سخت‌ترین» تحریم‌ها را تا سیزدهمین روز از ماه گذشته به مرحله اجرا گذاشت، اقتصاد ایران دچار التهاب‌های دوره‌ای شد. اگر‌چه بسیاری از قدرت‌ها از جمله اروپا، روسیه و چین با آمریکا در فشار علیه ایران همراهی نکردند، اما پایبندی آمریکا به سیاست‌های یکجانبه در قبال ایران و همچنین تداوم جنگ تجاری با شرکای قدیمی خود، نگرانی از آینده تحریم‌ها را در بین مردم ایران بیشتر کرد. این جدال که سرانجام به کمبود نفت در بازارهای جهانی و رشد شدید قیمت طلای‌سیاه منتهی شد، آمریکا را در آستانه انتخابات میان‌دوره‌ای کنگره وادار به عقب‌نشینی از تحریم‌های دفعی و یک‌باره کرد. به این ترتیب، یک روز پیش از آغاز تحریم‌های نفتی علیه ایران، یعنی ۱۴ آبان، خزانه‌داری آمریکا ۸ کشور را از تحریم‌های نفتی علیه ایران معاف کرد و آنها را مجاز دانست که در بازه شش ماهه به خرید نفت از ایران ادامه دهند. این تصمیم تقریبا غیرمنتظره از فشار روانی حاکم بر بازار نفت کاست. به این ترتیب، در پی اعطای معافیت نفتی به مشتریان عمده نفت ایران شاخص نفتی WTI افت شدیدی را تجربه و طولانی‌ترین دوره کاهشی خود را در طول تاریخ ثبت کرد. پس از رفع نگرانی درخصوص کمبود نفت در بازار جهانی و تداوم خرید نفت از سوی مشتریان ایران فضای روانی حاکم بر بازار ارز نیز فروکش کرد.
استراتژی‌های جدید در مهار ارز
بازار ارز در ماه‌های اخیر در کانون تحولات اقتصادی قرار داشته است. کارشناسان، سیاست‌های نادرست ارزی از طریق فروش ارز ارزان در کنار تحریم‌های یکجانبه آمریکا را از عوامل اصلی نوسان‌ساز در بازار ارز ارزیابی می‌کنند. با این حال، دو اتفاق مهم در آبان افتاد که تحولات ارزی را نسبت به ماه‌های قبل متمایز کرد؛ یکی اجرای کامل تحریم‌ها و در نتیجه تخلیه هیجان معاملات ارز و دیگری، تغییر راهبرد سیاست‌گذار در مداخلات ارزی اخیر خود. یکی از دلایلی که اغلب کارشناسان در توضیح عدم جهش ارزی پس از اجرای تحریم‌ها عنوان می‌کنند، این بود که بازار ارز از مدت‌ها قبل از وقوع این اتفاق به پیشواز تحریم‌ها رفته بود. به این ترتیب فرارسیدن تحریم‌ها نمی‌توانست بار روانی بیشتری به بازار تحمیل کند. از طرف دیگر اتفاق مهمی که روی داد این بود که آمریکا پس از ۶ ماه تلاش برای صفر کردن صدور نفت ایران، در واپسین لحظات از اجرای تمام‌عیار تحریم‌های نفتی عقب نشست و به ۸ مشتری نفتی ایران معافیت‌هایی برای خرید اعطا کرد. همین مساله سبب شد بدبینی شدید نسبت به کاهش منابع ارزی با واقعیت‌های تجاری تعدیل شود.
اما روی دیگر اثر تحریم‌ها در بازار ارز، حضور بازارساز با استراتژی جدید برای عرضه ارز بود. پیش‌تر، در موج‌های صعودی تابستان که نرخ ارز جهش‌های حادی را تجربه می‌کرد، سیاست‌گذار بی‌آنکه از ابزارهای اقتصادی خود برای مهار دلار بهره بگیرد، صرفا با تدابیر امنیتی سعی در بستن و محدود کردن فعالیت‌های سفته‌بازانه داشت. اما مهمترین چرخش سیاست‌های ارزی در آبان، رویکرد جدید بازارساز ارزی از مجرای عرضه اسکناس با نرخ‌های همگرا با بازار آزاد بود. افزایش عرضه‌ها و تلاش سیاست‌گذار برای همگرایی با نرخ‌های آزاد نه‌تنها به‌طور ضمنی از فعالیت‌های سفته‌بازانه کاست بلکه آرامشی پایدار را بر این بازار حاکم کرد به‌طوری که در یک ماه اخیر شاهد عقب‌نشینی ۹/ ۷درصدی نرخ دلار و تنزل به کانال ۱۲ هزار تومانی بودیم.
تحولات ارزی در یک ماه اخیر از دو طریق بر سهام اثرگذار بوده است. مطابق تجربه‌های تاریخی با افزایش نرخ ارز، ارزش سهام ارزمحور، بورس تهران را تقویت می‌کند و در نتیجه، تقاضا برای این دسته از سهام افزایش می‌یابد. اما نکته حائز‌اهمیت این که الگوهای ارزش‌یابی سهام معمولا خود را با بازارهای رسمی و متشکل هماهنگ می‌کنند تا با بازارهای غیررسمی. اغلب تحلیلگران در ماه‌های اخیر که شاهد شکاف قابل‌توجه نرخ‌های ارز در سامانه نیما و بازار آزاد بودیم، برآوردهای خود را عمدتا بر اساس نرخ‌های نیمایی انجام داده‌اند. از این چشم‌انداز می‌توان اذعان داشت که اصلاح نرخ‌های آزاد ارز تهدیدی برای سهام ارزمحور بورس تهران به‌شمار نمی‌رود. ضمن اینکه همگرایی نرخ‌ها در این دو بستر در نهایت شرایط را برای ایجاد فضایی باثبات فراهم می‌کند و معاملات سهام پایه‌های مستحکم‌تری برای تداوم روندهای منطقی خود خواهد داشت. به بیان دیگر، ثبات بازار سهام نیازمند ثبات بازارهای همسایه و در اینجا مشخصا بازار ارز است.
نگرانی‌های جهانی از جنگ تجاری
یکی از مهمترین عوامل اثرگذار بر معاملات بورس تهران در یک ماه گذشته افزایش تلاطم در بازارهای جهانی بود. واقعیت این است که بیش از نیمی از سهام بورس تهران، یا از حیث مقاصد فروش یا از حیث روش قیمت‌گذاری محصولات خود به بازارهای جهانی وابسته هستند. بنابراین هر‌گونه تغییر حاد در بازارهای جهانی می‌تواند شاخص سهام بورس تهران را به‌طور مستقیم دستخوش تغییرات جدی کند. این اتفاق در یک ماه اخیر با سقوط تاریخی قیمت نفت در بازار سهام بروز و ظهور داشت. علاوه بر معافیت‌های نفتی که عامل فشار بر بازار نفت طی یک ماه اخیر شد، مناقشات سیاسی و تنش ادامه‌دار تجاری بین بلوک‌های اقتصادی غرب و شرق نیز در ایجاد تلاطم در بازارهای جهانی موثر واقع شدند. وضعیتی که علاوه بر نفت، شاخص‌های جهانی سهام را در یک ماه با ریزش‌های چشمگیر روبه‌رو ساختند.
روند نزولی قیمت در بازارهای جهانی که به‌طور مشخص از اکتبر آغاز شد، همچنان ادامه دارد. شامگاه گذشته بهای جهانی نفت ۷ درصد سقوط کرد تا جمع افت‌های طلای سیاه از اوج خود به ۳۰ درصد برسد. عوامل مختلفی برای سقوط ممتد بهای نفت عنوان می‌شود که مهمترین آنها را به بازی سیاسی غول‌های نفتی و رفتار غیرمنتظره رئیس‌جمهوری آمریکا نسبت می‌دهند. به‌رغم عملکرد مثبت اقتصاد آمریکا و رشد قابل توجه شاخص دلار، اما تلاطم سهام همچنان ادامه دارد. از روز سه‌شنبه گذشته شاخص‌های جهانی سهام افت شدیدی را تجربه و حدود ۱۰ تا ۱۵ درصد از اوج خود فاصله گرفته‌اند. کاهش چشمگیر شاخص سهام وال‌استریت با محوریت افت غول‌های تکنولوژیک نشان‌دهنده نگرانی سرمایه‌گذاران از کاهش رشد اقتصاد جهانی است. تعرفه‌های متقابل تجاری بین آمریکا و چین و همچنین وضعیت نابسامان اتحادیه اروپا در کنار بحران اقتصادهای نوظهور، سرمایه‌گذاران را نسبت به آینده اقتصاد جهانی نگران کرده است. وضعیتی که در سقوط سه‌شنبه شب قیمت نفت هم انعکاس یافت.
تاثیر جنگ تجاری در بازار محصولات شیمیایی و فلزات اساسی هم با بسامد کمتری قابل مشاهده است. یکی از محصولات عمده صادراتی شرکت‌های بزرگ بورسی متانول است که طی دو هفته اخیر ریزش بیش از ۱۰۰ دلاری را ثبت کرده است. اوره نیز با شدت کمتری طی این مدت افت کرده و دیگر محصولات پتروشیمی نیز در سایه جنگ تجاری و تحریم‌های ایران وضعیت مشابهی دارند. همین روند اصلاحی را در قیمت محصولات فولادی و مس و روی هم می‌توان دید. به نظر می‌رسد که در صورت ادامه جنگ تجاری و تشدید آن، از اوایل سال میلادی جدید از شتاب رشد اقتصاد جهانی به‌طور تدریجی کاسته شود. چشم‌اندازی که تمام موسسات بین‌المللی هم نسبت به آن هشدار داده‌اند.با وجود این پیش‌بینی می‌شود که با انتشار گزارش‌های ماهانه از امروز و همچنین ایجاد بسترهای عملیاتی اروپا در روابط تجاری و مالی با ایران از شدت نااطمینانی‌ها در بازار سهام کاسته شود.
عقب‌نشینی حقیقی‌ها پس از ۶ ماه
از دیگر ویژگی‌های معاملات سهام در آبان، حضور پررنگ متقاضیان حقوقی پس‌از عقب‌نشینی ۶ ماهه بود. واقعیت این است که بورس تهران در ۶ ماه منتهی به آبان، یعنی از اردیبهشت تا مهرماه با ورود مستمر سرمایه‌های خرد همراه بوده است. این جریانسرمایه در ماه‌های شهریور و مهر با شدت بیشتری ادامه یافت و در پی آن ارزش معاملات و شاخص کل رکوردهای تاریخی جدیدی را به ثبت رساندند؛ چنان که در گزارش‌های پیشین هم مکرر عنوان شد، افت پیوسته ارزش ریال طی این ۶ ماه بهانه اصلی ورود پول‌های خرد به سمت سهام بود. در این ۶ ماه بیش از ۵ هزار میلیارد تومان پول از جانب معامله‌گران حقیقی وارد جریان معاملات بورس تهران شد و رکوردهای تازه‌ای را بر جا گذاشت.
با این حال، تشدید نااطمینانی‌ها با آغاز تحریم‌های نفتی از میانه آبان و سقوط قیمت‌های جهانی موجب عقب‌نشینی سهامداران حقیقی از سمت تقاضای سهام شد. بیش از هزار میلیارد تومان از سرمایه‌های حقیقی هم طی یک ماه اخیر از جریان معاملات خارج شد. بررسی بیشتر نشان می‌دهد خروج سرمایه‌های خرد عمدتا معطوف به سهام شرکت‌هایی بوده که به بازارهای جهانی وابسته و بیشتر در معرض تحریم بوده‌اند. به‌طور مشخص، سهام گروه‌های پتروشیمی، پالایشی، فلزات و کانه‌های معدنی و همچنین هلدینگ‌های بورسی وابسته در نوک پیکان عرضه فعالان حقیقی در یک ماه گذشته بودند. از منظر تعداد صنایع نیز، سهامداران حقیقی در ۲۱ صنعت عمدتا فروشنده بودند تا خریدار. همزمان با خروج حقیقی‌ها از سهام گروه‌های مزبور، شاهد تحرک مثبت این دسته از فعالان در صنایعی نظیر خودرو و قطعات، دستگاه‌های برقی، بانک‌ها و زراعت بودیم.
پربازده‌ترین صنایع در آبان
در یک ماهی که گذشت شاهد اصلاح شاخص ۲۴ گروه بورسی بودیم. در بین گروه‌های ۳۸ گانه بورس تهران، عنوان بیشترین بازدهی به گروه زراعت تعلق گرفت و بیش از ۷۳ درصد رشد شاخص را به ثبت رساند. همچنین گروه‌های وسایل ارتباطی، منسوجات و محصولات چوبی در رتبه‌های بعدی این فهرست قرار گرفتند. در مجموع، ۱۳ صنعت بورسی در پایان معاملات آبان با رشد شاخص مواجه شدند که به جز دو صنعت خودرویی و بانکی، سایر گروه‌ها جزو صنایع کوچک بورسی به شمار می‌روند. در نقطه مقابل، سهام گروه پالایشی بورس تهران در بین ۲۱ گروهی که با افت شاخص مواجه شدند، شدیدترین افت شاخص را تجربه کردند. شاخص این گروه در یک ماه گذشته بیش از ۲۲ درصد کاهش یافت که عمدتا هم تحت‌تاثیر سقوط چشمگیر قیمت جهانی نفت بود. گروه‌های انتشار و چاپ و استخراج نفت نیز به ترتیب با کاهش ۱۷ و ۱۵ درصدی در رتبه‌های بعدی قرار گرفتند.
گردش بیشتر نقدینگی در سهام ارزان‌تر
باوجود نصف شدن حجم و ارزش معاملات خرد سهام در آبان ماه نسبت به ماه مهر اما نکته جالب توجه این است که تعداد معاملات نسبت به حجم و ارزش معاملات افت کمتری داشته است. در معاملات آبان بیش از ۳ میلیون و ۲۰۰ هزار بار سهم بین سهامداران دست‌به‌دست شده است. این رقم برای مهرماه عددی حدود ۵ میلیون و ۲۵۰ هزار سهم است. به بیان دیگر در یک ماه گذشته حدود ۳۸ درصد از تعداد معاملات کاسته شده است در حالی که ارزش معاملات بیش از ۵۵ درصد کم شده است. اختلاف این دو متغیر را می‌توان به این معنا گرفت که گرایش برای خرید سهام ارزان‌قیمت به‌طور نسبی بیشتر بوده است. یا اینکه دارندگان سرمایه‌های خرد در یک ماه گذشته نسبتا مشارکت بیشتری در بازار داشته‌اند و به همین دلیل تعداد دفعات معاملات نسبت به حجم، افت کمتری را ثبت کرده است
- 11
- 2
