جریان معکوس شاخص‌های سهام

طی هفته جاری شاهد رفتار مواج شاخص کل بازار سهام بودیم. این رفتار سینوسی دیروز هم ادامه یافت؛ تا جایی که تا اواسط ساعت کاری بازار دماسنج اصلی بورس تهران رشد ۱۲۰۰ واحدی را تجربه می‌کرد. اما در نیمه پایانی معاملات بورس تهران شاخص کل باز هم به مدار نزولی بازگشت، تا جایی که رشد روزانه این نماگر به ۶۶۱ واحد محدود شد. در همین حال نماگر هموزن که اثرپذیری یکسانی از تمام نمادها دارد به افت پرشتاب خود ادامه داد. طی سال جاری شاخص هموزن به واسطه رشد رویایی سهم‌های کوچک و متوسط بازدهی بیشتری داشته است. اما در مقطع کنونی به نظر می‌رسد همان‌طور که سهام شرکت‌های کوچک‌تر بورس تهران در رشد پیشتاز بودند حالا در افت قیمتی هم گوی سبقت را از سهام کامودیتی‌محور ربوده‌اند.

سال گذشته محوریت رشد بازار سهام در انحصار نماد شرکت‌های بزرگ کالامحور بود. با جهش نرخ ارز در سال گذشته این دسته از شرکت‌ها به سودهایی رویایی دست یافتند و به این ترتیب، نظر سهامداران را به خود جلب کردند. در همین حال، به دلیل سرکوب قیمتی کالاهای مصرفی و اقلام ضروری، تولیدکنندگان این محصولات در بورس تهران که عمدتا جزو صنایع کوچک‌تر دسته‌بندی می‌شوند، رشد چندانی را تجربه نکردند. اما با شروع سال جاری این روند معکوس شد و رشد سهام به واسطه افزایش نرخ دلار تبدیل به پیشرانی سهم‌ها با افزایش نقدینگی موجود در بازار و تورم داخل کشور شد.

افت قیمتی سهام شرکت‌های کوچک

نقدینگی موجود در بورس تهران از ابتدای سال وارد فضایی به شدت صعودی شد. به‌طوری که طی نیمه نخست سال ۹۸ بارها رکورد بیشترین ارزش معاملات خرد شکسته شد.

این رکوردشکنی ارزش معاملات خرد (بدون احتساب معاملات بلوک و اوراق) تا جایی پیش رفت که در نهمین روز ماه جاری شاهد گذر آن از مرز ۳هزار میلیارد تومانی بودیم. به واسطه رکود عمیقی که در دیگر بازارها ایجاد شده، نقدینگی عظیمی وارد بازار سهام شد. این حجم روزافزون نقدینگی موتور محرکه اصلی سهام طی این مدت بود. به‌طوری که در سیزدهمین روز مهر سال جاری شاخص کل و نماگر هموزن هر دو رکورد تاریخی زدند و در سطوح بی‌سابقه‌ای ایستادند. در این تاریخ بازدهی بورس تهران از ابتدای سال به ۸۳ درصد رسید. این در شرایطی بود که بازدهی نماگر هموزن به واسطه رشد بیشتر سهم‌های کوچک‌تر بازار طی سال جاری به عدد چشمگیر ۱۹۵ درصد رسید. از چهاردهمین روز مهر ماه روند نزولی قیمت سهام شروع شد. به‌طوری که طی ۹ جلسه معاملاتی اخیر شاخص کل ۵ روز نزولی و نماگر هموزن نیز در ۷ جلسه با افت مواجه شد.

به عبارت دقیق‌تر طی ۹ جلسه معاملاتی گذشته، نماگر هموزن بیش از ۱۳ درصد و دماسنج اصلی بورس تهران حدود ۴/۵ درصد افت داشته است. به نظر می‌رسد سه عامل عمق اصلاح را در شاخص هموزن بیشتر کرده است. عامل اول رشد غیربنیادی سهم‌های کوچک از ابتدای سال است.

این دسته از سهم‌ها طی سال جاری با بهانه‌هایی غیربنیادی مانند افزایش سرمایه از محل تجدید ارزیابی دارایی‌ها یا حتی شایعاتی مانند حذف ارز دولتی رشدهای چشمگیری را تجربه کردند. به‌عنوان مثال شاخص صنعت مواد دارویی از ابتدای سال تا سیزدهمین روز ماه جاری رشدی بالغ بر ۲۵۶ درصد را به ثبت رسانده بود. همین رشدهای نجومی موجب فزونی یافتن زمزمه‌هایی مبنی بر حبابی شدن قیمت این دسته از سهام شد. در همین راستا معامله‌گران ترجیح به ذخیره سود داده و به فکر خروج از بازار افتادند. دومین عامل اثرگذار بر افت قیمتی سهام غیرکالایی به کاهش ارزش معاملات بازمی‌گردد.

بورس‌بازانی که در پی بالا رفتن قیمت سهام قصد خروج از این بازار را داشتند کمتر در سمت خریدار نشسته و استراحت تا اصلاح قیمتی سهام را ترجیح داده‌اند. همان طور که پیش‌تر بارها اشاره شد در صورتی که ارزش معاملات افت داشته باشد، برای حفظ نسبت ارزش معاملات خرد به ارزش بازار سهام در سطوح سابق، ارزش بازار یا به عبارتی دیگر دماسنج اصلی بورس تهران نیازمند اصلاحی عمیق خواهد بود. به نظر می‌رسد سومین عاملی که در افت قیمتی سهام شرکت‌های کوچک و متوسط بورس تهران اثرگذار است، نقدشوندگی پایین‌تر این دسته از سهام است. این سهم‌ها به دلیل ارزش بازار پایین‌تر در شرایط نزولی در صف‌های فروش قفل می‌شوند. بر همین اساس، هنگامی که زمزمه‌های افت عمومی قیمت سهام به گوش می‌رسد افراد کمتری به خرید سهم شرکت‌های کوچک مبادرت می‌ورزند.

رشد با محور سهام بزرگان

در سمت دیگر بازار شرکت‌های بزرگ قرار دارند. این دسته از شرکت‌ها که اغلب کامودیتی‌محور هستند، در نقش حامی شاخص عمل کردند. به‌طوری که روز گذشته از ۳۷ صنعت فعال بازار تنها ۱۰ صنعت با رشد متوسط قیمت‌ها همراه شدند. در همین حین که اغلب صنایع با افت شاخص دست و پنجه نرم می‌کردند، گروه‌های کالامحور بورس تهران در مدار صعودی بودند. به نظر می‌رسد دو عامل موجب حمایت از این دسته سهام می‌شود. عامل اول رشد قیمتی نسبتا پایین سهم‌های کامودیتی‌محور از ابتدای سال است. طی این مدت جنگ تجاری چین و آمریکا بالا گرفت و موجب شد قیمت مواد خامی چون نفت و فلزات در بازار جهانی تحت فشار قرار بگیرند و رشدی را تجربه نکنند. این اتفاق در کنار افت ۱۴ درصدی قیمت دلار از ابتدای سال سبب شد تا سهام کالامحور در بورس تهران اقبال چندانی نیابد و بعضا رشدهای بسیار پایینی را تجربه کند.

به نظر‌ می‌رسد دستیابی چین و آمریکا به توافق اولیه نگرانی معامله‌گران از افت قیمتی سهم‌های کالایی بورس تهران را کاهش داده و نسبت‌های جذاب قیمت به درآمد باعث تحریک تقاضا در این گروه‌ها شده است. دومین عاملی که برای رشد بزرگان بازار ذکر می‌شود حمایت حقوقی‌ها از آنها است. طبق سنت همیشگی بورس تهران حقوقی‌ها هنگامی که بازار زیر سایه فشارهای سهمگین قرار می‌گیرد، به خرید سهام شرکت‌های بزرگ بورسی اقدام می‌کنند تا از افت بیشتر و در نتیجه آن هیجان فروش بالا جلوگیری کنند.

مسیر بعدی بورس تهران

ادامه اصلاح شاخص‌ها یا بازگشت بازار سهام به مدار سودآوری بیش از هر چیز به سه عامل بستگی دارد. اولین متغیر اثرگذار بر قیمت سهام بازگشت ارزش معاملات خرد به سطوح سابق است. در حالی طی سه جلسه معاملاتی اخیر میانگین روزانه این متغیر به ۱۱۵۰ میلیارد تومان رسیده که هفته اول مهر بیش از دو برابر این عدد بوده است. افت بالغ بر ۵۰ درصدی ارزش معاملات طی دو هفته یکی از عوامل اصلی فشار بر بازار است. به نظر می‌رسد دومین عامل اثرگذار بر مسیر بعدی بورس تهران هم گزارش‌های نیمه نخست سال شرکت‌ها باشد.

طی ۱۵ روز آینده تمام شرکت‌های بورسی و فرابورسی موظف به انتشار گزارش عملکرد خود در ۶ ماه ابتدایی سال هستند. در صورتی که گزارش‌ها فراتر از مفروضات بورس‌بازان باشد می‌توان انتظار رونقی دوباره یا دست‌کم بازیابی تعادل در سهم‌های بنیادی را داشت. سومین عامل اثرگذار بر بازار نیز متغیرهای کلان است. مسیر بعدی بورس تهران تا حد زیادی به نرخ دلار، قیمت کالاها در بازار جهانی و تورم داخلی بستگی دارد. در این بین با مهار رشد نرخ دلار و کم شدن تورم کشور به نظر می‌رسد مهم‌ترین عامل کلان اثرگذار بر بورس تهران قیمت جهانی کامودیتی‌ها باشد.

آرمان علایی