دارندگان سهام عدالت سرگردانند؛ آنهایی که روش مستقیم را برای فروش سهام انتخاب کرده اند ، علاوه بر سرگردانی، معترض هم هستند. این دسته به نحوه فروش و واریز مبلغ فروش سهامشان اعتراض دارند. اغلب کارگزاران بورس، هنوز نتوانسته اند بستری مناسب و سیستماتیک را برای پاسخگویی فراهم کنند. در شرایطی که به نظر می رسد نقایص فرآیندی متهم اصلی در این ماجراست کارشناسان برای اصلاح فرایند آزادسازی سهام عدالت طرحی ۸ ماده ای را آماده و ارائه کرده اند.
بر اساس تازه ترین آمارها، تاکنون ۲ میلیون نفر از دارندگان سهام عدالت در سامانه های بازار سرمایه ثبت نام و کارگزار ناظرشان را هم تعیین کرده اند. گزارش های دریافتی نشان می دهد از این میان، یک میلیون نفر به ثبت درخواست فروش اقدام کرده اند. اطلاعات تکمیلی گویای این واقعیت است که ۳ هزار میلیارد تومان از معاملات سهام عدالت و تسویه آن انجام شده و باقی مانده سفارش ها نیز طبق رویه مذکور در حال اجراست. در پی صدور ابلاغیه رهبر معظم انقلاب، پس از ۱۴ سال، عملیات اجرایی آزادسازی سهام عدالت از بهار امسال آغاز شد.
طبق این ابلاغیه، تدوین مقررات مورد نیاز برای تسهیل امور اجرایی آزادسازی سهام عدالت، بر عهده شورای بورس قرار گرفت. امکان عملیات فروش برای آن دسته از دارندگان سهام عدالت هم که روش مستقیم را انتخاب کرده اند ، از ۱۰ خرداد در کارگزاری ها با مصوبات شورای بورس آغاز شد. اما با این حال هنوز بسیاری از متقاضیان فروش سهام عدالت به فرآیند طی شده معترضند؛ حال این پرسش مطرح است که مشکل از کجا ناشی می شود؟
معضلی به نام ثبت دستی سفارش فروش سهام عدالت
بررسی های کارشناسی نشان می دهد طبق طرح اولیه مصوبه شورای بورس، باید کارگزاران، مدیریت سفارش های سهام عدالت را صرفا از طریق سرویس های فراهم شده در شرکت سپرده گذاری انجام می دادند، ولی با دستور وزیر اقتصاد در مورد مجاز بودن دریافت سفارش ها از بانک ها و مکانیزه نبودن فرآیند، بسیاری از سفارش های بانک ها با تاخیر و مغایرت های فراوان و عمدتا به صورت دستی جمع آوری شده است. در دنیای نوین امروزه طبیعتا مهندسی فرآیندهای کسب و کار باید با بهره گیری از سرویس های الکترونیک به نحوی صورت پذیرد تا تطابق فرآیندها با عملیات اجرایی به افزایش کارآیی منجر شود. در نهایت به رغم مهیا بودن بستر دریافت سفارش های الکترونیک در شرکت سپرده گذاری که از تاریخ ۱۰ خرداد در اختیار کارگزاران قرار گرفته بود، به دلیل نا هماهنگی کارگزاران و بانک ها و مهندسی نامناسب فرآیند ارتباطی، بسیاری از سفارش های فروش از طریق فایل و به صورت دستی( نه مکانیزه) برای شرکت سپرده گذاری با هدف بررسی صحت داده ها و تجمیع سفارش ها ارسال می شد. البته مطابق انتظار در این فرآیند دستی بسیاری از سفارش ها به دلایل مختلف غیرمعتبر بودند و بلااثر تلقی شده است.
دلیل تأخیر در واریز وجه سهامداران عدالت
یکی دیگر از دلایل تأخیر زمانی در واریز وجه و فروش مربوط به مدیریت و بازارگردانی انجام معاملات است. سفارش های سهام عدالت طبق مصوبات شورای بورس به قیمت باز از مشتریان اخذ شده تا کارگزاران بتوانند در هماهنگی با ناظر بازار سفارش ها را به بهترین نحو ممکن انجام دهند و ممکن است عملیات فروش با توجه به شرایط بازار طی چند مرحله و با تأخیر زمانی صورت پذیرد. در هر مرحله پس از انجام معامله هر مقداری که فروش انجام شده، ظرف ۳ روز کاری در اختیار کارگزاران قرار می گیرد و کارگزاران مکلف هستند عملیات تسویه و پشتیبانی از مشتریان را انجام دهند. هرچند هم اکنون برخی کارگزاران به رغم آماده بودن زیرساخت ارتباطی عملیات تسویه و پرداخت، هنوز نتوانسته اند بستر مناسب و سیستماتیک برای پاسخگویی مشتریان فراهم کنند و این امر مزید بر علت سردرگمی مشتریان سهام عدالت شده است.
مأموریت غیر ممکن
با گذشت ۲ ماه از زمان اجرایی شدن طرح آزادسازی، دارندگان سهام عدالت همچنان با مشکلات و دغدغه هایی رو به رو هستند؛ عمده مشکلات مشتریان سهام عدالت به تأخیر زمانی ناشی از انجام سفارش ها و واریز وجه مربوط است؛ طبق بررسی های به عمل آمده علت این امر عمدتا مربوط به ناهماهنگی کارگزاران و بانک ها در پیاده سازی صحیح و بهنگام مکانیزم سهام عدالت در روزهای آغازین بوده است. کارشناسان تأکید می کنند در ۲ ماه اخیر یکی از مهم ترین دغدغه های اجرایی مکانیزم فروش سهام عدالت، ناتوانی سیستم های معاملات الکترونیک بازارسرمایه در مدیریت حجم سفارش های بالا مبتنی برحساب مشتریان سهام عدالت بوده که ۱۸ میلیون نفر باید از طریق سامانه های آنلاین ثبت نام و درخواست سفارش های خود را ارسال می کردند. با توجه به وضع فعلی سیستم های الکترونیک بازار سرمایه طبیعتا امری غیرممکن به نظر می رسید که بتوان سفارش های ۱۸ میلیون نفر را با روش فعلی مدیریت کرد در نتیجه به نظر می رسد برای رفع این نوع مشکلات ناگزیر باید یک چرخه کاری جدید را که در عین حال با محیط کسب و کار در بازار سرمایه ایران تطابق بیشتری دارد، برای معاملات سهام عدالت و برون رفت از بن بست فعلی طراحی کنیم.
راهکار اصلاحی
کارشناسان برای اصلاح فرایند آزادسازی سهام عدالت و کاهش حجم اعتراض های مردمی به نحوه فروش این سهام طرحی ۸ ماده ای را آماده و ارائه کرده اند. طراحان این راهکار تازه، با اشاره به الزامات قانونی، به اجرا شدن طرح آزادسازی سهام عدالت، پس از ۱۴ سال، می گویند:باید راهکار نوینی منطبق با فرآیندهای فعلی بازار سرمایه اجرا می شد. از همین رو، کارشناسان، با مطالعه تطبیقی فرآیندهای الکترونیک بین المللی، روشی نوین مبتنی بر حساب کارگزار برای مدیریت سفارش های سهام عدالت تدوین کرده اند. در روش فعلی سیستم های آنلاین در سطح حساب مشتریان خرد مستقیم به سامانه معاملات متصل می شوند و روزانه بیش از چند میلیون حساب مشتری در ارتباط با سامانه های معاملات قرار می گیرند. اما در روش پیشنهادی گروهی از کارشناسان به دنیای اقتصاد، سهام عدالت دیگر به اتصال در سطح حساب مشتری به سامانه معاملات نیازی نیست و سفارش های مشتریان در سطح حساب کارگزاری با سامانه های معاملات در ارتباط هستند. کارشناسان طراح بر این باورندکه؛ این روش نوین به جلوگیری از پیامدهای زیان بار ناشی از ناکارآیی سیستم های معاملاتی فعلی منجر می شود تا سهامداران عدالت بتوانند با حداکثر سهولت قابل اجرا سفارش های فروش خود را انجام داده و در کمترین زمان ممکن از لحاظ اجرایی به وجه حاصل از فروش خود دست یابند.
مکانیزم اجرایی برای اصلاح فرآیند
در شکل زیر به صورت خلاصه اجرای پیشنهادی برای اصلاح فرآیند فروش سهام عدالت ارائه شده است. این روش در واقع یک تغییر در رویکرد عملیاتی حساب های معاملاتی و انجام معاملات در سطح حساب کارگزاری و تخصیص آن در سطح حساب مشتریان برای افزایش کارآیی بوده است.
۱- ابتدا دارندگان سهام عدالت که اطلاعات هویتی آنها مورد تائید قرار گرفته، می توانند از طریق یکی از کارگزاری های دارای مجوز فروش سهام عدالت و از طریق سرویس هایی که شرکت سپرده گذاری در اختیار آنها قرار داده ثبت نام و کارگزار ناظر خود را تعیین کنند.
۲- پس از تائید و تکمیل انتخاب کارگزار ناظر، دارندگان سهام عدالت می توانند درخواست فروش را تا سقف ۳۰ درصد از ارزش روز سبد ثبت کنند.
۳- سفارش ها در سطح حساب مشتریان به شرکت سپرده گذاری ارسال می شود تا پس از بررسی صحت و اعتبار سفارش ها، از سطح حساب مشتری به سطح حساب کارگزار ناظر برای نمادهای دارای سفارش فروش تجمیع و به حساب کارگزار مربوط برای مدیریت فروش ارسال شود. این فرآیند دو روز کاری زمان می برد و جزو فرآیندهای نوینی است که در سهام عدالت اجرا شده است.
۴- معامله گران کارگزاری با هماهنگی ناظر بازار و بر حسب شرایط بازار باید فروش ها را به نحوی انجام دهند که علاوه بر اجرای بهترین قیمت ممکن، کمترین آسیب به بازار وارد شده و به نوعی بازارگردانی سفارش ها را انجام دهند تا از رفتارهای هیجانی در بازار جلوگیری شود. این فرآیند حسب شرایط بازار ممکن است زمانبر باشد.
۵- معاملات سهام عدالت در سطح حساب کارگزاران ناظر مربوط در بازار انجام می شود و نتیجه آن به سیستم های بک آفیس کارگزاران و ارکان مربوط ارسال می شود.
۶- شرکت سپرده گذاری به دریافت اطلاعات اقدام و نتیجه معاملات و کنترل صحت و تطابق آن را بررسی می کند و در صورت صحت اطلاعات به عملیات تخصیص و تسویه و پایاپای اقدام می کند.
۷- پس از انجام معاملات در سطح حساب کارگزار، عملیات تخصیص معاملات از سطح حساب کارگزار به سطح حساب مشتریان همان کارگزاری به صورت سیستماتیک صورت می پذیرد. این فرآیند سه روز کاری زمان می برد و جزو فرآیندهای نوینی است که در سهام عدالت اجرا شده است.
۸- پس از عملیات تخصیص، سه روز کاری پس از انجام معامله نتایج جزئیات تسویه و پایاپای در سطح مشتریان از طریق زیرساخت های فراهم شده در شرکت سپرده گذاری ارسال می شود تا کارگزاران بتوانند عملیات پرداخت و تسویه با مشتریان را انجام دهند.
- 19
- 6
