پرونده بورس تهران در نیمه نخست تابستان با ثبت رشد ۶۰ درصدی شاخص کل بسته شد و این نماگر بر فراز سوپرکانال دو میلیون واحد ایستاد. سهامداران در این مدت میانگین روزانه ۴/ ۱ درصد سود به خانه بردند. ضمن آنکه شاهد افزایش ۸۷ میلیارد دلاری ارزش کل بازار بودیم و بیش از ۵۶ هزار و ۷۴۰ میلیارد تومان پول حقیقی جذب سهام شد. در عین حال طی آخرین روز کاری با ثبت رکوردی جدید در جریان عرضه های اولیه، شاهد مشارکت بیش از ۶ میلیون نفری در بورس تهران بودیم.
بورس تهران آخرین روز معاملاتی این هفته را با رشد۲ درصدی نماگر اصلی خود به پایان رساند و توانست بار دیگر به سوپرکانال دو میلیون واحد بازگردد. بازگشتی که عمدتاً مرهون رشد قیمت در سهام بزرگ و شاخص ساز بازار بود. به این ترتیب پرونده نیمه اول تابستان بازار سهام با رشد ۶۰ درصدی شاخص کل بسته شد تا سهامداران میانگین روزانه ۴/ ۱ درصد سود( نرخ بهره مرکب روزانه) را به خانه ببرند. در این میان ارزش کل بازار سهام با رشد ۸۷ میلیارد دلاری همراه شد و شاهد جذب ۷/ ۵۶ هزار میلیارد تومان پول حقیقی به گردونه معاملات سهام بودیم. از این رو در نیمه نخست تابستان نیز سهام در صدر بازارهای سرمایه گذاری ایستاد، جایی که دلار رشد ۲۴ و سکه ۴۴ درصدی را تجربه کردند.
رصد متغیرهای بورس
ارزش معاملات خرد سهام در نیمه نخست تابستان توانست رکوردهای جدید و متوالی را ثبت کرده و در مجموع دو بازار بورس و فرابورس تا محدوده ۳۰ هزار میلیارد تومان پیشروی کنند. این پایان کار نبود و میانگین روزانه ارزش دادوستد سهام نیز به حدود ۲۳ هزار میلیارد تومان ارتقا پیدا کرد که پیش تر نظیری برای آن نمی توان یافت. از این رو در مقایسه با بهار ۹۹، شاهد رشد ۸۰ درصد این متغیر مهم بورسی بودیم. پشت سر گذاشتن ۷۵۷ کانال تنها در ۳۴ روز معاملاتی نیمه اول تابستان در حالی رقم خورد که ارزش کل بازار سهام نیز به مرز ۹هزار هزار میلیارد تومان رسید.
رشد ۸۷ میلیارد دلاری ارزش بازار
با پایان نیمه نخست تابستان، بازده شاخص کل از ابتدای امسال تاکنون( در ۹۱ روز معاملاتی) از ۶/ ۲۹۶ درصد فراتر رفت که سریع ترین و فراگیرترین صعود تاریخ بورس تهران بود. این جهش به معنی بازده ۴/ ۱ درصدی مجموع ارزش شرکت های سهامی در مقیاس روزانه( نرخ بهره مرکب روزانه) است. در همان روزهای ابتدایی تیر۹۹، ارزش کل بازار سهام از مرز ۶/ ۵ هزار هزار میلیارد تومان عبور کرد و در آخرین روز این ماه به مرز ۹ هزار هزار میلیارد تومان رسید. به این ترتیب رشد ریالی ارزش بورس و فرابورس در ۳۴ روز معاملاتی تابستان به رقم ۳۳۰۰ هزار میلیارد تومان می رسد. این مهم نشان می دهد به طور متوسط روزانه ۱۰۰هزار میلیارد تومان ارزش بازار سهام افزایش یافته است. با جایگزینی دلار در محاسبات، در ماه گذشته شاهد افزایش ۸۷ میلیارد دلاری ارزش کل بازار سهام و عبور این متغیر از ۳۸۵ میلیارد دلار بودیم. هر چند در دو هفته اخیر، عواملی همچون شناسایی سود و قرار گرفتن در مرز روانی دو میلیون واحدی، بر نوسان شاخص سهام افزود اما همچنان هر کاهش قیمتی با هجوم خریداران مواجه می شود. شرایطی که سبب شده بسیاری از تحلیلگران بورس نتوانند نقطه پایانی برای روند صعودی شاخص سهام حداقل در کوتاه مدت بیابند.
نقاط داغ پول های حقیقی
بررسی های« دنیای اقتصاد» نشان می دهد از ابتدای تابستان تا ۱۵ مرداد۹۹، بیش از ۵۶ هزار و ۷۴۰ میلیارد تومان پول حقیقی جذب بازار سهام شده است. البته به دلیل نبود اطلاعات پول های اعتباری نمی توان برآورد کرد چه مقدار از این نقدینگی ورودی حاصل پول های تازه بوده است اما در هر حال رکوردی بی نظیر در کارنامه بازار سهام در نیمه اول تابستان ثبت شده است. بورس تهران از ابتدای تابستان تنها دو روز شاهد غلبه سهامداران عمده در سمت خرید بود و در باقی روزها این بازیگران حقیقی بودند که زمین خرید را در اختیار داشتند.
در این میان بیشترین خالص خرید حقیقی در نماد زیرمجموعه گروه های فرآورده های نفتی، فلزات اساسی، خودرو و چند رشته ای صنعتی ثبت شد و در مجموع شاهد جابه جایی ۵/ ۸ هزار میلیارد تومان نقدینگی در این گروه ها در مسیر حقوقی به حقیقی بودیم. در مقابل بیشترین خروج سرمایه خرد از گروه های سیمان، ماشین آلات و کانی های غیرفلزی بود.
عرضه های اولیه کوچک اما پرتقاضا
بازار سهام از ابتدای امسال تاکنون تا ۱۵ مردادماه، میزبان ۷ عرضه اولیه بود. از این رو سهام ۳ شرکت در فرابورس ایران و ۴ شرکت نیز در بورس تهران عرضه شدند که در نهایت رکورد مشارکت در عرضه های اولیه به ۵/ ۵ میلیون نفر ارتقا پیدا کرد. در مجموع این ۷ عرضه اولیه، حدود ۷ هزار میلیارد تومان نقدینگی جذب بازار سهام شد؛ عرضه های کوچکی که عمدتا از عهده پر کردن حجم مبنای روزانه برنیامده و سود چندانی نصیب سهامداران خود نکردند.
نیمه تابستان از دوربین صنایع
بررسی های آماری نشان می دهد در نیمه نخست تابستان از ۳۹ گروه فعال بورس، ۳۳ گروه با رشد شاخص همراه شدند و در مقابل شاهد افت میانگین قیمت ها در ۶ صنعت بازار بودیم. در این میان بیشترین سود از آن سهامداران گروه وسایل ارتباطی با تک سهم« لپارس» شد. به این ترتیب سهام شرکت پارس الکتریک در ۳۴ روز تابستان، سودی بالغ بر ۲۳۳ درصد از آن سهامداران خود کرد. پس از آن نیز گروه محصولات چرمی با تک سهم« وملی» بود که با رشد قیمت ۱۵۵ درصدی همراه شد.
شناسه تازه برای سبدها
اطلاعیه آغاز دوره معاملاتی قراردادهای آتی شاخص در حالی روی سایت سازمان بورس قرار گرفته است که این قراردادها از ۱۹مرداد تا اسفند ۱۳۹۹ قابل معامله هستند. اگرچه این ابزار پیش از این نیز وجود داشته اما دوره معاملاتی قرار داد آتی سبد سهام روی شاخص ۳۰ شرکت بزرگ اقدامی است که می تواند به توسعه ابزار های مالی در بازار سرمایه منجر شود.
قراردادهای اختیارمعامله با حرف« ج» آغاز می شوند ، روی سبد شاخص ۳۰ شرکت بزرگ، سبد شاخص فرآورده های نفتی، سبد شاخص صنعت استخراج کانه های فلزی، سبد شاخص صنعت فلزات اساسی، سبد شاخص صنعت محصولات شیمیایی، سبد شاخص صنعت قند و شکر، سبد شاخص صنعت سیمان، گچ و آهک، سبد شاخص صنعت بانک ها و موسسات اعتباری و سبد شاخص صنعت خودرو و ساخت قطعات آماده معامله هستند. با توجه به سابقه معاملات بورس کالا در بورس ایران و اشتیاق برخی فعالان بازار سرمایه به این سبک از معاملات در بخش سهام، امکان معاملات آتی سبد سهام یا آتی شاخص در بازار ایران از تاریخ ۲۵ آذرماه ۱۳۹۷ ایجاد شد. قرارداد آتی شاخص، نوعی قرارداد است که دارایی پایه آن شاخص است و ارزش خود را از آن دارایی پایه می گیرد.
در حال حاضر در بورس تهران نمادهایی مانند جسی( آتی شاخص ۳۰ شرکت بزرگ)، جبانک( آتی شاخص بانک ها)، جنفت( آتی شاخص فرآورده نفتی) و... قابل معامله است. در قرارداد آتی، خریدار و فروشنده توافق می کنند مقدار معینی از کالا را با قیمت مشخص و در زمان مشخص معامله کنند. به بیانی ساده در این نوع معامله، معامله گر تصمیم ندارد که کالا را الان تحویل بگیرد، ولی قیمت و زمان تحویل را از الان مشخص می کند و در موعد سررسید پرداخت را انجام می دهد. این کار به دلیل پوشش ریسک است. برای مثال یک شرکت تولید کننده قند و شکر احتمال افزایش نرخ چغندر قند را در آینده می دهد. برای این منظور قراردادی برای خرید با چغندرکار منعقد می کند که قیمت خرید و زمان تحویل مشخص باشد. به این کار خرید قرار داد آتی روی چغندر قند گفته می شود. در این صورت با افزایش قیمت چغندرقند، چون کارخانه از قبل قیمت خرید را پایین تر مشخص کرده است ، متضرر نمی شود و می تواند کمتر از قیمت بازار خرید کند. یکی از ویژگی های بازار آتی، دو طرفه بودن آن است. در بازار نقدی افراد فقط می توانند از افزایش قیمت ها سود کنند؛ اما در بازار آتی می توان از کاهش قیمت هم سود کرد. در مثال بالا چنانچه چغندر کار انتظار دارد قیمت چغندر کاهش یابد، از حالا با نرخ بالاتر قرارداد آتی روی آن را با تولید کننده قند و شکر منعقد می کند. در سررسید چنانچه قیمت چغندر کاهش یابد، چغندرکار نرخ بالاتر در قرارداد را دریافت می کند. به عبارت دیگر انتظارات در افزایش یا کاهش قیمت در آینده است که سود یا زیان را رقم می زند.
جذابیت جهانی
بر اساس آمارهای جهانی که WFB اعلام می کند، معمولاً مشتقات کالایی که مهم ترین آن قراردادهای آتی کالا است در رتبه اول قرار دارد، بعد از آن قراردادهای اختیار معامله شاخص سهام و بعد از آن تک سهم است و در رتبه بعدی قراردادهای آتی شاخص، قرار دارد. به عبارت دیگر قراردادهای آتی شاخص ابزارهای پرمعامله و جذاب در دنیا به حساب می آیند. اما با توجه به اینکه شاخص صرفا یک عدد است و امکان تحویل فیزیکی برای آن وجود ندارد، از نظر شرعی در ایران نمی توان روی آن قرارداد تعریف کرد. در توضیح این قرارداد ها رویا ذبیحی، کارشناس بازار سرمایه در گفت وگو با« دنیای اقتصاد» می گوید:یکی از ویژگی های قرارداد آتی دوطرفه بودن آن است؛ یعنی معامله گر علاوه بر موقعیت خرید در موقعیت فروش هم می تواند کسب سود کند.
از دیگر ویژگی ها می توان به وجود اهرم در قراردادهای آتی اشاره کرد که فرد می تواند با چند برابر پول خود به خرید و فروش اقدام نماید. ازجمله مهم ترین مزایای قراردادهای آتی شاخص می توان به چند نکته اشاره کرد. ایجاد تنوع در ابزارهای مالی و درنتیجه جذب سرمایه گذاران با سلیقه های مختلف ازجمله سرمایه گذاران خارجی، امکان استفاده از استراتژی های پوشش ریسک، افزایش جریان اطلاعات در رابطه با قیمت های آتی( در واقع انتظارات بازار از آینده را نشان می دهد) و به افزایش حجم معاملات هم در بازار افزایشی و هم در بازار کاهشی می انجامد. او ادامه می دهد:با این وجود ابزارهای مشتق مبتنی بر شاخص با الزامات فقهی شرع مقدس تطابق ندارند و مهم ترین عللی که برای این عدم تطابق از طرف فقها و صاحب نظران بیان شده است، عدم تادیه تقریبا صد درصد موارد این قراردادها( زیرا همه کسانی که اقدام به خرید و فروش این قراردادها می کنند، از این موضوع آگاهی دارند و جنبه صوری پیدا می کند)، مالیات نداشتن مورد معامله( یعنی شاخص) و عدم امکان تحویل آن و درنتیجه صوری بودن معامله است.
بر همین اساس تابه حال راه اندازی این ابزارهای مالی در بورس اوراق بهادار تهران امکان پذیر نبوده است. ازاین رو ابزاری طراحی شد که ازیک طرف با الزامات فقهی تطابق داشته و از طرف دیگر کارکردهای قراردادهای آتی و اختیار معامله شاخص را داشته باشد. برای حل مشکل مالیات نداشتن دارایی پایه، تصمیم بر آن شد که سبدی از سهام را که برای آنها شاخص محاسبه می شود( سبد مرجع) را کوچک و قابل معامله کرده و به عنوان دارایی پایه در نظر گرفته شود.
تأثير مثبت بر سبد ها
اما باید دید این اقدام چه تاثیری بر سبد ها ایجاد می کند. رویا ذبیحی، کارشناس بازار سرمایه در این باره می گوید:درصورتی که در طول دوره معاملاتی، سبدمرجع به لحاظ ترکیب و نسبت موجود تغییر نکند، سبد پایه هم تغییر نمی کند و در سررسید همان تعداد سهام تحویل داده می شود. اما به ۳دلیل ممکن است سبد سهام تغییر کند. اولین مورد تقسیم سود توسط هر یک از شرکت های موجود در سبد سهام است که در این صورت سود تقسیمی تبدیل به سهام موجود در سبد پایه می شود تا نسبت میان آنها به هم نخورد. دومین مورد، افزایش سرمایه هر یک از شرکت های موجود در سبد مرجع است.
این فعال بازار سرمایه در ادامه می گوید:در صورت افزایش سرمایه از محل سود انباشته و اندوخته، سهام جایزه به سبد تعلق می گیرد و با توجه به اینکه تعداد سهام آن شرکت در سبد پایه زیاد شده و قیمت سهم به همان مقدار کاهش می یابد، تاثیری بر سبد مرجع ندارد. اما در افزایش سرمایه از محل آورده نقدی، به سهام موجود در سبد پایه و مرجع حق تقدم تعلق می گیرد. سهامداران در سبد مرجع با پرداخت هزار ریال، حق تقدم ها را به سهم تبدیل می کنند و این باعث افزایش ارزش سبد مرجع می شود. اما در سبد پایه امکان پرداخت ارزش اسمی سهام و تبدیل حق تقدم ها به سهم وجود ندارد. بنابراین برای اینکه سبد پایه نماینده سبد مرجع باقی بماند، بخشی از حق تقدم ها و بخشی از دیگر سهام موجود در سبد را به فروش رسانده تا وجه موردنیاز برای تبدیل مابقی حق تقدم ها فراهم شود. این تغییرات هم به گونه ای انجام می شود که نسبت بین سهام، برای سبد پایه و سبد مرجع یکسان شود. تعیین اینکه با فروش چه تعداد از حق تقدم ها و سهام دیگر موجود در سبد، نسبت برقرار می شود نیز ساده است. کافی است که ارزش سبد پایه پیش از اقدام شرکتی را بر ارزش سبد مرجع پس از اقدام شرکتی تقسیم کرده و حاصل را در تک تک سهام موجود در سبد مرجع ضرب کنیم؛ حاصل تعداد سهام موجود در سبد پایه پس از اقدام شرکتی را نشان می دهند.
ذبیحی درباره بعد سوم نیز می گوید:مورد سوم بازنگری در سبد مرجع در شرکت بورس است. ممکن است شرکتی دیگر حائز شرایط وجود در شاخص ۳۰شرکت بزرگ نباشد و حذف شود و شرکت دیگری جای آن را بگیرد، در این حالت ارزش سبد پایه باید درست مثل قبل باشد که سبد پایه، نماینده سبد مرجع باشد. ممکن است شرکتی در صنعتی تازه وارد بورس شود، در این حالت از تعداد سهام سایر شرکت ها فروخته شده و برای خرید سهام شرکت ورودی استفاده می شود تا سبد پایه باز هم نماینده ای از سبد مرجع باشد.
قاعده برد- برد در بازارهای نزولی و صعودی
نگار نظری، مدیر عملیات بازار ابزارهای نوین بورس تهران درخصوص این نحوه تسویه قراردادهای مشتق به« دنیای اقتصاد» می گوید:تسویه این قرارداد ها به دو صورت است، یا به صورت نقدی انجام می شود یعنی cash settlement یا به صورت فیزیکی دلیوری است. در دنیا قراردادهای شاخص cash settlement هستند یعنی به صورت نقدی معامله می شوند و در زمان سررسید ما به التفاوت قیمت های تسویه با ارزش با عدد شاخص که آن روز است جابه جا می شود. اما به دلیل اشکال شرعی حتماً مبنای تعریف قراردادها و اساس تحویل، فیزیکی صورت می گیرد ، لذا به دنبال یک راهکار جایگزین برای تعریف قرارداد آتی شاخص بودیم.
او ادامه می دهد:راهکار اولی این بود که از صندوق های شاخص فعلی که سال های گذشته در بورس تهران راه اندازی شد بعنوان دارایی پایه استفاده کنیم. بازدهیِ این صندوق ها دقیقا برابر با بازدهی شاخص مرجعشان نیست. در نتیجه اگر قرار بود روی اینها قراردادهای آتی تعریف شود، در این راهکار، امکان انحراف از بازدهی شاخص برای سرمایه گذار وجود داشت.
به همین خاطر در مرحله بعد با استفاده از یک سبد که دقیقا بازدهی آن برابر با بازدهی شاخص مرجع باشد که این شاخص می توانست از شاخص ۳۰ شرکت بزرگ باشد، ۵۰ شرکت فعال باشد یا حتی شاخص صنایع که در حال حاضر هم دارایی های پایه ای که تعریف شد، براساس شاخص صنایع و ۳۰ شرکت بزرگ است. نکته دوم اینکه توانستیم شرعی بودن و مجوز آن را از کمیته فقهی اخذ کنیم. این سبد به قدری کوچک شده است که نشان دهنده شاخص است و هر زمان شما عدد شاخص را ببیند، دقیقا ارزش سبد پایه خود را محاسبه می کنید و تحویل پذیر است.
نظری در ادامه می گوید:از مهم ترین مزایای قراردادهای آتی چه تک سهم و چه سبد سهام بحث اهرمی بودنشان هست. مثلا شما در معاملات نقدی مثل سهام باید ۱۰۰ درصد ارزش معامله را پرداخت کنید تا بعنوان مالک شناسایی شوید و بعد امکان فروش آن را داشته باشید. در صورتی که در ابزارهای مشتق از جمله قراردادهای آتی، شما صرفا درصدی از ارزش معامله را پرداخت می کنید که این درصد را خود بورس ها تعیین می کنند و در اطلاعیه معاملاتی هم به بازار اعلام می کنند که این درصد چقدر است و به عنوان وجه تضمین یا وجه الضمان تعهدی که شما بعنوان خریدار یا فروشنده در قراردادهای آتی می پذیرید باید پرداخت کنید. یک قاعده کلی در مورد مشتقات وجود دارد که هر جا بحث تعهد مطرح باشد، بحث پرداخت این وجه الضمان بابت تضمین ایفای تعهدات هم وجود دارد. حال در مورد قرارداد های آتی چه تک سهم و چه از نوع شاخص یا سبد سهام، چون هر دو طرف متعهد هستند، پس باید این وجه الضمان را هر دو طرف پرداخت کنند.
از مزایای دیگر این قراردادها این است که معامله گر هم از بازار صعودی و هم از بازار نزولی می تواند منتفع شود. در صورتی که اگر بخواهیم آن را با معاملات سهام مقایسه کنیم، صرفا این کسب سود از بازار صعودی است. طبق تعریف این قرارداد من بعنوان فروشنده شما به عنوان خریدار روی قیمت، روی تعدادی که قرار است با هم توافق می کنیم که فروشنده چه چیزی را به خریدار تحویل دهد. ولی تمام این اتفاقات در آینده می افتد.
در مورد قرارداد های آتی برای بازار نزولی فروشنده سود می کند و در بازار صعودی چون خریدار عملا ارزان تر از بازار دارایی را تحویل می گیرد که در اینجا مد نظر ما سبد شاخص است، در نتیجه آن سود می کند.
مزیت دیگر قراردادهای آتی این است که شما نیاز نیست دارایی پایه را در زمان اتخاذ موقعیت فروش داشته باشید.
- 13
- 5
