رشته بیوتکنولوژی یک رشته کاربردی و میان رشته‌ای مهندسی ـ علوم پایه استرشته بیوتکنولوژی چیست؟
واژه زیست فناوری یا بیوتکنولوژی نخستین بار در سال ۱۹۱۹ از طرف کارل ارکی (Karl Ereky) به مفهوم کاربرد دانش های پزشکی و زیستی و اثر متقابل آن در فناوری های ساخت بشر، بکار برده شد و تعدادی او را بعنوان پدر علم بیوتکنولوژی می شناسند. رشته بیوتکنولوژی، به آن گروه از فعالیت های انسانی می گویند که با استفاده از موجودات زنده برای تأمین نیازهای انسان در مقیاس صنعتی انجام می شود. به عبارت دیگر، به کارگیری پیشرفت های علمی و فنی در علوم زیستی، برای تولید و توسعه فرآورده های تجاری را زیست فناوری می نامند.
رشته بیوتکنولوژی، امروزه به دلیل های فراوانی، به عنوان ابزاری مهم و کارآمد، در زمینه تولید و توسعه ملی و افزایش استقلال کشورهای درحال توسعه، مورد توجه قرار گرفته است. از جمله این دلایل میتوان ارزش افزوده زیاد، فراگیر شدن سریع و ایجاد موقعیت های برتر اقتصادی و علمی را نام برد.
رشته بیوتکنولوژی به جهت افزایش کمیت و کیفیت محصولات زراعی، دارویی، پزشکی و …، به جهت شبیه سازی های موفق حیوانات، پاکسازی محیط زیست، تولید مواد موردنیاز انسان و صدها مورد دیگر، به یکی از مهم ترین ابزار های بهبود کیفیت زندگی بشر تبدیل شده است. دامنه وسیع کاربردی رشته بیوتکنولوژی توانسته تمام جنبه های زندگی انسان را تحت‌تأثیر خود قرار دهد، چه از حیث بهداشتی، چه اقتصادی، چه دارویی و …. این تأثیر به حدی بوده که دانشمندان قرن ۲۱ را، قرن بیوتکنولوژی می دانند.
تعریف رشته بیوتکنولوژی
رشته بیوتکنولوژی از بین داوطلبان گروه های آزمایشی علوم ریاضی و علوم تجربی دانشجو می پذیرد. چرا که برخی از گرایش های این رشته به علوم پزشکی و برخی دیگر از گرایش ها به رشته های مهندسی مربوط می شوند. اساس و پایه رشته بیوتکنولوژی جدید را میتوان انتقال ژن های یک موجود به موجود دیگر و فعال کردن آنها در موجود جدید دانست. این رشته از سه مرحله کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری تشکیل شده است و دانشجویان میتوانند در یکی از شش گرایش بیوتکنولوژی فراورش زیستی، بیوتکنولوژی میکروبی، بیوتکنولوژی مولکولی، بیوتکنولوژی پزشکی، بیوتکنولوژی کشاورزی و بیوتکنولوژی محیطی ادامه تحصیل دهند.
امروزه رشته بیوتکنولوژی به یک ابزار مهم، برای تأمین بسیاری از نیازهای بشر تبدیل شده استدانشجویان رشته بیوتکنولوژی در مرحله کارشناسی بعد از گذراندن موفقیت آمیز ۱۳۲ واحد دروس مشترک معرفتی- نظری، علوم پایه، پزشکی، مهندسی و مبانی بیوتکنولوژی بعلاوه آموختن زبان انگلیسی در حد ۵۵۰ نمره تافل و آشنایی کامل با یک زبان برنامه نویسی کامپیوتر در صورتی که معدل آن ها در هر نیمسال تحصیلی ۱۵ باشد، میتوانند وارد مرحله دوم یعنی مقطع کارشناسی ارشد شوند که در این مقطع یکی از ۶ گرایش بیوتکنولوژی میکروبی، بیوتکنولوژی پزشکی، بیوتکنولوژی محیطی و دریایی، بیوتکنولوژی مولکولی، فرآورش زیستی و بیوتکنولوژی کشاورزی (گیاهی) را انتخاب کرده و پس از گذراندن ۴۸ واحد در یکی از گرایشهای تخصصی و انجام معادل ۶ واحد پژوهشهای انفرادی و ارائه ۲ واحد سمینار از مقطع کارشناسی ارشد فارغ التحصیل می شوند. در این مرحله در صورتی که میانگین نمرات دروس مقطع کارشناسی ارشد آن ها حداقل ۱۶ باشد، میتوانند در امتحان جامع شرکت کنند و در صورت موفقیت در این امتحان، وارد مرحله دکترای تخصصی (D.Ph) خواهند شد و رسماً برای ثبت پایان نامه دکتری اقدام کنند.
پیشینهٔ رشته بیوتکنولوژی در ایران
ایران سرمایه گذاری هایی را برای تربیت نیروی انسانی و ایجاد چند مرکز تحقیقاتی شروع کرده است. مؤسسه تحقیقات واکسن و سرم سازی رازی و انستیتو پاستور از موسسات قدیمی ایران هستند که در زمینه تولید سرم و واکسن از زیست فناوری استفاده می کنند ولی اولین مرکز تخصصی بیوتکنولوژی دو دهه پیش در سازمان پژوهش های علمی و صنعتی ایران شکل گرفت. پس از آن مرکز ملی تحقیقات مهندسی ژنتیک و مؤسسات تحقیقاتی دیگر در بخش های گوناگون به ویژه دانشگاه ها فعال تر شدند.
در دههٔ ۷۰ گروهی از طرف وزارت خانه های علوم، جهاد کشاورزی و بهداشت و درمان به خارج اعزام شدند و با بازگشت این گروه، فعالیت های تحقیقاتی رونق گرفت. در سال ۱۳۷۹ گروه بیوتکنولوژی به درخواست متخصصان و به دستور محمد خاتمی، رئیس جمهور وقت، در وزارت علوم تشکیل شد و برنامهٔ ملی بیوتکنولوژی نتایج فعالیت این گروه است. به دنبال پیشرفت های حاصل شده و اقدامات شورای عالی زیست فناوری، شورای عالی انقلاب فرهنگی در ماه اسفند ۱۳۹۰ سند تشکیل ستاد توسعه زیست فناوری را تصویب نمود و این ستاد ذیل معاونت علمی و فناوری رئیس جمهور تأسیس گردید.
هدف از رشته بیوتکنولوژی
مهمترین هدف رشته بیوتکنولوژی ارتقاء سطح دانش رشته زیست فناوری پزشکی با توجه به نیازهای پزشکی کشور و ایجاد نگرشی باور پذیر در بین سایر گرایش های پزشکی میباشد که با در تعامل قرار دادن توانمندیهای علمی و عملی آنها به شکل شکل گیری رویکرد های نوین پزشکی ملکولی در کشور کمک می نماید، به صورتی که دوشادوش دیگر گرایش های پزشکی مربوط، آموخته های علمی و عملی خود را در حوزه زیست فناوری و مهندسی ژنتیک بکار می گیرد و در ثمر دهی نتایج کار گروهی کوشا می باشد.
توانایی های لازم برای رشته بیوتکنولوژی
گفتنی است که دوره دکترای مستقیم رشته بیوتکنولوژی، دوره آموزشی خاصی است که مناسب با توانایی های دانشجویانِ سرآمد به صورت پیوسته و فشرده تنظیم شده است و با پذیرش دانشجویانی که از نظر بهره هوشی، قدرت درک و استدلال، توان نوآوری و خلاقیت، خودآموزی و استفاده مناسب از وقت، علاقه و انگیزه شدید به یادگیری و توانایی های ذهنی و روانی سرآمد همگنان خود هستند، آنان را برای اخذ درجه دکتری در رشته بیوتکنولوژی آماده می کند. از همین رو نیمی از ظرفیت پذیرش این رشته به داوطلبانی اختصاص دارد که در مرحله ماقبل نهایی المپیادهای دانش آموزی ریاضی، فیزیک، شیمی، کامپیوتر و زیست شناسی پذیرفته شده باشند و نیمی دیگر هم مخصوص داوطلبانی است که از طریق آزمون سراسری وارد شده و نمره کل آزمون سراسری آن ها از ۰۰۰, ۱۰ کم تر نباشد.
رشته بیوتکنولوژی، روش جدید بدست آوردن بسیاری از داروهاستموقعیت شغلی رشته بیوتکنولوژی در ایران
رشته بیوتکنولوژی، یک رشته جدید است و بی گمان مدتی زمان خواهد برد تا فارغ التحصیلان آن، جایگاه حقیقی خویش را پیدا کنند ولی این به معنای آن نیست که موقعیت شغلی برای فارغ التحصیلان رشته زیست فناوری مهیا نمی باشد زیرا زمینه کار بیوتکنولوژی در درون کشور مساعد است و به عنوان مثال اکنون عده ای از دانشجویان دوره دکترای میکروبیولوژی که در زمینه بیوتکنولوژی میکروبی مطالعه می کنند، بر روی آبهای شور کشور مانند دریاچه ارومیه که امکان رشد موجودات در آن پیچیده و مشکل است، تحقیق می کنند تا با بهره گیری از تکنیک های بیوتکنولوژی، محیطی مناسب برای رشد موجودات دریایی در درون آن فراهم آورند. از سوی دیگر فارغ التحصیلان رشته بیوتکنولوژی میتوانند بعنوان نیروی انسانی متخصص برای مدیریت میانی و هدایت امور فنی خطوط تولید، مزارع و آزمایشگاهها مشغول به فعالیت شوند.
دروس رشته بیوتکنولوژی در طول تحصیل
۱. دروس مشترک در گرایش های مختلف بیوتکنولوژی
روانشناسی عمومی، فلسفه عمومی، فلسفه هنر و زیبایی شناسی، فلسفه و روش شناسی علوم، تاریخ علم، روش تحقیق، مبانی منطق، منطق ریاضی، اصول و مبانی مدیریت صنعتی، آشنایی با قرآن کریم، مبانی علم حقوق و روابط بین الملل، اصول علم اقتصاد، ریاضی عمومی، آمار و احتمالات، محاسبات علمی عددی، شیمی عمومی، شیمی آلی، شیمی تجزیه، شیمی فیزیک، مکانیک، الکتریسته و مغناطیس، موج و حرارت، فیزیک جدید، زیست شناسی عمومی، زیست شناسی سلولی، زیست شناسی مولکولی، ژنتیک عمومی، ژنتیک میکروارگانیسم ها، اصول مهندسی ژنتیک، میکروبیولوژی عمومی، میکروبیولوژی کاربردی، بیوشیمی ساختمانی، متابولیسم، روش های بیوشیمی و دستگاه ها، ایمنی شناسی، زیست شناسی پرتوی، اصول مهندسی بیوشیمی، موازنه جرم و انرژی، مکانیک سیالات، انتقال حرارت، انتقال جرم، مبانی بیوتکنولوژی پزشکی، مبانی بیوتکنولوژی مولکولی، مبانی بیوتکنولوژی کشاورزی، مبانی بیوتکنولوژی محیطی، مقررات زیست ایمنی.
۲. دروس تخصصی گرایش بیوتکنولوژی پزشکی
ایمونوژنتیک، ایمنی شناسی سلولی- مولکولی، ژنتیک پزشکی، متابولیت های میکروبی، فاراماکوژنتیک، فرآورده های نوترکیب، مهندسی ژنتیک پیشرفته، آنزیمولوژی.
۳. دروس تخصصی گرایش بیوتکنولوژی محیطی و دریایی
فروشوئی میکروبی، تصفیه بیولوژیکی فاضلاب ها، تصفیه بیولوژیکی آلاینده های خطرناک، آلودگی دریا و بیوتکنولوژی دریایی، پاک سازی زیستی، مدلسازی و شبیه سازی فرآیندها، معادلات دیفرانسیل، شیمی فیزیک، میکروبیولوژی محیطی.
۴. دروس تخصصی گرایش بیوتکنولوژی مولکولی
بیوفیزیک سلولی مولکولی، مهندسی ژنتیک پیشرفته، آنزیمولوژی، ساختمان و عمل پروتئین ها، ساختمان و عمل اسیدهای نوکلئیک، زیست شناسی مولکول پیشرفته، بیولوژی سلولی- مولکولی تکوینی، شیمی فیزیک.
۵. دروس تخصصی گرایش فرآورش زیستی
مهندسی واکنش های شیمیایی، فرآیندهای جداسازی، طراحی راکتورهای بیو شیمیایی (بیوراکتورها)، مبانی بیوتکنولوژی تخمیر، پدیده های انتقالی در سیستم های بیوشیمی، کنترل فرآیند، طرح و اقتصاد مهندسی، معادلات دیفرانسیل، شیمی فیزیک.
اساس و پایه رشته بیوتکنولوژی جدید را می توان انتقال ژن های یک موجود به موجود دیگر دانست۶. دروس تخصصی گرایش بیوتکنولوژی کشاورزی
سیتوژنتیک (کلاسیک و نوین)، اصول اصلاح نباتات، اصلاح نباتات پیشرفته، کشت بافت گیاهی و کاربردهای آن، تعیین نقشه ژنی گیاهی (کلاسیک و نوین)، ژنتیک مولکولی گیاهی، روش های نوین انتقال ژن به گیاهان، آفت ها و بیماری های گیاهی، مهندسی ژنتیک پیشرفته.
۷. دروس تخصصی گرایش بیوتکنولوژی میکروبی
میکروبیولوژی محیطی، فیزیولوژی میکروارگانیسم ها، پدیده های تخمیری، پروتئین ها و پلی ساکاریدهای میکروبی، بیوتکنولوژی غذایی، بیوتکنولوژی آرکی باکترها، آنتی بیوتیک ها، بیوتکنولوژی قارچ ها.
گردآوری: بخش دانشگاه سرپوش
- 10
- 6
