تعريف :
علم بينايي سنجي با دو شاخه اصلي چشم پزشکی و بينايي سنجي و اپتومتري، وظيفه حفظ و نگهداري سلامت و بهداشت اين عضو ظريف و مهم را بر عهده دارد. ما در اينجا شاخه ناشناخته‌تر اين علم يعني بينايي سنجي را كه در رشته دانشگاهي بينايي سنجي تدريس مي‌شود معرفي مي‌كنيم.
بينايي سنجي علم مراقبت‌هاي بينايي است و كارشناسان اين رشته به عنوان مراقبين بهداشت چشم مسئوليت حفظ و سلامت بينايي را بر عهده دارند.
سازمان بهداشت جهاني بينايي سنجي را مراقبت از بينايي مي‌داند. به اين معنا كه يك بيمار چشم در آغاز بايد توسط يك بينايي سنج معاينه شود تا اگر دچار عيوب انكساري و اختلالات ديد دو چشمي انحرافات عضلاني انكسار چشم و مواردي از اين قبيل بود توسط متخصص بينايي سنج معاينه گردد و در غير اين صورت به پزشك متخصص ارجاع داده مي‌شود.
تشخيص و تصحيح عيوب انكساري (نزديك بيني، دوربيني و آستيگماتيسم) با تجويز عدسي‌هاي مناسب مانند عدسي‌هاي عينك يا لنزهاي عكاسي ،تشخيص و تصحيح اختلالات ديد دو چشمي و تنبلي چشم، تعيين بهداشت عمومي چشم و بهداشت بينايي در محيط‌هاي كار و تحصيل و دادن آموزش لازم در اين زمينه بر عهده بينايي سنج است.
تهيه و تجويز وسايل كمك بينايي مانند اكولرهاي ساده و مركب، سيستم‌هاي تلسكوپيك و تلويزيون‌هاي مدار بسته براي نيمه بينايان و اندازه‌گيري ميدان بينايي در تخصص فارغ التحصيلان اين رشته مي‌باشد.
دو رشته چشم پزشكي و بينايي سنجي در كنار هم قرار دارند اين دو رشته در بعضي از مواقع از هم مجزا هستند. مثلاً تعيين نمره عينك يا تصحيح اختلالات ديد در تخصص اپتومتريست است و چشم پزشكان در زمينه بيماريهاي چشم بخصوص جراحي متبحر هستند.
تاریخچه اپتومتری در جهان
تاریخ اپتومتری به پیشرفت در دانش بینایی شناسی، بخشهایی از دانش پزشکی، میکرب‌شناسی، فیزیولوژی، دانش اپتیک، و ابزارهای وابسته به دانش اپتیک، تکنیکهای تصویربرداری و سایر حرفه‌های مراقبت از چشم گره خورده است. تاریخ بینایی سنجی را می‌توان تا مطالعات ابتدایی انجام شده در زمینه اپتیک تشکیل تصویر در چشم دنبال کرد.
ریشه‌های علم بینایی سنجی به چند هزار سال قبل از میلاد مسیح بر می‌گردد که از وجود عدسیها در تزئینات استفاده می‌شده است. البته کاملاً نامشخص است که اولین عینک در چه زمانی پدید آمده است دانشمند انگلیسی و تاریخ‌شناس ژوزف نیدهام در کتاب علم و تمدن در چین در مورد ادعاهایی صحبت کرد که عینک در چین بوجود آمده است. او اعتقاد داشت این علم در چین در سالهای ۱۴۰۰ تا ۱۷۰۰ میلادی انجام گرفته است اگر چه شاهدی بر مدعای خودش نداشت و حتی بعضی منابع اعتقاد دارند که در آن سالها عینک به چین وارد شده بود.
تحقیقاتی که دیوید گاس در آمریکا انجام داد نشان می‌دهد که در اواخر قرن سیزدهم دست نوشته‌هایی در ایتالیا کشف شده است که دقیقاً این جمله نوشته شده بود «هنوز بیست سال نیست که هنر ساختن عینک را کشف کرده‌ایم».
در سال ۱۹۰۷ پروفسور برتولد لوفر پاتولوژیست آلمانی-آمریکایی بیان کرد که قدمت ساخت عینک در هند بیشتر از اروپا است. به هر حال منابع متفاوت اظهارات متفاوتی در زمینه ساخت و کشف عینک دارند ولی آنچه مسلم است این است که قدمت عینک حداقل به بیش از هفتصد سال پیش بر می‌گردد. بنتیو دازا کتابی را در سال ۱۶۲۳ چاپ کرد که طرز ساختن و استفاده از عینک را بیان کرد. در سال ۱۹۶۲ ویلیام مولینیوکس کتابی را در مورد نورشناسی و لنزها نوشت و عیب‌های میوپیا و مشکلات مرتبط با نزدیک بینی را در آن اشاره کرده است. کپلر کشف کرد که رتینا باعث بوجود آمدن بینایی می‌شود. از سال ۱۷۷۳ تا حدود ۱۸۲۹ توماس یانگ ناتوانی آستیگماتیسم را کشف کرد و جورج بیدل عینک‌هایی را طراحی کرد برای تصحیح مشکلاتی که لنزهای اسفرولیندریکال را شامل می‌شدند. به صورت کلی در اوایل قرن ۲۱ این رشته به عنوان یک رشته مورد پذیرش در همه دنیا در نظر گرفته می‌شود.
مقاطع تحصيلي و گرايش هاي رشته بينايي سنجي :
علم بينايي داراي دو شاخه اصلي چشم پزشكي و بينايي سنجي مي‌باشد. كه هر يك از اين دو شاخه به شاخه‌هاي فرعي‌تري تقسيم مي‌شوند. مثلاً رشته چشم پزشكي در دوره فوق تخصصي داراي شاخه‌هاي تخصصي‌تر از قبيل تخصص در زمينه جراحي پلك، فشار چشم و شبكيه مي‌باشد. (توضيح اينكه دانشجويان براي تحصيل در رشته چشم پزشكي بايد دوره پزشكي عمومي را بگذرانند و پس از موفقيت در آزمونهاي دكتراي تخصصي به تحصيل در اين رشته مشغول شوند).
بينايي سنجي در مقاطع كارشناسي، كارشناسي ارشد و دكترا مي‌باشد. كه در مقطع ليسانس داراي گرايش خاصي نيست و به صورت عمومي ارائه مي‌گردد.
رشته بينايي سنجي در دوره فوق ليسانس و دكترا داراي گرايشهاي تخصصي مانند ناهنجاريهاي ديد دو چشمي و تمرينات اپتومتريك، وسايل كمك بينايي و تجويز لنزهاي نامرئي است. يعني يك متخصص بينايي سنج در اين زمينه‌ها اطلاعات تخصصي‌تر و بيشتري نسبت به يك چشم پزشك دارد.
فرصت هاي شغلي رشته بينايي سنجي :
سازمان بهداشت جهانی علم بینایی‌سنجی را مراقبت اولیه از بینایی می‌داند. به این معنا که یک بیمار چشم در آغاز باید توسط یک بینایی‌سنج (اپتومتریست) معاینه شود تا اگر دچار عیوب انکساری، اختلالات دید و دو چشمی، انحرافات عضلانی آشکار و غیر آشکار، تنبلی چشم، فیکساسیون‌های غیر مرکزی و مواردی از این قبیل بود توسط متخصص بینایی‌سنجی معاینه گردد و در غیر این صورت به پزشک متخصص ارجاع داده شود.
مردم اگر قابليت‌هاي يك بينايي سنج را بدانند، متوجه مي‌شوند كه در بسياري از مواقع به جاي مراجعه به چشم پزشك بايد به بينايي سنج مراجعه كنند. چون بيشتر مردم براي عيوب انكساري، تنبلي يا انحرافات چشم به چشم پزشك مراجعه مي‌كنند و تمامي اين موارد در حيطه كار يك بينايي سنج است مثلاً براي درمان انحرافات چشم ۵ روش وجود دارد كه ۴ روش در حيطه كار اپتومتريست و يك روش در حيطه كار چشم پزشك است.
فارغ التحصيلان اين رشته علاوه بر اين كه مي‌توانند بطور مستقل مطب باز كنند و در زمينه تخصص خود فعاليت كنند تنها افرادي هستند كه در زمينه ارائه عينك‌هاي مربوط به عيوب انكساري به طور علمي و دانشگاهي تخصص ديده‌اند.
از ديگر فعاليت هاي يك بينايي سنج مي‌توان به موارد زير اشاره كرد. مشاوره در مورد بهداشت چشم و مشكلات بينايي در محيط‌هاي آموزشي، خدماتي و…. سنجش بينايي در سازمانهاي مختلف، فعاليت در بيمارستانها و درمانگاهها، تأسيس موسسه ساخت و فروش عينك مي‌باشد.
توانمندي هاي لازم براي موفقيت در رشته بينايي سنجي :
یک بينايي سنج بايد به درس فيزيك مسلط بوده و بخصوص به فيزيك نور علاقمند باشد و در طول دبيرستان درسهاي رياضي و زيست‌شناسي را بخوبي فرا گرفته باشد. از نظر جسماني نيز لازم است كه از چشم‌ها و دست هايي سالم برخوردار باشد. ضرايب دروس عبارتند از زيست‌شناسي با ضريب ۴ و شيمي با ضربي ۳ و فيزيك و رياضي با ضريب ۲٫
اپتومتريست يا ( بينايي سنج ) کيست؟
اپتومتري يا بينايي سنجي علم مراقبت هاي بينايي است و اپتومتريست يا بينايي سنج به کسي گفته مي شود که در رشته اپتومتري در دانشگاه تحصيل نموده و قادر است پس از معاينه و تشخيص به درمان اختلالات بينايي پرداخته و از طريق تجويز وسايل کمک بينايي مانند عينک ، لنزهاي تماسي و انجام يکسري تمرينات و ورزشهاي چشمي و دادن توصيه ها و دستورات بهداشتي لازم به کارايي بيشتر سيستم بينايي شما کمک نمايد علاوه بر اين اپتومتريست ها از چشم و ساختمانهاي ضميمه آن مانند سيستم اشکي و پلک ها معاينه بعمل مي آورند و در صورت وجود هر گونه اختلال يا بيماري که نيازمند درمان طبي باشد بيماران را به ساير پزشکان ارجاع مي نمايند .
همچنين اپتومتريست ها کار عرضه و فروش وسايلي را که تجويز مي کنند ( عينک و لنز ) بر عهده دارند ( اپتومتريست ها تنها گروهي هستند که کار ساخت عينک را در دانشگاه فرا مي گيرند )
چه تفاوتي بين چشم پزشک و بينايي سنج وجود دارد و براي رفع چه نوع مشکلي بايد به هر کدام از اين دو گروه متخصصين مراجعه نمائيم ؟
بينايي سنج ها در کار تجويز عينک و لنزهاي تماسي مهارت دارند و تخصص چشم پزشکان در کار درمان دارويي و جراحي بيماريهاي چشمي است اگر چه که چشم پزشکان نيز به تجويز عينک و لنزهاي تماسي مي پردازند ولي مطمئناً هر کسي در زمينه کاري خودش تبحر و مهارت بيشتري دارد .
بديهي است کساني که داراي مشکلات و اختلالات بينايي واضحي هستند مي توانند از همان اول به بينايي سنج مراجعه نمايند و اجازه دهند که مشکل آنها توسط اپتومتريست بررسي و حل گردد و در صورتي که اپتومتريست تشخيص داد که نيازمند خدمات پزشکي هستند آنها را به پزشک مربوطه ارجاع دهد وکسانيکه اختلالات و بيماريهاي چشمي واضحي دارند مي توانند از همان ابتدا به چشم پزشک مراجعه نمايند . در هر صورت به هر کدام از اين دو گروه متخصصين که مراجعه نماييد بايد اطمينان يابيد که يک معاينه کامل چشمي از شما بعمل مي آيد .
تعداد واحدهای درسی:
تعداد کل واحدها:۱۴۳ واحد
دروس عمومی:۲۰ واحد
دروس پایه واصلی:۴۲ واحد
پایان نامه و کارآموزی:۸ واحد
دروس تخصصی:۷۳ واحد
موقعیت شغلی در ایران :
در حال حاضر یک بینایی‌سنج موقعیت کاری خوبی دارد و حدود ۸۰% فارغ‌التحصیلان جذب بازار کار می‌شوند چون علاوه بر این که می‌توانند به طور مستقل مطب باز کنند و در زمینه تخصص خود فعالیت نمایند، تنها افرادی هستند که در زمینه ارائه عینک‌های مربوط به عیوب انکساری به طور علمی و دانشگاهی تخصص دیده‌اند.
در ضمن یک بینایی‌سنج می‌تواند به عنوان مشاور در مورد بهداشت چشم و مشکلات بینایی در محیط‌های آموزشی، خدماتی و صنایع با سازمان‌های دولتی و صنایع همکاری کند، یا مسؤول سنجش بینایی جهت امور استخدامی و نظامی و اخذ گواهی‌نامه رانندگی و خلبانی باشد و در اورژانس برای انجام کمک‌های اولیه چشمی تا رسیدن بیمار به مراکز ذی‌ربط فعالیت نماید.
هم چنین فارغ التحصیلان این رشته می توانند یکی از رشته های زیر را به عنوان آینده ی تحصیلی در مقطع کارشناسی ارشد انتخاب کنند:
رشته بینایی سنجی، رشته مهندسی پزشکی (بیوالکتریک)، رشته مهندسی پزشکی (زیست مواد)، رشته اپیدمیولوژی، رشته ارزیابی فناوری سلامت، رشته اقتصاد بهداشت، رشته انفورماتیک پزشکی، رشته آمار زیستی، رشته سلامت سالمندی، رشته علوم تشریحی، رشته فناوری اطلاعات سلامت، رشته فیزیولوژی، رشته فیزیک پزشکی، رشته مدیریت توانبخشی، رشته کتابداری و اطلاع رسانی پزشکی، رشته مدیریت خدمات بهداشتی درمانی، رشته نانوتکنولوژی پزشکی، رشته زیست فناوری پزشکی، رشته رفاه اجتماعی، تاریخ علوم پزشکی، آموزش پزشکی و برنامه ریزی یادگیری الکترونیکی در علوم پزشکی
دانشگاه های ارائه دهنده ی رشته بینایی سنجی
•دانشگاه علوم پزشکی مشهد
•دانشگاه علوم پزشکی زاهدان
•دانشگاه علوم پزشکی ایران
•دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی
- 30
- 3
