دانشگاه‌هایی با بودجه ویژه

 بودجه‌های خاص این روزها بیش از هر زمان دیگری در چشم است. به‌ویژه اینکه وقتی مسائل مرتبط با فقر بودجه سازمان‌هایی مانند آتش‌نشانی و محیط ‌زیست روی تیتر اخبار رژه می‌رود. جدول شماره ١٧ معروف به جدول مؤسسه‌های خاص است. این روزها حذف این جدول از لایحه بودجه سال ٩٦ از سوی نمایندگان مرتبط با طیف‌های مختلف سیاسی دنبال می‌شود و البته برخی نیز خواهان تداوم اعتباربخشی به این مؤسسه‌های خاص‌اند.

«شرق» بنا دارد در سلسله گزارش‌هایی اطلاعات بیشتری درباره عملکرد و کارایی این نهادها در اختیار مخاطب قرار دهد. در این گزارش به نهادهای دانشگاهی در جدول ١٧ پرداخته شده که ردیف خاصی داشته و اعتبار ویژه‌ای دریافت می‌کنند. این دانشگاه‌ها اغلب به شخصیت‌های سیاسی برجسته کشور مرتبط‌اند و برخی از آنها با مجوز شورای‌عالی انقلاب فرهنگی در دوره محمود احمدی‌نژاد تأسیس شدند، آن هم با هدف بومی‌سازی علوم انسانی در کشور. به‌این‌ترتیب دو موج تأسیس دانشگاه علوم انسانی به چشم می‌خورد؛ نخست دانشگاه‌های پایه‌گذاری‌شده در سال ٦٧ به بعد، سپس دانشگاه‌هایی که اغلب از سال ٩٠ به بعد مجوز تأسیس گرفته‌اند.

این دانشگاه‌ها در شرایط ذیل جدول شماره ١٧ اعتبار می‌گیرند که به‌طور جداگانه از بودجه سالانه وزارت علوم نیز بهره‌مند‌ند. جدول شماره ١٧ سال گذشته با بودجه‌ای ٢٤٤میلیاردتومانی وارد صحن و با ٢٧٦‌ میلیارد تومان مصوب شد. حالا در لایحه بودجه ٩٦، رقمی حدود ٢٣٠‌ میلیارد تومان برای نهادها و سازمان‌های فرهنگی پیشنهاد شده است. دانشگاه‌ها تنها بخش اندکی از مؤسسه‌ها و نهادهایی هستند که بناست از این جدول اعتبار مالی بگیرند. 

دانشگاه عدالت و توسعه معارف اهل‌بیت(ع)

«دانشگاه عدالت»، دانشگاهی غیردولتی و غیرانتفاعی است که در راستای سند جامع علمی کشور و به منظور احیای فرهنگ و تمدن اسلامی-ایرانی از سوی آیت‌الله هاشمی‌شاهرودی پایه‌گذاری شد. مراحل تأسیس این دانشگاه در تاریخ خرداد ٩١ به تصویب شورای‌عالی انقلاب فرهنگی رسید. 

از مهم‌ترین اهداف تأسیس «دانشگاه عدالت» می‌‏توان به تقویت ارتباط بین حوزه و دانشگاه، بومی‌سازی علوم انسانی، توسعه پژوهش‏‌های بنیادی و کاربردی به منظور نظریه‌پردازی در رشته‌های مختلف علوم و معارف اسلامی، دستیابی به علم بومی (ایرانی- اسلامی) با نگاه انتقادی - علمی به نظریه‌های ترجمه‌ای در زمینه‌های علوم انسانی و نیز تلاش در جهت نشر فرهنگ اسلامی و معارف اهل‌بیت(ع) اشاره کرد. 

آیت‌الله هاشمی‌شاهرودی رئیس هیئت‌امنای این دانشگاه، حجت‌الاسلام‌والمسلمین محمدحسین بیاتی را به‌عنوان رئیس «دانشگاه عدالت» منصوب کرد. حجت‌الاسلام‌والمسلمین محمدحسین بیاتی رئیس «دانشگاه عدالت»، دارای مدرک دکترای فقه و حقوق اسلامی از دانشگاه تهران است. 

«دانشگاه عدالت»، فعالیت خود را با پذیرش دانشجو در چهار رشته دکترای علوم اقتصادی، حقوق خصوصی، حقوق کیفری و جرم‌شناسی و فقه و مبانی حقوق اسلامی آغاز کرده و هم‌اکنون حدود ۵۰۰ دانشجو در مقاطع تحصیلات تکمیلی دارد. 

بودجه‌ای برای پذیرش دانشجویان خارجی

در وب‌سایت این دانشگاه آمده «شورای پذیرش که به ریاست مدیر پذیرش ایجاد می‌شود، موظف است ضمن هماهنگی و پیگیری‌‏های لازم از طریق وزارتخانه‌های امور خارجه و فرهنگ و ارشاد اسلامی از تمامی راه‌های ممکن شرایط لازم برای ادامه تحصیل در دانشگاه عدالت را به آگاهی متقاضیان برساند. این کار از طریق تهیه بروشورهایی به زبان انگلیسی، فرانسوی، عربی و آلمانی جهت ارائه به داوطلبان توسط سفارتخانه‌ها یا کنسولگری‌های خارج از کشور و در داخل کشور از طریق وزارت علوم، تحقیقات و فناوری انجام می‏پذیرد.

در همین زمینه به منظور فراهم‌آوردن تسهیلات برای شناساندن بهتر انقلاب اسلامی و به جهت تداوم و تکمیل پذیرش دانشجویان خارجی به استناد مصوبه مورخ دی ماه ٧١ شورای‌عالی تبلیغات خارجی دولت و قانون بودجه سال ۸۲ برنامه سوم توسعه همه‌ساله تعدادی از اتباع خارجی را که علاقه‌مند به تحصیل در دوره‌های کارشناسی ارشد و دکترای تخصصی در دانشگاه عدالت باشند براساس این آیین‌نامه پذیرش می‌کند».

دانشگاه امام صادق 

محل فعلی دانشگاه با مساحتی حدود ٩ هکتار، در دهه ٥٠ شمسی برای تأسیس مرکز مطالعات مدیریت ایران وابسته به دانشگاه هاروارد آمریکا خریداری شد. 

در وب‌سایت رسمی این دانشگاه آمده «این دانشگاه به ارگان یا سازمانی وابسته نیست و به دانشجویان هیچ‌گونه حقوقی اعطا نمی‌شود».

دانشگاه امام‌صادق(ع) بیش از ٣٠ سال با مدیریت مرحوم آیت‌الله مهدوی‌کنی‌‌، اداره شده است. 

از فارغ‌التحصیلان این دانشگاه می‌توان به سعید جلیلی، مسئول پرونده هسته‌ای ایران در دولت گذشته، اشاره کرد. دانشگاه امام صادق نخستین دانشگاهی است که پس از انقلاب و در دوره انقلاب فرهنگی تأسیس شد و در سال ۱۳۶۱ شروع به کار کرد. ایده تشکیل این دانشگاه به دوران قبل از انقلاب و افرادی مانند شهید مطهری، بهشتی، باهنر و طالقانی بازمی‌گردد. محمدباقر باقری‌کنی، صادق آملی‌لاریجانی، سیداحمد علم‌الهدی، محمدسعید مهدوی‌کنی و سیدمصطفی میرلوحی از جمله اعضای هیئت امنای این دانشگاه هستند که در سال ٩٤ تعیین شده‌اند. 

روزنامه اعتماد در گفت‌وگویی که بهمن ٨٨ با رئیس بسیج این دانشگاه انجام داده، گزارش داده «امام‌صادقی‌ها بیشتر در وزارت ارشاد، صداوسیما و وزارت امور خارجه جذب می‌شوند».

کاظم جلالی، رئیس مرکز پژوهش‌های مجلس که از فارغ‌التحصیلان این دانشگاه بوده، نیز درباره اهداف این نهاد علمی و آموزشی گفته: «در دهه ٦٠ هدف از برپایی دانشگاه را کادرسازی و تأمین نیروی انسانی آینده نظام و انقلاب می‌دانستند؛ در آن زمان هنوز مدرک تحصیلی دانشگاه امام صادق مورد تأیید وزارت علوم نبود، ازاین‌رو نمی‌توان گفت که دانشگاه امام صادق تدبیری کرده یا به شکل مخفیانه و مرموز فرایندی را شکل داده تا فارغ‌التحصیلانش در مسئولیت‌های مدیریتی نظام گمارده شوند».

مدیر عالی دانش‌آموخته این دانشگاه که تاکنون به وزارت رسیده، سیدمحمد حسینی بوده است. بررسی فارغ‌التحصیلان دانشگاه امام صادق، نشان می‌دهد که درمدت ٣١ سال فعالیت این دانشگاه، دانشجویانی با گرایش کاملا مخالف این دانشگاه نیز در آن درس می‌خوانده‌اند؛ عبدالله رمضان‌زاده، استاندار کردستان در دهه ٦٠ و سخنگوی دولت اصلاحات، یکی از دانشجویان دوره اول دانشگاه امام صادق است.

«حسین بشیریه»، «سعید حجاریان»، «داوود هرمیداس‌باوند»، «چنگیز پهلوان»، «عبدالرضا هوشنگ‌مهدوی»، «محمود سریع‌القلم» و... از استادان دانشگاه امام‌صادق(ع) در سال‌های دور بودند. 

دانشگاه شهید مطهری 

مدرسه عالی شهید مطهری، یکی از مؤسسه‌های آموزش عالی کشور است که بنای آن به وسیله میرزاحسین‌خان سپهسالار در سال ١٢٩٦ قمری براساس نهاد وقف بنیان نهاده شد. 

بعد از پیروزی انقلاب، امام خمینی(ره)، آیت‌الله امامی‌کاشانی را به‌عنوان تولیت مدرسه عالی شهید مطهری منصوب کرد و فعالیت آموزشی این مدرسه نیز از سال ١٣٦١ با پذیرش دانشجو آغاز شد. در این مدرسه، بیشتر علوم اسلامی تدریس می‌شد. پس از شهادت شهید مطهری نام آن به مدرسه عالی شهید مطهری تغییر یافت. 

در ۲۴ فروردین ۱۳۸۹، شورای‌عالی انقلاب فرهنگی، نام مدرسه عالی را به دانشگاه تغییر داد. در مورخ اول مهرماه ۹۱، دانشگاه شهید مطهری مشهد (واحد برادران) با حضور آیت‌الله امامی‌کاشانی، تولیت مدرسه عالی شهید مطهری، افتتاح شد. در خرداد ۹۵ نیز نخستین ورودی دانشگاه شهید مطهری مشهد با کسب رتبه‌های تک‌رقمی و زیر صد در آزمون کارشناسی ارشد فارغ‌التحصیل شدند. 

آیت‌الله محمد امامی‌کاشانی مسئولیت‏‌هایی چون نمایندگی مردم کاشان در نخستین دوره مجلس، امام‌جمعه موقت تهران، ریاست دیوان عدالت اداری، عضو شورای نگهبان (به مدت ١٨ سال)، عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام و نمایندگی مردم تهران در مجلس خبرگان رهبری در سه دوره متوالی را عهده‌دار بوده‌اند. 

شعبه برادران و خواهران این دانشگاه در دو شهر مشهد و تهران دایر است. در شهر یزد تنها شعبه خواهران و در شهر زاهدان تنها شعبه برادران دانشگاه شهید مطهری پذیرش دانشجو دارد. 

مدرسه عالی شهید مطهری از ابتدای انقلاب اسلامی محل پرورش بسیاری از کارگزاران جمهوری اسلامی بوده و بسیاری از فرزندان مقام‏های ارشد جمهوری اسلامی در این محل تحصیل کرده‌اند. 

مدرسه عالی در مقطع لیسانس در رشته‌های (فقه و حقوق اسلامی، فلسفه و حکمت اسلامی و روان‌شناسی) و در مقطع فوق‌لیسانس در رشته‌های (فقه و حقوق خصوصی، فقه و حقوق جزا، فقه حقوق اسلامی، فلسفه و حکمت اسلامی) و رشته‌های (فقه و حقوق خصوصی، فقه و حقوق جزا، فلسفه تطبیقی و کلام اسلامی) در مقطع دکترا دانشجو می‌پذیرد.

در این دانشگاه دانشجویان پسر و دختر به صورت جدا از هم و در دو مکان مجزا تحصیل می‌کنند و علم فقه و علم حقوق (جدید) به طور تلفیقی به دانشجویان ارائه می‌شود. دانشجویان در مقطع کارشناسی فقه و حقوق پس از پایان دوره تحصیلی، مدرک پایه هفت حوزوی و در مقطع کارشناسی ارشد مدرک پایه ١٠  دریافت می‌کنند. 

دانشگاه مفید 

دانشگاه مفید یک مؤسسه تحقیقاتی، آموزشی و حوزوی است که با همین رویکرد، در سال ٦٨ در قم بنیان‌گذاری شد. مؤسس این دانشگاه مرحوم آیت‌الله سیدعبدالکریم موسوی‌اردبیلی بود. 

اهداف تأسیس دانشگاه مطابق ماده یک اساسنامه شورای‌عالی انقلاب فرهنگی در سال ٦٧ مطالعه و تحقیق در علوم و معارف اسلامی و بازبینی و بازنگری در علوم انسانی براساس مبانی و موازین اسلامی و معرفی و به‌کارگیری نتایج تحقیقات انجام‌شده در وجوه گوناگون حیات فرهنگی و اجتماعی ملل اسلامی عنوان شده است. 

براین‌اساس این دانشگاه رسالتی فراتر از مرزهای جغرافیایی ایران دارد.

بر همین مبنا و متناسب با امکانات محدود موجود، افزون بر دانشجویان ایرانی، دانشجویانی از دیگر کشورهای اسلامی از جمله عراق، افغانستان، ترکیه، پاکستان و کشمیر در دانشگاه به تحصیل مشغول‌اند. همچنین افزون بر استادان ایرانی از صاحب‏نظران دیگر کشورها مانند لبنان، مالزی، اردن، سوئد، فرانسه، انگلستان، هلند، آمریکا برای ایراد سخنرانی‏های علمی و تدریس دعوت شده‌اند. مرحوم آیت‌الله سید‌عبدالکریم موسوی‌اردبیلی بنیان‌گذار دانشگاه مفید، از مراجع تقلید جهان تشیع و یکی از یاران نزدیک امام خمینی(ره) به شمار می‌آیند.

بعد انقلاب، امام خمینی نخست آیت‌الله موسوی‌اردبیلی را به دادستانی کلّ کشور و پس از شهادت آیت‌الله بهشتی، به ریاست دیوان‌عالی کشور منصوب کردند. به‌این‌ترتیب تا چند ماه پس از وفات امام خمینی در سال ١٣٦٨ ریاست قوه قضائیه ایران را برعهده داشتند. مرحوم موسوی‌اردبیلی برای رفع یکی از نیازهای جدی حوزه علمیه قم و محقق‌کردن یکی از برنامه‌های دیرینه خود، دانشگاه مفید را در شهر قم بنیان گذاشتند. 

دانشگاه ادیان و مذاهب اسلامی

ارتباطات بین‌المللی جمعی از روحانیون حوزه با ‌انگیزه گفت‌وگو و تعامل دینی و مذهبی و معرفی اسلام راستین و تشیع ناب، سبب شد در سال ۱۳۷۳ جمعی از دانشوران حوزه علمیه قم گرد هم آمدند تا در سه رشته ادیان ابراهیمی (مسیحیت و یهودیت)، ادیان شرق (بودیسم، هندوئیسم، خاور دور و ایران باستان) و مذاهب اسلامی (مذاهب کلامی) تخصص یابند. این گروه در دوره‌ای چهارساله افزون بر مطالعه در این سه رشته، با زبان‌های انگلیسی، عربی معاصر، سنسکریت و عبری نیز آشنا شدند. 

مطالعات ادیان و مذاهب تا سال ۱۳۸۳ ادامه داشت. به دنبال تلاش‌ها و پیگیری‌ها برای تربیت نیرو در حوزه ادیان و مذاهب، سرفصل‌های سه رشته تدوین و به وزارت علوم، تحقیقات و فناوری پیشنهاد شد. شورای‌عالی گسترش وزارت علوم، سرفصل‌ها را تصویب کرد و آن‌گاه در سال ۱۳۸۴ با عنوان «مرکز آموزش عالی مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب»، در مقطع تحصیلات تکمیلی نخستین گروه دانشجویی مشغول به تحصیل شدند.

وزیر علوم، تحقیقات و فناوری در سال ۱۳۸۷ شمسی ارتقای مرکز آموزش عالی مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب را به «دانشگاه ادیان و مذاهب» پذیرفت.

از سال ارتقای مؤسسه آموزش عالی ادیان و مذاهب به دانشگاه ادیان و مذاهب تا سال ١٣٩٥ شمسی، پنج دانشکده «ادیان»، «مذاهب اسلامی»، «شیعه‌شناسی»، «فلسفه» و «زن و خانواده» هر کدام در سه رشته فعالیت داشته‌اند و این در حالی است که پس از آن چند دانشکده دیگر مانند دانشکده «عرفان» و «زبان و فرهنگ ملل» مجوز تأسیس و راه‌اندازی را دریافت کردند. 

 آمنه شیرافکن