زمزمه‌های تک‌نرخی شدن ارز در دولت دوازدهم و بازنگری در سیاست‌های ارزی فرماندهان اقتصادی کشور مدتی است که بر سر زبان‌ها افتاده و هیجاناتی ایجاد کرده که منجر به نوسان در قیمت‌های ارز و به ویژه دلار در بازار کشور شده است.
هرچند دولت قصد دارد تا جای ممکن قیمت‌ها را در محدوده کنونی ثابت نگه دارد و برخلاف دولت نهم و دهم از طریق افزایش نرخ ارز به دنبال پوشش کسری بودجه خود نمی‌گردد، با این حال به نظر می‌رسد نرخ ارز با ادامه سیاست‌های ارزی تیم اقتصادی دولت با شیبی آهسته رو به رشد شود.
دولت می‌تواند از طریق ورود دلارهای نفتی به بازار و راهکارهای مشابه، جلوی این افزایش قیمت را بگیرد اما احساس می‌شود دولت فعلا این تصمیم را ندارد.
این در حالی است که تصمیمات ارزی دولت ممکن است به صورت جهش ناگهانی در بازار خود را بروز دهد و به همین دلیل است که دولت دوازدهم تصمیم گرفته به تدریج به طرف واقعی شدن نرخ ارز حرکت کند تا بحران و حاشیه‌ای در این مسیر ایجاد نشود.
در این راه بزرگ‌ترین اقدامی که می‌تواند بازار را دستخوش تغییر و تحولات عرضه- تقاضا و نوسان قیمت‌ها کند، طرح تک‌نرخی کردن ارز در آینده نزدیک است؛ اقدامی که هرچند با حواشی و مقاومت‌های بسیاری در دولت یازدهم مواجه شد و به بار ننشست اما از اقدامات و سیاست‌های فرماندهان اقتصادی دولت حاضر چنین برمی‌آید که این طرح طی ماه‌های آینده اجرایی خواهد شد. اهمیت چنین اقدامی در آنجاست که یکسان‌سازی قیمت ارز در کنار کاهش نرخ تورم و کنترل نرخ سود بانکی به‌عنوان متغیرهای کلان اقتصادی می‌تواند به تقویت بخش واقعی اقتصاد منجر شود.
ارز مسافرتی، دلیل نوسان قیمت‌ها
در همین رابطه توقف فروش ارز مسافرتی به عنوان اقدامی هرچند ساده و در عین حال موثر می‌تواند به عنوان اولین گام جدی دولت در جهت اجرای یکسان‌سازی ارزی مورد توجه قرار گیرد. با این وجود اقدام فوق در روزهای اخیر منجر به نوسانات بازار ارز شد و قیمت‌ها را با تغییرات ملموسی مواجه کرد به‌طوری که صرافان و فعالان بازار فردوسی این اقدام بانک مرکزی را دلیلی بر نوسانات روزهای اخیر می‌دانند.
این در حالی است که زمستان و تطابق آن با فصل مسافرت مردم ایران به عراق همواره با نوسان در بازار ارز همراه بوده است اما با برداشته شدن ارز مسافرتی و رجوع مسافران به بازار آزاد که منجر به افزایش تقاضای ارز می‌شود، پدیده نوسانات و هیجانات ارزی تشدید خواهد شد. هرچند در حال حاضر مطابق بخشنامه بانک مرکزی شرکت‌کنندگان در گردهمایی بزرگ اربعین حسینی، همانند سال‌های گذشته می‌توانند ارز مسافرتی به میزان حداکثر ۲۰۰ دلار آمریکا را به نرخ مبادله‌ای تامین کنند.
به نظر می‌رسد بانک مرکزی به صورت آهسته به دنبال حذف دلار مبادلاتی ( حداقل برای مسافران) است و برای جلوگیری از تشدید هیجانات، هم‌اکنون ارز زیارتی برای سفر به کربلا را حذف نکرده است، هر چند بعید نیست در آینده‌ای نزدیک، توزیع این ارز نیز از دستور کار بانک مرکزی خارج شود.
سکوت معاونت ارزی بانک مرکزی
نکته‌ای که در این میان جالب توجه است و البته توجیهی برای آن وجود ندارد، عدم اظهارنظر معاون ارزی بانک مرکزی یعنی سیداحمد عراقچی که اخیرا در این سمت منصوب شده است و به عنوان یکی از مهره‌های مهم و تاثیرگذار بازار ارز به شمار می‌رود، بوده است؛ سکوت معاون ارزی بانک مرکزی با وجود نوسانات اخیر بازار و برداشته شدن گام‌های اولیه برای یکسان‌سازی نرخ ارز این سوال را مطرح می‌کند که آیا عراقچی تاثیری بر تصمیمات و اقدامات اخیر بانک مرکزی نداشته است یا به واسطه تجربه ناکافی نتوانسته اظهارنظری در این رابطه بکند.
در هر حال سکوت معاون ارزی بانک مرکزی باعث شد تا معاونت بین‌الملل این بانک یعنی غلامعلی کامیاب که تا چندی پیش معاون ارزی بود به صحبت در مورد اقدامات اخیر ارزی بانک مرکزی وا داشته شود و توضیحاتی در مورد سیاست‌های جاری ارائه دهد.
در همین رابطه معاون بین‌الملل بانک‌مرکزی زمان اجرای برنامه یکسان‌سازی نرخ ارز را اواخر امسال اعلام کرد و گفت: توقف فروش ارز مسافرتی در جهت اجرای یکسان‌سازی ارزی است.
کامیاب در پاسخ به این سوال که آیا توقف فروش ارز مسافرتی بر اساس دستورالعمل بانک مرکزی و تهیه این ارز با نرخ بازار آزاد توسط مسافران می‌تواند، مقدمه‌ای برای اجرای یکسان‌سازی نرخ ارز توسط این بانک باشد، گفت: توقف فروش ارز مسافرتی در جهت اجرای یکسان‌سازی ارزی است.
معاون رییس کل بانک مرکزی درباره زمان اجرای برنامه یکسان‌سازی نرخ ارز به ایبنا گفت: گرچه هنوز زمانی برای اجرای برنامه تک‌نرخی کردن ارز توسط بانک مرکزی به صورت مشخص تعیین نشده اما فعلا برنامه‌ریزی‌ها، اجرای آن را برای پایان سال جاری پیش‌بینی کرده است.
وی با تاکید بر اینکه شرایط لازم برای اجرای برنامه یکسان‌سازی نرخ ارز از جمله آماده‌سازی کامل کارگزاری‌ها و ارتباطات بین‌المللی در این راستا حاصل نشده است و باید این موارد قبل از برنامه تک‌نرخی کردن ارز انجام شود، افزود: با وجود اینکه حذف ارز مسافرتی در جهت تک‌نرخی کردن ارز است اما نمی‌توان آن را مقدمه‌ای برای اجرای این برنامه دانست.
کامیاب ادامه داد: با وجود اینکه کارهای زیادی برای آغاز اجرای یکسان‌سازی نرخ ارز انجام شده اما اقدامات دیگری نیز ادامه دارد که توقف فروش ارز مسافرتی یکی از سیاست‌های اتخاذ شده در راهی آغاز شده است.
دولت در مقابل حملات و هجمه‌های سفته‌بازان
معاون پژوهشکده پولی و بانکی نیز می‌گوید اکنون شرایط نسبتا مناسبی برای تک‌نرخی شدن ارز وجود دارد، مشروط بر اینکه دولت بتواند با استفاده از اعتبارات و تسهیلاتی که از بانک‌های خارجی می‌گیرد از افزایش جهشی نرخ ارز جلوگیری کرده تا منجر به افزایش تورم نشود.
کامران ندری درباره حذف ارز مسافرتی اظهار کرد: حذف ارز مسافرتی می‌تواند مقدمه‌ای باشد برای تک‌نرخی شدن ارز. حذف ارز با نرخ‌های ترجیحی می‌تواند زمینه تک‌نرخی کردن ارز را فراهم کند. به این ترتیب مسافرانی که ارز را با نرخ مبادله‌ای خریداری می‌کردند اکنون باید به بازار آزاد مراجعه کرده و به این ترتیب برخی از تقاضای ارز به بازار برمی‌گردد و به تدریج اگر به همین ترتیب پیش برویم، تک‌نرخی شدن ارز محقق خواهد شد.
عضو هیات علمی گروه اقتصاد دانشگاه امام صادق در ادامه گفت: اکنون شرایط نسبتا مناسبی برای تک‌نرخی کردن ارز وجود دارد چراکه به لحاظ ذخایر ارزی وضعیت بدی نداریم و طبق گفته‌های مسوولان روابط کارگزاری در حال احیاست و می‌توانیم اندک‌اندک به برقراری روابط بانکی با دنیا امیدوار باشیم. این موارد پیام‌های مثبتی است که می‌تواند ما را به محقق شدن ارز تک‌نرخی امیدوار کند.
او با تاکید بر اینکه احیای روابط کارگزاری نقش بسیار کلیدی را در محقق شدن ارز تک‌نرخی ایفا می‌کند، گفت: هنوز موانع جدی برای برقراری روابط کارگزاری وجود دارد که اگر اقدامات جدی برای برداشته شدن این موانع انجام شود، می‌توانیم از تبعات منفی ارز تک‌نرخی جلوگیری کنیم.
معاون پژوهشکده پولی و بانکی در پاسخ به این سوال که آیا در شرایط کنونی تک‌نرخی کردن ارز منجر به جهش نرخ ارز و در نتیجه جهش تورم نخواهد شد، گفت: جهش شدید در نرخ ارز به دو شکل می‌تواند تورم‌زا باشد؛ ابتدا اینکه هزینه‌های تولید را افزایش داده و ما آن را در قیمت تمام‌شده کالا مشاهده کنیم و دیگر اینکه انتظارات تورمی را تحریک کرده و از این ناحیه نیز با مشکل تورم روبه‌رو شویم. اما این دو حالت در شرایطی رخ می‌دهد که افزایش نرخ ارز به صورت جهشی صورت گیرد وگرنه افزایش پایین نرخ ارز نمی‌تواند اثر شدیدی بر تورم داشته باشد.
او در پاسخ به این سوال که دولت چه راهکارهایی دارد برای اینکه مانع افزایش نرخ جهشی نرخ ارز شود، گفت: دولت باید جلوی حملات و هجمه‌های سفته‌بازان بازار ارز را بگیرد. این کار با استفاده از ذخایر، اعتبار است و تسهیلاتی انجام می‌شود که می‌تواند از بانک‌های خارجی برای تسکین، ارز داخلی دریافت کند که راهکار آن هم همان‌گونه که گفتم، برقراری روابط کارگزاری مناسب و بانک‌های بین‌الملل است.
افزایش رانت با عقب افتادن یکسان سازی ارز
این در حالی است که یک کارشناس اقتصادی معتقد است یکی از اقدامات ضروری که دولت یازدهم باید در پایان سال گذشته انجام می‌داد و نداد، یکسان‌سازی نرخ ارز بوده است.
هادی حق‌شناس افزود: هر اندازه که یکسان‌سازی نرخ ارز دیرتر انجام شود، امکان استفاده از رانت برای کسانی که دسترسی به ارز دولتی دارند، بیشتر می‌شود. در واقع توزیع ارز مسافرتی که قیمت آن به‌طور میانگین بین ۱۵ تا ۲۰ درصد کمتر از ارز رسمی بانک مرکزی است، پرداخت یارانه برای سفرهای خارجی است.
اگر سفرهای خارجی برای درمان یا تحصیل و آموزش باشد، پرداخت یارانه نه‌تنها بلامانع است بلکه توصیه می‌شود چراکه درمان و آموزش یک نوع سرمایه‌گذاری است اما پرداخت یارانه برای کسانی که صرفا برای تفریح به خارج از کشور سفر می‌کنند، اقدامی عقلایی و خردمندانه نبوده و نیست و نخواهد بود.
وی در این رابطه تصریح کرد: به نظر می‌رسد حذف ارز مسافرتی در راستای حذف یارانه‌ها باشد.
همچنان که یارانه حامل‌های انرژی حذف شد و باید حذف می‌شد یا یارانه برخی کالاهای دیگر در راستای واقعی کردن قیمت‌ها کنار گذاشته شد.
با حذف یارانه‌ها در اقتصاد قیمت‌ها، هزینه‌ها و درآمدها واقعی می‌شود و به نظر می‌رسد حذف ارز مسافرتی در همین راستا بوده باشد. اگرچه اقدام بانک مرکزی برای حذف ارز مسافرتی با تاخیر انجام شد اما با در نظر گرفتن فرض حذف یارانه‌ها، اقدام مناسبی بود.
حق‌شناس ادامه داد: گام بعدی دولت باید به ساماندهی بازار چندنرخی ارز معطوف شود. یکسان‌سازی قیمت ارز در کنار کاهش نرخ تورم و کنترل نرخ سود بانکی به‌عنوان متغیرهای کلان اقتصادی می‌تواند به تقویت بخش واقعی اقتصاد منجر شود.
وی در رابطه با نوسانات بازار ارز نیز اعلام کرد: زمستان و تطابق آن با فصل مسافرت مردم ایران به عراق همواره با نوسان در بازار ارز همراه بوده است.
حال سوال این است که حذف ارز مسافرتی از پرداختی‌های بانک مرکزی چه اثری بر روزهای پرنوسان بازار خواهد گذاشت؟ اگر قیمت ارز واقعی شود، بازار ارز آرام خواهد بود اما اگر ارز با چند نرخ به فروش برسد، باز هم شاهد تنش در این بازار خواهیم بود هرچند در بخشنامه بانک مرکزی ارز مسافرتی برای سفرهای زیارتی مستثنی شده اما دولت باید هرچه سریع‌تر با حذف استثنائات، نرخ ارز را یکسان‌سازی کند.
در غیر این صورت با هر شوک بیرونی و درونی شاهد تلاطم بازار خواهیم بود.
- 17
- 5
