احتمال وجود باقیمانده سموم در محصولات گلخانه‌ای / توزیع محصولات غذایی سمی ممنوع!

این روزها در فضای مجازی بسیار تکرار می‌شود که مواد خوراکی مورد مصرف مشکلاتی دارند؛  استفاده بیش از حد سموم دفع آفات در محصولات کشاورزی، وجود سموم و فلزات سنگین در برنج، نگرانی از توزیع میوه‌های صادراتی برگشت‌خورده در بازار مصرف داخلی و حتی انتشار نتایج مطالعه محققان دانشگاه علوم پزشکی اصفهان درباره وجود نوعی انگل در مرغ‌های خانگی و صنعتی، برای مردم  تردیدهایی ایجاد  کرده است. هر‌چند که به تأکید علیرضا رحیم‌نیا، مدیرکل دفتر بازرسی ارزیابی عملکرد و پاسخگویی به شکایات وزارت بهداشت، القای وجود سموم بیش از حد در محصولات کشاورزی، درست نیست و مجوز برای ورود محصولات آلوده داده نمی‌شود.

با این حال، بسیاری از کارشناسان معتقدند با وجود پروتکل‌های علمی استفاده از سموم، اما کشاورزان همچنان از میزان استفاده درست از سموم آگاهی ندارند و با توجه به رقابتی که برای بازدهی محصولات خود دارند، سموم را بدون توجه به پروتکل‌های علمی استفاده می‌‌کنند. به‌ویژه اینکه شبکه پایش منسجمی بر میزان استفاده از سموم در محصولات کشاورزی وجود ندارد و این موضوع می‌تواند تهدیدی بر سلامت جامعه باشد. البته به‌گفته جلال‌الدین میرزای رزاز، رئیس انجمن تغذیه ایران بهترین شکل مصرف با کمترین عوارض بر سلامتی مردم هم‌اکنون پوست‌کنی محصولات کشاورزی به‌ویژه میوه‌ها و پخت کامل مواد غذایی است که می‌تواند تا حدودی میزان سموم موجود در آنها را کاهش دهد.

سمپاشی خارج از پروتکل به داخل محصول نفوذ می‌کند

هدایت حسینی، استاد گروه علوم و صنایع غذایی انستیتوی تحقیقات تغذیه‌‌ای کشور درباره نگرانی‌ مردم از وجود سموم در مواد غذایی ازجمله میوه و سبزیجات به همشهری توضیح می‌دهد و می‌گوید: «حدود ۱۳۰میلیون تن محصولات کشاورزی در ایران تولید می‌شود و هیچ شبکه پایش منسجمی بر میزان استفاده از سموم در محصولات کشاورزی وجود ندارد. به همین دلیل نمی‌توانیم بگوییم که چه میزان محصول کشاورزی منطبق با استانداردها استفاده می‌شوند.» به‌گفته این کارشناس در استفاده از سموم برای محصولات کشاورزی باید چند نکته مهم مدنظر قرار بگیرد؛ اول اینکه هر محصول کشاورزی با توجه به متابولیسم گیاه میزان مشخصی از سم را باید دریافت کند و دوم مقدار و زمان مناسب استفاده از سم است: «استفاده بیش از حد سموم منجر به آلودگی محصول می‌شود و هر زمانی هم نمی‌توان برای پرورش محصول سمپاشی انجام داد.» حسینی، درست انجام‌نشدن این ۳بخش را دلیل باقی‌ماندن غیرمجاز سموم در محصولات کشاورزی می‌داند و می‌گوید: «با توجه به اینکه دو‌سوم سبد غذایی مصرف مردم از منابع گیاهی تامین می‌شود، اگر این باقیمانده‌های غیرمجاز وجود داشته باشند، آسیب جدی به سلامت جامعه وارد می‌کند.» حالا سؤال اینجاست که با وجود این تأکیدات، چرا استانداردهای استفاده از سموم کشاورزی در ایران با دیگر کشورها متفاوت است؟ موضوعی که اخیرا از سوی رئیس سازمان غذا و دارو در توضیح برگشت‌خوردن برخی محصولات کشاورزی صادراتی عنوان شد.

حسینی در این‌باره می‌گوید: «هر کشوری با توجه به سرانه مصرف، نحوه پخت و آماده‌سازی موادغذایی، استانداردهای ملی دارد که برگرفته از استانداردهای جهانی است. البته سال‌های زیادی از تدوین استانداردهای ما گذشته و نیاز داریم که آنها را به‌روزرسانی کنیم. نکته مهم‌تر این است که باید بیشتر این بازنگری‌ها در MRL (حداکثر باقیمانده سموم کشاورزی در محصولات) و استانداردها براساس مطالعات ارزیابی خطر و همچنین فهرست محصولات سمی صورت بگیرد.» به‌گفته او، در برخی موارد حتی با اصلاح تمام این شرایط، اما اتفاقی که در مزارع رخ می‌دهد، مطابق با استانداردها نیست و کشاورزان گاهی سموم گیاهان متفاوت را برای دیگر محصولات استفاده می‌کنند که علمی نیست. او درباره ضرورت استفاده از سموم در محصولات کشاورزی هم می‌گوید: «استفاده از سموم منجر به کاهش ضایعات کشاورزی می‌شود. محصول به‌دلیل آفات از بین می‌رود و به همین دلیل استفاده از سموم در کشاورزان افزایش پیدا کرده تا بازدهی تولیدشان بیشتر شود. اما می‌تواند منجر به عرضه محصول ناسالم به بازار شود، چراکه سم در بخش خوراکی گیاه هم نفوذ می‌کند. البته کندن پوست و شست‌وشو با ضدعفونی‌کننده‌ها، بخشی از سموم باقیمانده را کاهش می‌دهد اما به این نکته هم باید توجه کرد که اگر محصولی در طول زمان رشد و اتصال به بوته و درخت، مکررا مورد سمپاشی قرار دارد، این ترکیب سمی در کل بافت‌های گیاه پراکنده می‌شود و با شستن و پوست‌کندن تمام سموم از بین نمی‌رود.»

احتمال وجود باقیمانده سموم در محصولات گلخانه‌ای

چهاردهم دی‌، رئیس سازمان حفظ نباتات کشور اعلام کرد بیشترین سمی که در محصولات کشاورزی می‌ماند، در بخش سبزی و صیفی محصولات تولیدی محیط‌های کنترل‌شده مثل گلخانه‌هاست. حسینی درباره این موضع هم توضیح می‌دهد و می‌گوید: «در محصولات گلخانه‌ای چون دوره رسیدن محصول خیلی کوتاه‌تر است و عوامل محیطی (آفتاب، باد و باران) که منجر به تجزیه سم می‌شود وجود ندارد، احتمال اینکه باقیمانده سموم بیشتر باشد، وجود دارد.» براساس اعلام متخصصان حوزه کشاورزی، ۹۸درصد سم مورد نیاز کشور وارداتی است و همین مسئله، منجر به شکل‌گیری شبکه‌ای غیررسمی یا همان مافیا در این زمینه شده است. حسن علیزاده، عضو کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی هم هفته گذشته از وجود مافیایی در یکی از سازمان‌ها، برای واردات سموم خبر داده و گفته بود که از همین طریق، سموم غیراستاندارد به کشور وارد کرده و بیش از هزار میلیارد سود به‌صورت سالانه به این مافیا تعلق می‌گیرد. از سوی دیگر احمد شهیدی، متخصص صنایع غذایی دهم دی گفته بود که مافیای واردات سم و برخی واردکنندگان سودجو نقش مهمی در کاهش کیفیت سموم مصرفی کشاورزان دارند.

حالا این کارشناس در پاسخ به این سؤال که آیا مافیای فروش سم و واردات غیرقانونی سموم ارزان‌تر باعث شده که محصولات ما بیشتر در معرض آسیب قرار بگیرند، می‌گوید: «نمی‌توان مشکلات موجود را به مافیای فروش سم ارتباط داد و باید نهادهای نظارتی در این‌باره اقدامات جدی‌تر انجام دهند. به‌ویژه اینکه در زمان واردات سموم به‌عنوان مواداولیه محصولات کشاورزی باید بررسی‌های لازم درباره ترکیبات آن صورت بگیرد. البته تمام سمومی که به شکل قانونی وارد کشور می‌شود، تأیید شده‌‌اند اما مشکل واردات غیرقانونی سموم است که می‌‌تواند منجر به تولید محصولات ناسالم شود.»

لاری، یکی از باغداران منطقه لواسانات هم افزایش استفاده از سموم دفع آفات برای محصولاتشان را تأیید می‌کند و به همشهری می‌گوید: « سم و کود لازم در اختیار کشاورزان و باغداران نیست و سازمان‌های مربوطه هم اطلاعات کافی در اختیار ما قرار نمی‌دهند تا بتوانیم با سموم مختلف، استفاده درست و بموقع، محصولات بهتری تولید کنیم. با گران شدن سموم هم باغداران برای از بین بردن حشرات از سموم سیستمیک استفاده می‌کنند که داخل گوشت میوه می‌ماند. از سوی دیگر با وجود اینکه برداشت محصول باید حداقل ۴۰روز بعد از سمپاشی صورت بگیرد، اما با توجه به خرابی محصول برداشت زودتر انجام می‌شود.»

۲توصیه مهم: کندن پوست محصولات کشاورزی و پخت کامل گوشت

استاد گروه علوم و صنایع غذایی انستیتوی تحقیقات تغذیه‌‌ای کشور البته تأکید می‌کند که فعلا با همین توصیه‌های شست‌وشو و پوست‌گیری باید مصرف اینگونه مواد غذایی ادامه داشته باشد؛ چراکه قطع مصرف هم مضراتی دارد. جلال‌الدین میرزای رزاز، رئیس انجمن تغذیه ایران هم دراین باره به همشهری می‌گوید: «بهترین شکل مصرف با کمترین عوارض بر سلامتی مردم در روزهای مواجهه با چنین نگرانی‌‌هایی، پوست‌کنی محصولات کشاورزی و پخت کامل مواد غذایی است.» به‌گفته او، پیش از این توصیه می‌شد با توجه به اطمینان از استفاده استاندارد سموم، پوست محصولات غذایی هم مورد استفاده قرار بگیرد، اما اکنون توصیه می‌شود که پوست‌کنی قبل از مصرف انجام شود. بهتر است این مسئله به‌عنوان یک عامل پیشگیری از انتقال سموم به بدن در مصرف میوه‌های بدون پوست درنظر گرفته شود تا نتیجه تحقیقات در بررسی میزان سموم موجود در برخی ‌محصولات مشخص و اعلام شود.

سازمان دامپزشکی سلامت گوشت را تأیید می‌کند

ماجرای سلامت مواد غذایی اما تنها محدود به استفاده از سموم در محصولات کشاورزی نمی‌شود. اواخر هفته گذشته یک گروه از محققان دانشگاه علوم پزشکی اصفهان، نتیجه تحقیق‌شان را منتشر کرده و عنوان کردند که بررسی‌ درصد قابل‌توجهی از مرغ‌های خانگی و صنعتی نشان داده که این مرغ‌ها آلوده به یک نوع انگل بوده ‌که می‌تواند به انسان هم منتقل شود. جزئیات بیشتری از این تحقیق در دسترس نیست اما رئیس انجمن تغذیه ایران، درباره این موضوع می‌گوید: «پختن کامل مواد غذایی توصیه اصلی است و حتی پس از شیوع کرونا هم طبخ درست و کامل بیشتر تأکید شد. شیوه پخت کبابی توصیه نمی‌شود، چرا‌که امکان حرارت‌ندیدن و پخته‌نشدن مغز گوشت، وجود دارد  و می‌تواند بر سلامت مواد غذایی تأثیر بگذارد.» او ادامه می‌دهد: «درباره نتیجه این تحقیق باید گفت که استاندارد ما سازمان دامپزشکی است که این محصولات را تأیید می‌کند. به همین دلیل مبنای ما سالم‌بودن گوشت‌های عرضه‌شده در بازار است.» البته به‌گفته این مسئول درصورت وجود انگل، انتقال آن به انسان قطعا خطرناک خواهد بود اما در ابتدا باید تأیید شود که اصلا چنین چیزی مورد تأیید است یا خیر: «بهتر است درباره این محصولات غذایی هم از مصرف نیم‌پز و کبابی پرهیز شود و پخت کامل داشته باشد. البته بحث وجود انگل در گوشت مرغ ضعیف است چرا‌که درصورت وجود انگل در این ماکیان، رشد آنها کامل نخواهد بود و از بین می‌روند.»

محصولات غذایی سمی، مجوز توزیع نمی‌گیرند

نگرانی از محصولات کشاورزی با سموم بالا و حتی توزیع میوه‌های برگشت‌خورده از کشورهای همسایه به‌عنوان یکی از دغدغه‌های جدی مطرح است، اما علیرضا رحیم‌نیا، مدیرکل دفتر بازرسی ارزیابی عملکرد و پاسخگویی به شکایات وزارت بهداشت، توزیع این محصولات در سبد غذایی کشور را تأیید نمی‌کند و به همشهری می‌گوید: «به هیچ عنوان سلامت مردم با چیزی معامله نمی‌شود و اگر آلودگی محصولی تأیید شود، مجوز توزیع آن صادر نخواهد شد. البته سازمان غذا و دارو در این‌باره حساسیت‌های لازم را دارد و محصولی که وارد بازار شود حتما شرایط لازم را داشته و در غیر این صورت امحا شده است.» او درباره برگشت مواد غذایی صادراتی که اخیرا خبری شد هم می‌گوید: «برگشت مواد غذایی به کشور که اخیرا رخ داده برخلاف اخبار منتشر شده در فضای مجازی به‌دلیل وجود سموم بیش از حد نیست و ممکن است آلودگی در محصول وجود داشته باشد که از نظر کشور مقصد مجاز نیست و در پروتکل‌های بهداشتی آنها تأیید نمی‌شود.» به‌گفته رحیم‌نیا، در صادرات محصولات غذایی، نبود هماهنگی وزارتخانه‌ها با وزارت بهداشت می‌تواند منجر به بروز برخی مشکلات این چنینی شود. تمام تولیدات کشاورزی از نظر قانونی باید تحت‌نظر وزارت بهداشت و دارای شناسه باشند تا میزان سموم مجاز آنها اندازه‌گیری شود. اگر مجوز صادرات از سوی وزارت بهداشت برای آنها صادر شود، آنها می‌توانند اقدام به صادرات محصولاتشان کنند. در برگشت برخی محصولات، این هماهنگی صورت نگرفته بود و منجر به این اتفاق شد.