قایم باشک برای پیشگیری از کودک‌آزاری جنسی

قتل ستایش و آتنا پیش آمد، موضوع اهورا دل همه را آزرد، تصاویر و متن‌هایی برای همدردی با كودكانی كه مورد آزار و خشونت جنسی قرار می‌گیرند در شبكه‌های اجتماعی دست به دست شد، اما همین و بعد فراموشی؛ فراموشی تا زمانی كه اتفاق دیگری بیفتد و دوباره یك روبان سیاه دیگر، بالای یك عكس كودک گذاشته شود یا متجاوزی سرش بالای دار برود.

نه مسئولی خودش را موظف دانست كه در این زمینه كاری كند نه راهكاری برای آموزش و پیشگیری و فرهنگ‌سازی ارائه شد. اما در كنار این كم‌كاری‌ها و كوتاهی‌ها، عده‌ای جوان دغدغه‌مند، دست روی دست نگذاشتند و یك فعالیت اجتماعی را شروع كردند، فعالیتی برای این كه خودمراقبتی را به كودكان آموزش بدهند، خانواده‌ها را با نحوه محافظت از فرزندانشان آشنا كنند و اجازه ندهند بی‌اطلاعی، فرصتی برای تجاوز به كودكان فراهم كند. 

این جوانان فعال اجتماعی، داوطلبانه، پروژه «قایم باشک» را راه‌اندازی كردند، پروژه‌ای برای پیشگیری از كودك‌آزاری جنسی. قایم باشك، درواقع زیرمجموعه «كنترل اس» (كنترل سلامت) است، مجموعه بزرگتری برای آگاهی‌رسانی در حوزه سلامت جنسی.

یاسمن اشكی، مسئول سازمان مردم نهاد «کنترل سلامت» است كه خودش را سفیر كنترل سلامت جنسی معرفی می‌كند و درباره هدفش از ایجاد این موسسه می‌گوید: ما چهار سال پیش كارمان را شروع كردیم، افرادی كه تصمیم گرفتیم این كار را بكنیم، همگی دغدغه این را داشتیم كه چرا آموزش‌های صحیح مسائل جنسی، از روش‌های مناسب در اختیار افراد جامعه قرار نمی‌گیرد و آنها مجبورند برای پیدا كردن جواب سوال‌هایشان، با جستجو در اینترنت، به اطلاعات غلط، قدیمی یا سایت‌های مستهجن دسترسی پیدا كنند. 

اعضای این سازمان مردم‌نهاد درواقع تصمیم گرفته‌اند به جای دست روی دست گذاشتن، خلاءهایی را كه سازمان‌های دولتی باید پر می‌كردند، خودشان جوابگو باشند: چیزی كه ما را مصمم كرد با تمام مشغله‌هایی كه داریم، وقت بگذاریم و این كار را بكنیم، پرسشنامه‌ای بود كه درباره دانش جنسی پخش شده بود و نتیجه آن نشان می‌داد ۶۲ درصد اعلام كرده‌اند چیزی نمی‌دانیم و ۸۵ درصد جواب‌ها، غلط بود. بنابراین، هر كدام با تخصص‌هایی كه داشتیم، تلاش كردیم كنار هم شبکه ارتباطی "كنترل اس" را راه‌اندازی كنیم كه پزشكانی كه همكار ما هستند، به سوالات رایج در حوزه سلامت جنسی پاسخ كارشناسانه و متناسب با فرهنگ كشورمان بدهند و از گسترش بیماری‌های آمیزشی پیشگیری كنند. رفته‌رفته تعداد مخاطبان ما بیشتر شد و تصمیم گرفتیم با ثبت رسمی گروهمان به عنوان یك سازمان مردم‌نهاد، فعالیتمان را برای آگاهی‌رسانی به مردم گسترش دهیم.

اشكی، از استقبال مردم نسبت به كسب آگاهی درباره دانش جنسی می‌گوید: وقتی سایت كنترل اس را راه‌اندازی كردیم، این امكان را گذاشتیم كه مخاطب به طور رایگان با یك مشاور سلامت جنسی ارتباط برقرار كند، در طول این چهار سال به بیش از صدها هزار سوال پاسخ داده شده. ما در طول این سال‌ها متوجه شدیم در كنار این فضای اینترنتی، نیاز است آموزش‌هایی را در قالب كارگاه‌ها به مردم ارائه كنیم و از دو سال و نیم گذشته در ۱۴ شهر این كارگاه‌ها را برای بچه‌ها و والدین آنها، هر كدام متناسب با سن و وضعیتشان، برگزار كرده‌ایم.

 آموزش‌های جنسی متناسب با سن چیست؟ 

پاسخ یاسمن اشكی در پاسخ به این سوال كه آموزش جنسی متناسب با سن چیست، می‌گوید که نباید نگران بود، به كوچكترها، آموزش‌ روابط جنسی داده نمی‌شود: چهار تا هشت ساله‌ها درمورد خودمراقبتی و اعضای بدن آموزش می‌گیرند، هشت تا دوازده ساله‌ها درباره بلوغ، تغییرات بدن و این كه از خودشان چطور در جامعه مراقبت كنند، دوازده تا ۱۸ سال، بیشتر با سلامت بدن و تعرض‌ها آشنا می‌شوند و از ۱۸ سال به بالا درباره بیماری‌های آمیزشی، تعرضات جنسی و سلامت رابطه جنسی. تمام این مطالب را به زبان ساده توضیح می‌دهیم و اگر نیازی به مشاوره بود، آنها را با مشاوران مرتبط می‌كنیم.

مسئول انجمن كنترل سلامت جنسی، درباره این كه گروه آنها چطور فعالیت می‌كند هم می‌گوید: بیش از ۸۰ درصد از فعالیت‌های ما در مراكز خیریه‌ها و موسسات مختلفی است كه پذیرای ما می‌شوند و ما به صورت رایگان، به آموزش افراد می‌پردازیم. 

نگرانی خانواده‌ها از باز شدن چشم و گوش بچه‌ها!

سارا كاظمی سبزوار هم یكی دیگر از سفیران كنترل سلامت جنسی و فعال در پروژه قایم باشک است، پروژه‌ای كه در سازمان كنترل سلامت جنسی تعریف شده تا مختص پیشگیری از كودك‌آزاری جنسی كودكان باشد. كاظمی درباره این كه جامعه هدف قایم باشك، چه افرادی هستند، می‌گوید: در بین مخاطبینی كه داشتیم، پیغام‌های زیادی داشتیم كه می‌گفتند به ما تجاوز یا آزار جنسی وارد شده و حالا به ما بگویید چه كار كنیم. این مساله باعث شد مجموعه ما متوجه شود نیاز است برای پیشگیری از خشونت جنسی، آموزش‌هایی را به افراد جامعه بدهیم. بنابراین، این مجموعه شكل گرفت كه یكسری مطالب آموزشی را با سر و شكل مناسب تهیه كنیم، هم در فضای مجازی بگذاریم و هم به صورت حضوری در كارگاه‌های آموزشی به مخاطبینمان ارائه كنیم.

این فعال اجتماعی، به چند اتفاق‌ غم‌انگیز كه پشت سر هم برای كودكان در ایران رخ داد اشاره می‌كند، اتفاق‌هایی كه این گروه فعال را مجاب كرد، بیشتر از گذشته، برای آموزش وارد عمل شوند: عكس‌العمل اجتماعی بعد از قتل آتنا نشان داد كه جامعه امروز بیشتر از قبل، پذیرای شنیدن حرف‌هایی درباره سلامت جنسی و آموزش‌های خودمراقبتی به كودكان است و می‌شود این آموزش‌ها را به صورت عمومی‌تر مطرح كرد. به همین دلیل، فعالیت گروه قایم باشك در شبکه‌های مختلف ارتباطی بیشتر شد. 

سارا كاظمی، به واكنش خانواده‌ها و بعضی‌ سازمان‌ها هم اشاره می‌كند، كه بعضی‌شان می‌گویند این آموزش‌ها چشم و گوش بچه‌هایشان را باز می‌كند: كاری كه ما می‌كنیم این است كه این كارگاه‌ها را طوری طراحی كرده‌ایم كه والدین هم بتوانند حضور پیدا كنند و حتی گاهی اول این كارگاه‌ها را برای والدین برگزار می‌كنیم. بعد از این كارگاه‌ها با استقبال زیادی مواجه می‌شویم. بسیاری از والدین می‌گویند همه این مطالب را به بچه‌های ما بگویید، در حالی كه ما می‌گوییم بسیاری از این موارد را خودتان باید به آنها آموزش بدهید. مساله اینجاست كه بزرگسال‌ها از آموزش خودمراقبتی نگرانند چون خودشان می‌دانند كه رابطه جنسی چیست، اما بچه‌ها این مفاهیم را هنوز نمی‌دانند و تكانه‌های جنسی‌شان فعال نشده بنابراین چنین آموزش‌هایی صرفا حفاظت از اندام بدن محسوب می‌شود نه این كه آنها را بی‌پروا كند. درواقع چون این آموزش‌ها را در قالب هنری به آنها ارائه می‌كنیم، مثل یك كلاس بازی و تفریح برایشان محسوب می‌شود كه در حین آن،‌ آموزش هم می‌بینند.

او این آموزش‌ها را ضروری می‌داند و می‌گوید انكار و فرار از آن بی‌فایده است: در كلاس‌ها اول از كسی می‌پرسیم كسی را می‌شناسید كه مورد آزار جنسی قرار گرفته باشد؟ معمولا كسی دستش را بلند نمی‌كند. بعد از این كه به آنها آمار می‌دهیم و موارد گزارش شده را می‌گوییم كه از هر پنج زن و سیزده مرد، یك نفر آزار جنسی را تجربه كرده است، بعد به آنها می‌گوییم حالا شما در اطرافتان ۵ زن یا ۱۳ مرد می‌شناسید؟ كسی از آنها هست كه مورد خشونت جنسی قرار گرفته باشد؟ كم كم آدم‌ها از فاز انكار خارج می‌شوند و این واقعیت رامی‌پذیرند كه برای هر كسی ممكن است چنین اتفاقی رخ دهد در حالی كه می‌توان از آن پیشگیری كرد.

این آموزش‌ها را چه كسانی ارائه می‌دهند؟ 

یاسمن اشكی، مسئول سازمان كنترل سلامت جنسی می‌گوید: تمام تسهیلگرانی كه به این آموزش‌ها می‌پردازند، كسانی هستند كه دوره‌های ۷۰ ساعته‌ای را سپری كرده‌اند، آزمون می‌دهند و به گروه تسهیلگران داوطلب می‌پردازند.

جای آموزش و پرورش، وزارت بهداشت و صداوسیما خالی نیست؟ اشكی به این سوال هم پاسخ می‌دهد، اما پاسخی ناامیدانه: تلاش برای تعامل داریم و امیدواریم روزی برسد كه چنین مطالبی جزو مطالب درسی دانش‌آموزان قرار بگیرد، اما این كه تصویب شده باشد كه مدارس و صداوسیما لازم است حتما به چنین آموزش‌هایی بپردازند وجود ندارد و حتی در بعضی موارد با مخالفت‌هایی مواجهیم. 

یكی از باورهای غلط این است كه این اتفاق‌ها در مناطق حاشیه‌ای رخ می‌دهد و این آموزش‌ها فقط باید در آن مناطق انجام شود. یاسمن اشكی، بر لزوم اصلاح این باور غلط هم تاكید می‌كند: این تصور وجود دارد كه آزارهای جنسی فقط در مناطق كم‌برخوردارتر، بین خانواده‌های فقیرتر و با سطح سواد پایین‌تر اتفاق می‌افتد، این تصور باعث می‌شود خانواده‌های دیگر از نگهداری كودكانشان غافل بمانند. هیچ آماری كه نشان دهد كودك‌آزاری جنسی ربطی به شرایط اقتصادی، فرهنگی،‌ اجتماعی یا تحصیلی دارد، وجود ندارد، این اتفاق همه‌جا می‌افتد و هیچ آماری وجود ندارد كه در حاشیه شهرها بیشتر وجود داشته باشد.

به گفته اشکی،‌ مساله اینجاست كه اتفاق‌ها بیشتر در آن محیط‌های حاشیه شهر افشا می‌شوند و خانواده‌های مرفه‌تر و تحصیلكرده‌تر، از ترس آبرو معمولا این موضوع را افشا نمی‌كنند: می‌دانیم كه اگر به قسمت‌های بالای شهر مراجعه كنیم، شاهد موارد زیادی از كودك‌آزاری جنسی خواهیم بود. بنابراین، همانطور که اشاره کردم، تمام خانواده‌ها در هر شرایطی، لازم است از آموزش‌هایی برخوردار شوند که فرزندشان از آزار جنسی مصون بماند.

فهیمه حسن‌میری