فکرش را هم نمی‌کردند HIV مثبت باشند

دو روز پیش بود که رئیس اداره پیشگیری از ایدز وزارت بهداشت آخرین آمار مبتلایان به ایدز را اعلام کرد؛ ٣٦ هزار و ٥٧١ مورد ابتلا به ایدز تا ابتدای دی ماه امسال. در همان گزارش اعلام شد که ٦٠ درصد از مبتلایان از بیماری خودشان اطلاعی ندارند. آنهایی هم که اطلاع دارند، تحت درمانند. سال‌هاست که ماجرای شناسایی مبتلایان به ایدز به یکی از نگرانی‌های مسئولان این حوزه تبدیل شده، کساتی که نگران گسترش این بیماری هستند که در سال‌های اخیر، انتقال جنسی آن پررنگ شده.  باشگاه یاران مثبت یکی از همان مکان هایی است که با تشدید این نگرانی، جایی برای حمایت از این بیماران ایجاد کرده؛ جایی که بیماران مبتلا به اچ ای وی، پناه داده می شوند. 

زهرا بیات، مدیر مرکز تحقیقات ایدز کشور و مدیر باشگاه یاران مثبت است.  او ٢١‌سال سابقه کار در حوزه پژوهشی ایدز دارد و حالا سه‌سال است که مدیریت باشگاه یاران مثبت تهران را هم عهده‌دار است، به همه اینها هشت‌سال مدیریت مرکز تحقیقات ایدز را هم باید اضافه کرد. او در گفت و گو با «شهروند» از فعالیت‌های این باشگاه می گوید؛ از این‌که مبتلایان به اچ آی وی، چه کسانی هستند، چطور تشخیص داده می شوند و چه حمایتی‌هایی از آنها می شود.

  شما نزدیک به ٢٤‌سال است که با بیماران ایدز و مشکلات آنها ارتباط دارید، در این بیست و چندسال، شاهد چه تغییراتی در زمینه اطلاع رسانی، یا موارد ابتلا و علت‌های آن بوده‌اید؟

ببینید موضوعی که ما با آن مواجهیم، این است که در سال‌های اخیر موارد بیشتری از زنان مبتلا، شناسایی می‌شوند که به اعتقاد من دو دلیل دارد؛ یکی این‌که اطلاعات زنان در زمینه این بیماری درحال افزایش است، یعنی امکانات بیشتری در اختیار آنها قرار گرفته که در ارتباط با بیماری، آگاهی بیشتری به دست آورند و دیگر انگ و استیگمای این بیماری کمتر شده است، همین هم شده تا زنان، مراجعه کنند و تست بدهند. ما هم تمرکزمان روی زنان بیشتر است. ما با زنانی روبه‌رو هستیم که فکر می‌کنند به دلیل ابتلا به این بیماری، اصلا نمی‌توانند ازدواج کنند یا بچه‌دار شوند.

آنها حتی نمی‌توانند به خانواده یا همسرشان بگویند که مبتلا هستند و نه حتی توان ترغیب همسرشان با استفاده از لوازم پیشگیری دارند. الان با اقداماتی که برای زنان انجام شده، تغییرات زیادی را شاهد هستیم، آنها توانمند شده‌اند، خودشان مراجعه می‌کنند و برای پیشگیری اقدام می‌کنند. قبلا زنان حتی نمی‌توانستند به همسرشان پیشنهاد بدهند که از لوازم پیشگیری استفاده کند، ما حتی این موضوع را در روابط زناشویی هم می‌دیدیم، اما الان این نگاه تغییر کرده. قبلا مادرشدن برای این زنان آرزویی محال بود، اما الان می‌توانند به راحتی مادر شوند، زنان مبتلا، اکنون خودشان پیشنهاد می‌دهند که بروند در جامعه و اطلاع‌رسانی کنند، درحالی ‌که قبلا از انگ اچ‌آی‌وی می‌ترسیدند.

  قبلا تمرکز روی مردان بود؟

شاید تا همین سه‌سال پیش، جو باشگاه، مردانه بود، بیشتر از همه هم ما روی مردانی که اعتیاد داشتند، تمرکز می‌کردیم، به ‌هرحال باشگاه جایی است که افراد پس از این‌که تست بیماری‌شان مثبت می‌شود، می‌توانند به صورت اختیاری مراجعه و از خدمات ما استفاده کنند.

  زنان مبتلایی که مراجعه می‌کنند، بیشتر از کدام گروه هستند؟

راه انتقال، روابط‌جنسی است. ما از آنها نمی‌پرسیم که چطور مبتلا شده‌اند یا شغل‌شان چیست. راه انتقال برای ما مهم نیست، مهم این است که این فرد، می‌خواهد کیفیت زندگی‌اش را بالا ببرد. به ‌هرحال مسلم است که با گسترش روابط، موج انتقال جنسی شدیدتر شده. زنانی که مراجعه می‌کنند، از همه گروه‌ها هستند و اطلاعات‌شان محرمانه است؛ یعنی حتی ما آنها را به اسم صدا نمی‌کنیم، هرکس یک کد دارد و بدون ترس می‌تواند مراجعه کند، حتی برای آزمایش هم لازم نیست اسمش را بگوید، ما کارت شناسایی از آنها نمی‌گیریم. ما دنبال شناسایی افراد نیستیم.

  چه خدماتی دقیقا؟

ما یکسری خدمات‌درمانی و آموزشی و یکسری خدمات اجتماعی داریم. خدمات‌درمانی بیشتر در این زمینه است که مبتلایان چه تغذیه‌ای داشته باشند، از چه داروهایی باید استفاده کنند، یا به زنان مبتلا بگوییم که بیماری‌های شایع برای آنها چه چیزهایی است. خدمات مددکاری به آنها می‌دهیم و تمام تلاش‌مان این است که آنها به درمان پایبندی داشته باشند. ما حتی مداخلات روانشناسی داریم. در این باشگاه، یک روانشناس، یک روانپزشک و یک مددکار داریم، اینها با مبتلایان در ارتباطند تا آنها را قانع کنند به درمان پایبند باشند.

هدف اصلی باشگاه هم همین است، وگرنه مراکز مشاوره بیماری‌های رفتاری، سایر خدمات را به مبتلایان ارایه می‌دهند. ما در باشگاه یاران مثبت، خط تلفن موسوم به «هات لاین» داریم که افراد از ٩ صبح تا ٧ بعدازظهر می‌توانند با ما تماس بگیرند و به صورت رایگان مشاوره بگیرند. ما همه سوال‌های بیماران در ارتباط با موضوع بیماری‌های جنسی و اچ‌آی‌وی را پاسخ می‌دهیم، کسانی که تلفن را پاسخ می‌دهند، خودشان از مبتلایان به این بیماری هستند تا بتوانند راهنمایی بهتری به تماس‌گیرندگان بدهند. اینها همدردهای خوبی هستند. تمام افرادی که در باشگاه یاران مثبت فعالیت می‌کنند، کسانی هستند که آموزش دیده‌اند.

  مراکز مشاوره بیماری‌های رفتاری و باشگاه یاران مثبت، زیرنظر دانشگاه‌های علوم پزشکی هستند، این دانشگاه‌ها چقدر از فعالیت این مراکز و باشگاه‌ها حمایت می‌کنند؟

به ‌هرحال بودجه این مراکز از سوی دانشگاه‌ها تأمین می‌شود. مثلا همین باشگاه یاران مثبت بیمارستان امام خمینی(ره) زیرنظر دانشگاه علوم پزشکی تهران است و ١١‌سال از فعالیتش می‌گذرد. دکتر مینو محرز، که رئیس مرکز تحقیقات ایدز است، نخستین باشگاه را تأسیس کرد. البته قبلا بودجه آن را گلوبال فاند که یکی از سازمان‌های بهداشت جهانی است، پرداخت می‌کرد، حالا اما دیگر بودجه‌ای نمی‌دهد و این مراکز و باشگاه‌ها به‌طور کامل از سوی دانشگاه‌های علوم پزشکی تأمین می‌شوند. تمام تست‌ها به صورت رایگان انجام می‌شود، افراد برای انجام مشاوره اولیه هیچ پولی پرداخت نمی‌کنند و درصورتی که تست اچ‌آی‌وی مثبت باشد، فرد به صورت رایگان دارو می‌گیرد. به‌طورکلی این مراکز و باشگاه‌ها ایجاد شده‌اند تا از گسترش، اچ‌آی‌وی جلوگیری شود.

  ظاهرا بهزیستی هم در این زمینه فعال است.

بله. باشگاه‌های مثبت، چند مدل هستند، برخی از آنها زیر نظر دانشگاه علوم پزشکی هستند که نگاه‌شان آموزشی است، یکسری هم زیر نظر بهزیستی هستند که نگاه‌شان مددکاری، حمایتی و اجتماعی است. اینها در زمینه اشتغال‌زایی و وام هم ورود پیدا می‌کنند، اما باشگاه‌های دانشگاه‌های علوم پزشکی، تنها نگاه آموزشی دارند.

  در حال حاضر چند نفر عضو باشگاه یاران مثبت تهران هستند؟

ما ٧٦٠ مراجعه‌کننده از سراسر کشور داریم.

  چرا از سراسر کشور؟ این باشگاه‌ها در استان‌های دیگر فعال نیستند؟

هستند، اما به دلیل انگ و استیگمایی که وجود دارد، خیلی از افراد تمایلی ندارند در شهر خودشان دارو بگیرند، خیلی از شهرها کوچک هستند و ممکن است آشنایی با آن بیمار داشته باشند، به همین دلیل افراد مثلا از بندرعباس به تهران می‌آیند، دارو می‌گیرند و دوباره برمی‌گردند، تا کسی از بیماری‌شان باخبر نشود. دلیل این هم، همان انگ‌هایی است که همراه با این بیماری می‌آید.

  درحال ‌حاضر، چند باشگاه در کشور فعال است؟

٤٠باشگاه که ٢٣ باشگاه آن مربوط به دانشگاه‌های علوم پزشکی بوده و مابقی برای بهزیستی است. در این میان ١٧مرکز مشاوره هم فعال است.

  روزانه چقدر با این باشگاه تماس برقرار می‌شود؟

میزان تماس‌ها با این باشگاه کاملا وابسته به تغییراتی است که در جامعه صورت می‌گیرد. مثلا سریال پریا که پخش می‌شد، ما در یک ماه، ١١‌هزار تماس تلفنی داشتیم. هر وقت شماره تلفن ما در تلویزیون زیرنویس می‌شود، تلفن‌هایمان هم بیشتر می‌شود. زمانی هم شهرداری یک بیلبورد مرتبط با ایدز در شهر نصب کرد که بعد از آن هم افراد زیادی به مراکز مراجعه کردند. در روز جهانی ایدز هم میزان تماس‌ها بالا می‌رود.

  بیشتر افرادی که تماس می‌گیرند از چه قشری هستند؟

الان مدت‌های زیادی است افرادی که با باشگاه تماس می‌گیرند، از افراد کم‌سواد نیستند، بیشترشان تحصیلکرده هستند، ما از بین دانشجویان هم تماس‌های زیادی داریم.

  یعنی نسبت به قبل تغییر کرده؟

بله، زنان تحصیلکرده هم به تماس‌های ما اضافه شده‌اند.

  حدودا دو‌سال پیش بود که برای مدت کوتاهی، اتوبوس ایدز در نقاط مختلف تهران فعال شد و به صورت رایگان مشاوره و تست ایدز انجام می‌داد، سرنوشت این اتوبوس چه شد؟ وزارت بهداشت هیچ وقت آماری از فعالیت این اتوبوس ارایه نداد؟

ما اتوبوس اچ‌آی‌وی داریم که برای زنان آسیب‌دیده کار می‌کند. این اتوبوس با همکاری وزارت بهداشت، در پاتوق‌ها فعالیت می‌کند. اتوبوس ایدزی که پیش از این فعال بود، کاملا مربوط به وزارت بهداشت است و به صورت پایلوت در تهران اجرا شد، اطلاعاتی درباره آن نداریم.

  همان‌طور که خودتان اشاره کردید، اطلاع‌رسانی در ارتباط با ایدز یکی از اهداف باشگاه‌ها و مراکز است، الان خیلی بیشتر از گذشته، افراد در فضای مجازی فعال هستند و تمام اطلاعات‌شان را از این طریق به دست می‌آورند، شما در این زمینه اقدامی کرده‌اید؟

بله، ما باید در جامعه عمومی اطلاع‌رسانی کنیم، خط قرمز استفاده از لوازم پیشگیری در روابط جنسی باید از بین برود و به ما اجازه بدهند تا به دانش‌آموزان به‌ویژه در مقطع دبیرستان اطلاعات بدهیم، اگر ما به آنها آموزش ندهیم، اطلاعات نادرست را از جای دیگری به دست می‌آورند، به‌هرحال باید پذیرفت که این روابط وجود دارد. در همین ارتباط هم ما کانال‌های زیادی در تلگرام ایجاد کرده‌ایم، یکی از آنها کانال وزارت بهداشت با آیدی HIVSDI (کانال رسمی اطلاع‌رسانی در زمینه ایدز و بیماری‌های آمیزشی) است که آموزش‌های خوبی می‌دهد. کانال‌هایی هم برای افراد اچ‌آی‌وی مثبت ایجاد کرده‌ایم تا ارتباط‌شان با مراکز را از دست ندهند.

  چند‌ درصد از کسانی که برای مشاوره با باشگاه تماس می‌گیرند، مبتلا هستند؟

 براساس یک دیتای جهانی، از هر پنج نفری که مبتلا شده‌اند، سه‌ نفرشان اصلا احتمال این را نمی‌دانند که نتیجه آزمایش، مثبت باشد. این اتفاق برای کشور ما هم دارد اتفاق می‌افتد، یعنی کسانی که اصلا فکرش را نمی‌کردند ویروس به آنها منتقل شد، مبتلا می‌شوند.

  با توجه به افزایش روابط، توصیه شما چیست؟ این‌که همه برای تست مراجعه کنند؟

ما به افرادی که بدون پیشگیری رابطه دارند، پیشنهاد می‌کنیم حتما برای یک بار، تست ایدز بدهند. کسانی که در گروه‌های پرخطر قرار دارند، مثل همسر مردانی که زندان بوده‌اند یا کسانی که با یک شریک جنسی غیر از همسرشان بدون پیشگیری ارتباط داشته‌اند یا حتی صیغه بوده‌اند، با همسر افرادی که در مناطق پرخطر تردد می‌کنند یا به خارج از کشور رفته‌اند، یا همسران راننده‌های ترانزیت توصیه می‌کنیم که حتما تست بدهند.

  توصیه شما این است هر کسی که اچ‌آی‌وی مثبت است، بیاید و عضو باشگاه شود؟

بله، چون خدمات رایگان است و پایبندی به درمان را افزایش می‌دهد.

  باشگاه یاران مثبت به جز فعالیت‌هایی که در این باشگاه انجام می‌دهد، در چه بخش‌های دیگری هم فعالیت می‌کند؟

اطلاع‌رسانی هدف ماست، مثلا ‌سال گذشته ما دو کمپین بزرگ برای اطلاع‌رسانی داشتیم، یکی در دبیرستان‌ها و دیگری در پارک‌ها. نگاهمان ایجاد تغییر در جامعه و کم‌کردن انگ‌ها به‌ویژه برای بیماران کم‌سن‌و‌سال است.

زهرا جعفرزاده