ویروس‌هایی که برای سلامتی بدن مفید هستند

ویروس‌ها عمدتا به‌خاطر طبیعت تهاجمی و عفونت‌زای خود معروف هستند. این موضوع البته حقیقت دارد؛ زیرا بیشتر ویروس‌ها دارای ارتباط بیماری‌زایی با میزبان‌های خود هستند، یعنی موجب بیماری‌هایی از سرماخوردگی خفیف گرفته تا مشکلات جدی‌تری مانند سندرم حاد تنفسی شديد (SARS) می‌شوند.

آن‌ها با حمله به سلول میزبان و تصاحب دستگاه سلولی و آزاد کردن ذرات ویروسی جدیدی که به سلول‌های بیشتری وارد شده و موجب بیماری می‌شوند، کار می‌کنند؛ اما همه‌ی ویروس‌ها بد نیستند.

برخی ویروس‌ها می‌توانند باکتری‌ها را بکشند، درحالی‌که برخی دیگر می‌توانند علیه ویروس‌های خطرناک‌تر مبارزه کنند. بنابراین مانند باکتری‌های محافظتی (پروبیوتیک‌ها) ما ویروس محافظت‌کننده‌ی متعددی در بدن خود داریم.

فاژهای محافظت‌کننده

باکتریوفاژها (یا فاژها) ویروس‌هایی هستند که باکتری‌های خاص را تخریب و عفونی می‌کنند. آن‌ها در غشای مخاطی پوشش مجاری گوارشی، تنفسی و تولیدمثلی دیده می‌شوند. مخاط، ماده‌ی ضخیم و ژله‌مانندی است که مانعی فیزیکی دربرابر باکتری‌های مهاجم ایجاد می‌کند و از عفونی شدن سلول‌های زیرین محافظت می‌کند. 

پژوهش‌های اخیر نشان می‌دهد که فاژهای موجود در مخاط، بخشی از سیستم ایمنی طبیعی ما هستند که از بدن دربرابر باکتری‌های مهاجم حفاظت می‌کنند. فاژها درواقع سال‌ها برای درمان دیسانتری (اسهال خونی)، سپتیسمیناشی از استافیلوکوک اورئوس، عفونت‌های سالمونلا و عفونت‌های پوستی مورد استفاده قرار گرفته‌اند. منابع اولیه‌ی فاژها برای درمان شامل اجرام موجود در آب‌های محلی، خاک، هوا، فاضلاب و حتی مایعات بدن بیماران آلوده بود. ویروس‌ از این منابع جداسازی و خالص‌سازی شده و سپس برای درمان مورد استفاده قرار می‌گرفتند.

با مشاهده‌ی روند افزایشی ظهور عفونت‌های مقاوم به دارو، توجه بیشتری به سمت فاژها جلب شده است. اخیرا نوجوانی دربریتانیا درحال مرگ بود؛ اما فاژها برای درمان عفونت شدید او که به آنتی‌بیوتیک‌ها مقاوم شده بود، مورد استفاده قرار گرفتند و او نجات پیدا کرد. امروزه فاژها ازلحاظ ژنتیکی مهندسی می‌شوند. عملکرد سویه‌های جداگانه‌ی فاژها دربرابر باکتری‌های هدف مورد آزمایش قرار می‌گیرد و سویه‌های موثرتر خالص‌سازی می‌شوند.

این سویه‌ها به‌صورت استوک‌های (کوکتل) باکتریوفاژ ذخیره می‌شوند که حاوی یک یا چند سویه از فاژها بوده و می‌توانند طیف وسیعی از باکتری‌ها را مورد هدف قرار دهند، یا به‌صورت باکتریوفاژهای اختصاصی آماده می‌شوند و فقط باکتری‌های خاصی را مورد هدف قرار می‌دهند.

قبل از درمان، ذراتی از قسمت آلوده‌ی بدن بیمار جمع‌آوری می‌شود و برای شناسایی سویه‌ی باکتریایی در آزمایشگاه کشت داده می‌شود و استوک‌های فاژدرمانی روی آن آزمایش می‌شوند. درمان می‌تواند به‌طور ایمن ازطریق خوراکی، استعمال مستقیم روی زخم‌ها یا ضایعات باکتریایی یا حتی انتشار روی سطوح عفونی استفاده شود. آزمایش‌های بالینی به‌منظور بررسی امکان استعمال داخل وریدی فاژها درحال انجام است.

عفونت‌های ویروسی مفید

درگیری با عفونت‌های ویروسی در سنین کم برای توسعه‌ی مناسب سیستم ایمنی بدن ضروری است. علاوه‌بر این، سیستم ایمنی به‌طور مداوم با ویروس‌های سیستماتیکی که در مقادیر کم وارد بدن می‌شوند، تحریک می‌شود تا دربرابر دیگر عفونت‌ها مقاومت حاصل کند. برخی از ویروس‌ها که ما با آن‌ها رو‌به‌رو می‌شویم، از بدن ما دربرابر عفونت حاصل از دیگر ویروس‌های بیماری‌زا محافظت می‌کند.

برای مثال، ویروس‌های هرپس نهفته (بدون علائم) می‌توانند به سلول‌های کشنده‌ی طبیعی بدن انسان (نوع خاصی از سلول‌های سفید خون) کمک کنند تا سلول‌های سرطانی و سلول‌های آلوده با دیگر انواع ویروس‌ها را شناسایی کنند. آن‌ها سلول‌های کشنده‌ی طبیعی را با آنتی‌ژن‌ (یک ماده‌ی خارجی که موجب آغاز پاسخ ایمنی در بدن می‌شود) مجهز می‌کنند و آن‌ها را قادر می‌سازند تا سلول‌های تومور را شناسایی کنند. این‌ها تاکتیک‌های ویروس برای ماندگاری بیشتر درون بدن میزبان و رهایی از ویروس‌های رقیب است. احتمال دارد در آینده، نسخه‌های اصلاح شده‌ی ویروس‌ها بتوانند برای هدف‌گیری سلول‌های سرطانی مورد استفاده قرار گیرد.

پگی‌ویروس C یا GBV-C ویروسی است که موجب ایجاد علائم بالینی نمی‌شود. مطالعات متعددی نشان داده‌اند که بیماران مبتلا به عفونت HIV که با پگی‌ویروس C آلوده هستند، درمقایسه‌با بیمارانی که این عفونت را ندارند، به‌مدت طولانی‌تری زنده می‌مانند. ویروس یادشده، پیشرفت عفونت HIV را با مهار گیرنده‌های میزبان که برای وارد شدن ویروس به سلول نیاز است، کند می‌کند و موجب آزاد شدن اینترفرون‌ها و سیتوکین‌های شناسایی کننده‌ی ویروس می‌شود. پروتئین‌های مذکور که به‌وسیله‌ی سلول‌های سفید خون تولید می‌شوند، موجب آغاز واکنش التهاب و حذف سلول‌های عفونی یا پاتوژن‌ها می‌شوند.

در مثالی دیگر، نشان داده شد که نوروویروس‌ها از روده‌ی موش‌هایی که آنتی‌بیوتیک دریافت کرده‌اند، محافظت می‌کنند. باکتری‌های محافظ روده به‌وسیله‌ی آنتی‌بیوتیک‌ها کشته و موجب می‌شدند که موش دربرابر عفونت‌های روده‌ای حساس شود؛ اما درنبود باکتری‌های سودمند، این نوروویروس‌ها قادر بودند از میزبان خود محافظت کنند.

آینده درمان‌های ویروسی

پیشرفت فناوری به ما این امکان را داده است که درزمینه‌ی پیچیدگی‌های جوامع میکروبی که بخشی از بدن انسان هستند، دانش بیشتری کسب کنیم. اکنون ما می‌دانیم که علاوه‌بر باکتری‌های خوب، ویروس‌های مفیدی در روده، پوست و حتی خون وجود دارند. درک ما از این جزء ویروسی در مراحل ابتدایی خود است. اما این دانش دارای پتانسیل عظیمی درزمینه‌ی درک عفونت‌های ویروسی و مهم‌تر از آن، نحوه‌ی مبارزه با ویروس‌های مضر است. این دانش می‌تواند در زمینه‌ی درک تکامل انسان، بیماری‌های ژنتیکی و توسعه‌ی درمان‌های ژنی نیز کمک‌کننده باشد.