به گزارش ایسنا به نقل از ادونسد ساینس نیوز، «بیس (۲- اتیل هگزیل) فتالات» یا «DEHP»، عضوی از خانواده فتالات ها است و یکی از پرمصرف ترین روان کننده ها به شمار میرود که به انعطاف پذیری و دوام بیشتر پلاستیک کمک می کند. اگرچه DEHP در فرآیندهای تولید پلاستیک بسیار مؤثر است، اما به راحتی از موادی که در آنها گنجانده شده، شسته می شود. این ویژگی منجر به حضور گسترده آن در موارد بسیاری از جمله تجهیزات بیمارستانی، بسته بندی مواد غذایی ، گردوغبار موجود در هوا و محیط می شود.
این امر دانشمندان را بر آن داشته است تا اثرات DEHP بر سلامتی را در جمعیت هایی مانند جنین ها و کودکان در حال رشد که بیشتر آسیب پذیر هستند، ارزیابی کنند. برخی از پژوهش ها نشان داده اند که قرار گرفتن در معرض سطوح بالای DEHP امکان دارد به اثرات منفی مانند زایمان زودرس، تغییر زمان بلوغ در پسران و دختران و تاخیر در رشد ذهنی منجر شود.
پژوهشی که اخیرا در «دانشگاه سون یات سن» (SYSU) انجام شده است ، نشان می دهد که قرار گرفتن در معرض DEHP در دوران بارداری باعث نقص دستگاه تناسلی و کاهش تستوسترون در موش های نر می شود. نتایج این پژوهش نشان داد که بروز مشکلات تولید مثل در موش های نر، با قرار گرفتن در معرض سطح بالایی از DEHP مرتبط است.
«زی کیگن» (Xie Qigen) جراح اطفال و پژوهشگر ارشد این پروژه گفت: پژوهش ما اهمیت قرار گرفتن در معرض سطوح بالای DEHP پیش از تولد را در ایجاد مشکلات باروری نشان داد.
«اندرسون مارتینو آندراد» (Anderson Martino Andrade) دانشیار «دانشگاه فدرال پارانا» (UFPR) در برزیل که متخصص سم شناسی تولید مثل و فارماکولوژی است و در این پژوهش شرکت نداشت، توضیح داد: جنین ها و کودکان مطمئنا در برابر فتالات ها و سایر مواد شیمیایی مختل کننده غدد درون ریز، آسیب پذیرتر هستند. این پژوهش نشان می دهد که اثرات نامطلوب گوناگون بر تولید مثل ممکن است ادامه داشته باشند یا در مراحل بعدی زندگی ظاهر شوند.
با افزایش سن، پیری سیستمیک را تجربه می کنیم که نشان دهنده زوال بافت ها و اندام ها همراه با گذشت زمان است. در مقیاس سلولی، پیری بعنوان پیری سلولی شناخته می شود. این یک فرآیند فیزیولوژیکی است که در آن، سلول ها ظرفیت تقسیم شدن را از دست می دهند. اگرچه پیری سلولی در میان عملکردهای دیگر به عنوان مکانیسمی برای جلوگیری از تقسیم شدن سلول های آسیب دیده به روشی کنترل نشده عمل می کند و اساسا به عنوان یک مکانیسم ضد سرطان شناخته می شود، ولی هنگامی که سرعت می گیرد، به نارسایی زودهنگام اندام ها و بیماری منجر می شود.
پژوهشگران دریافتند که DEHP درجه ای از پیری را در نوعی از سلول ها به نام «سلول های لیدیگ» (Leydig cell) موش القاء می کند. این سلول ها بر تولید تستوسترون نظارت می کنند که یک هورمون اصلی مردانه است. سلول های لیدیگ پیر با قرار گرفتن در معرض عامل شیمیایی، کمتر از نیمی از تستوسترون را نسبت به سلول های سالم لیدیگ تولید می کنند. این امر به رشد ضعیف سیستم تناسلی نوزادان موش منجر می شود.
علاوه بر این، نوزادان کاهش «اپیدیدیم» (epididymis) را نشان دادند که اسپرم در آن ذخیره و بالغ می شود. این نقایص در رشد که ناشی از قرار گرفتن موش در معرض غلظت بالای DEHP هستند، به باروری موش های نر در بزرگسالی آسیب می رسانند.
کیگن خاطرنشان کرد که در این آزمایش فقط موش های نر در معرض خطر نبودند. آن ها در حال تکمیل کردن یک پژوهش موازی هستند که به گفته آنها بزودی شواهدی را ارائه خواهد کرد مبنی بر این که روان کننده بر باروری زنان نیز تأثیر می گذارد.
دوز سمی
یک عنصر مهم در سم شناسی، دوز است. یک ماده شیمیایی را میتوان مضر در نظر گرفت، اما این فقط در سطوح خاصی امکان پذیر است. یک نمونه از مواد شیمیایی، اتانول است که در نوشیدنی های الکلی وجود دارد و می تواند اثرات کوتاه مدت و بلندمدت را بر بدن داشته باشد. مصرف الکل به ویژه در حد مزمن آن می تواند به بروز مشکلات جدی سلامتی مانند آسیب کبدی، اعتیاد و افزایش خطر ابتلا به بیماری های گوناگون منجر شود. همین امر در مورد DEHP نیز صدق می کند.
شایع ترین نمونه تماس داشتن با DEHP از طریق غذا صورت می گیرد. دو پژوهش که در سال های ۲۰۲۱ و ۲۰۲۲ منتشر شدند، مقادیر کمی از چندین ماده شیمیایی نگران کننده از جمله DEHP را در نمونه های غذایی شناسایی کردند. در یکی از این پژوهش ها مشخص شد که DEHP در ۸۰ درصد از ۶۰ غذا و نوشیدنی متفاوت وجود دارد. فست فود که به شدت فرآوری، بسته بندی و جابه جا می شود، به طور ویژه در معرض روان کننده قرار می گیرد و در واقع ، ۷۰ درصد اقلام مورد بررسی مانند همبرگر، سیب زمینی (potato) سرخ شده، ناگت مرغ، بوریتو و پیتزا پنیر، حاوی DEHP با غلظت بالاتر از حد مجاز بودند.
آندراد گفت:DEHP بعنوان القاکننده اثرات ضد آندروژنیک (مسدود کردن هورمون های آندروژن) و سمیت تولید مثل در جوندگان شناخته شده است. با وجود این، مهم است که در نظر داشته باشید نتایج به دست آمده از مدل های حیوانی به راحتی به انسان منتقل نمی شوند.
به گفته این سم شناس، محدودیت اصلی پژوهش کیگن و همکارانش، استفاده کردن از دوز بالای DEHP است که کمتر به میزان قرار گرفتن افراد در معرض آن به صورت روزانه مربوط می شود. این نتایج نشان دهنده اثرات نامطلوب مقدار DEHP هستند که حدود ۱۰۰ هزار برابر بیشتر از میانگین مصرف حدود ۰.۲۵ ميلي گرم در روز برای هر نفر است.
بدین ترتیب، ما نباید انتظار داشته باشیم که اثر سمی DEHP مشاهده شده در این پژوهش، با اثر قرار گرفتن در معرض غلظت های پایین یکسان باشد. آندراد اضافه کرد: با وجود این، داده های اپیدمیولوژیک خاصی که مشاهدات غیرتجربی در جمعیت هستند، نشان می دهند بین قرار گرفتن در معرض فتالات ها از جمله DEHP و اختلال در رشد وابسته به آندروژن در پسران ارتباط وجود دارد.
این پرسش باقی می ماند که سطح قابل قبول DEHP برای قرار گرفتن در معرض آن چیست؟ آندراد گفت: اگرچه قرار گرفتن انسان در معرض DEHP و سایر فتالات ها معمولا کمتر از دوزهای ایجادکننده اثرات نامطلوب باروری در مدل های حیوانی است، اما بسیاری از پژوهش ها ، شواهدی را ارائه کرده اند که نشان می دهند این مواد شیمیایی در صورت ترکیب شدن میتوانند اثرات زیادی داشته باشند.
اتحادیه اروپا و آمریکا، استفاده کردن از چندین فتالات از جمله DEHP را در محصولات تجاری محدود کرده اند. این کار دقیقا به دلیل خطر احتمالی اثرات سمی آن ها در دوران رشد و تولید مثل است.
با وجود این، خطر قرار گرفتن در معرض جایگزین های فتالات نیز وجود دارد. آندراد افزود: اگرچه این جایگزین ها عموما نسبت به فتالات ها کمتر سمی در نظر گرفته می شوند ، اما تحقیقات سم شناسی برای اطمینان یافتن از ایمنی آنها باید ادامه یابد.
علاوه بر این، تفاوت های جغرافیایی برای مواجهه با فتالات در کشورهای در حال توسعه وجود دارد. به نظر می رسد که سرعت محدود کردن فتالات و جایگزینی آن با گزینه های ایمن تر، در این کشورها کندتر است.
چه کار باید کرد؟
وقتی از کیگن پرسیده شد که چه نوع مقرراتی باید وضع شوند، او صریح پاسخ داد. کیگن گفت: برای حفظ محیط زیست و سلامت انسان باید استفاده کردن از این روان کننده را محدود کنیم. در سطح فردی، ما باید تا حد امکان از قرار گرفتن در معرض روان کننده ها پرهیز کنیم و با استفاده از محصولاتی که فاقد DEHP هستند، به حفاظت کردن از غذا و آب بپردازیم.
از سوی دیگر، آندراد معتقد است که برای به حداقل رساندن روبرو شدن جمعیت های آسیب پذیر مانند جنین ها و کودکان باید اقدامات فردی و جمعی وجود داشته باشد.
این اقدامات شامل در پیش گرفتن عادات سبک زندگی برای کاهش استفاده کردن از پلاستیک، لوازم آرایشی و مواد غذایی فرآوری شده توسط زنان باردار و کودکان و همچنین، اقدامات دولتی برای محدود کردن یا ممنوعیت استفاده از برخی مواد شیمیایی در مواد غذایی و محصولات مصرفی هستند.
این کار به سود کل جمعیت خواهد بود، زیرا همان طور که آندراد اشاره کرد ، اگرچه جنین ها و کودکان بیشتر مستعد ابتلا به این مواد شیمیایی هستند، اما قرار گرفتن در معرض آن ها در طول زندگی میتواند خطر ناباروری و سایر مشکلات سلامتی را در جمعیت افزایش دهد.
این پژوهش در مجله «Advanced Biology» به چاپ رسید.
- 13
- 3
