علت بیماری MS و کشف نشانه‌های جدید برا توجیه آن

هنوز درمانی برای مالتیپل اسکلروزیس (MS) یافت نشده است و درمان‌های فعلی به‌طور گسترده بر کنترل نشانه‌های بیماری و به‌طور ویژه تسریع بازیابی توان بیمار پس از عودهای مکرر و کاهش شدت و دفعات بروز این عودها متمرکز هستند. پژوهشگران دانشگاه ژنو در سوییس و بیمارستان دانشگاهی ژنو، یک فاکتور متصل‌شونده به DNA به نام TOX را شناسایی کرده‌اند که احتمالا در فرآیند آغاز بیماری نقشی داشته باشد. آن‌ها دریافتند که TOX به سلول‌های ایمنی اجازه‌ی تخریب بافتی خودایمن در مغز را می‌دهد. نتایج این پژوهش که در ژورنال Immunity به انتشار رسیده است، تغییر نگرش مهمی در فهم و درمان بیماری‌های خودایمنی ایجاد می‌کند.

مالتیپل اسکلروزیس هنوز مانند گذشته هم‌چون یک راز باقی مانده است. ما می‌دانیم که فاکتورهای ریسک ژنتیکی در کنار عوامل محیطی مانند ابتلا به عفونت‌ها و استعمال دخانیات در گسترش و ایجاد بیماری نقش دارند. اما هنوز نمی‌دانیم که چرا روند بیماری در برخی افراد آغاز می‌شود و در برخی دیگر آغاز نمی‌شود.

دورون مرکلر، استاد بخش ایمونولوژی و پاتولوژی در دانشکده پزشکی و دپارتمان پاتولوژی بالینی دانشگاه ژنو، می‌گوید: ما تصمیم گرفتیم فاکتورهای عفونی را از طریق واکنش‌های ایمنی تحریک‌شده توسط پاتوژن‌های مختلف (عوامل بیماری‌زا را پاتوژن می‌نامند) بررسی کنیم. هدف از کار این بود که عنصری را که می‌تواند در حضور عفونت موجب توسعه بیماری مالتیپل اسکلروزیس شود، مشخص کنیم.

پاتوژن‌های ویروسی در مقابل پاتوژن‌های باکتریایی

پژوهشگران دانشگاه ژنو دو پاتوژن متمایز، یکی ویروسی و دیگری باکتریایی را که سبب فراخوانی پاسخ‌های سیستم ایمنی می‌شوند، انتخاب و هر کدام را به موشی سالم تزریق کردند.

نیکولاس پیج، یکی از پژوهشگران دپارتمان پاتولوژی و ایمونولوژی دانشگاه ژنو، می‌گوید:ما واکنش‌های ایمنی را که از نظر کمّی همانند واکنش‌های بیماری بودند و از طرف سلول‌های لنفوسیتی موسوم به CD8+ T ایجاد می‌شوند، مشاهده کردیم. اما تنها موشی که به پاتوژن ویروسی آلوده شده بود، دچار بیماری التهابی مغزی مشابه مالتیپل اسکلروزیس شد.

بر مبنای این یافته‌ها، دانشمندان به بررسی تفاوت بیان ژن‌ها در لنفوسیت‌های CD8+T که توسط پاتوژن‌های مختلف تحریک شده بودند، پرداختند. این کار به آن‌ها در شناسایی TOX که فاکتوری متصل‌شونده به DNA است و تنها در سلول‌های فعال‌شده توسط پاتوژن ویروسی بیان می‌شود، کمک کرد.

پیج ادامه می‌دهد:ما متوجه شدیم که محیط التهابی بیان TOX در لنفوسیت‌های T را تحت تأثیر قرار می‌دهد و این فاکتور می‌تواند در آغاز بیماری نقشی داشته باشد.

هیچ چیز مانع TOX نمی شود

متخصصین ایمنی‌‌شناسی ارتباط میان TOX و مالتیپل اسکلروزیس را از طریق مدلی تجربی و با حذف بیان این فاکتور متصل‌شونده به DNA در سلول‌های لنفوسیت CD8+T موش سالم تأیید کردند. مرکلر می‌گوید:پس از متوقف کردن بیان این فاکتور، گرچه موش را با پاتوژن ویروسی آلوده کردیم اما موش بیماری را توسعه نداد... ظرفیت مغز ما در بازسازی بافتی محدود است و به‌همین دلیل مغز از خود در برابر واکنش‌های ایمنی دفاع می‌کند؛ چرا که این واکنش‌ها به قصد نابود ساختن ویروس ممکن است سلول‌های خودی را نیز تخریب و آسیب‌های برگشت‌ناپذیری ایجاد کنند. به‌همین دلیل مغز سدهایی برای جلوگیری از عبور سلول‌های لنفوسیت T ایجاد می‌کند.

اما TOX با تغییر بیان برخی از گیرنده‌های سطح سلول‌های لنفوسیت CD8+T که مسئول دریافت پیام‌های مهاری ارسال‌شده از جانب مغز هستند، این توانایی را به سلول‌ها می‌دهد تا از سد مغز عبور کنند و به سلول‌های مغزی آسیب بزنند و از این طریق سبب طغیان بیماری می‌شود.

گامی برای درک بهتر مالتیپل اسکلروزیس

پس از این بررسی‌ها، پژوهشگران دانشگاه ژنو متوجه شدند که TOX در سلول‌های T حاضر در ضایعات مالتیپل اسکلروزیس نیز بیان می‌شود.

نیکولاس پیج اعتراف می‌کند که گرچه این یافته‌ای امیدوار کننده است، اما هنوز کار زیادی باقی مانده تا بتوان عوامل مسبب این بیماری در انسان‌ها را با قطعیت اثبات کرد. پژوهشگران دانشگاه ژنو اکنون قصد بررسی عملکردهای TOX و نقش آن در دیگر بیماری‌های خودایمنی مشابه مالتیپل اسکلروزیس را دارند.

سید محمد صادق پزشکی