درمان سرطان با تکنيک نوين راديوتراپی پيشرفته

پيشــرفتـــه‌ترين و دقيـــق‌تـــرين فنــــاوري راديوتراپي روز جهــان موســـوم به «ويمَت»  (Volumetric Modulated Arc Therapy كه به اختصار VMAT خوانده مي‌شود) به منظور درمان موفق تومورهاي سرطاني ارگان‌هاي مختلف بدن با حضور مسئولان درماني کشور در مرکز راديوآنکولوژي بيمارستان عرفان نيايش مورد بهره‌برداري رسمي قرار خواهد گرفت. اين تکنولوژي با به‌کارگيري نسل هفتم فناوري ديجيتال در شتاب‌دهنده‌هاي خطي پزشکي، قابليت تصويربرداري از تومور و بافت‌هاي پيرامون آن را هم‌زمان با پرتودرماني هدفمند و تعديل‌شده به ارمغان آورده است.

پيشرفت‌هاي علمي و تکنولوژيک، روش درماني «آرک‌تراپي با حجم تعديل‌شده يا در اصطلاح ويمَت» را ابداع و معرفي كرده است. بهره‌گيري از يک يا چند کمان پرتوی درماني تحت هدايت تصاوير سي‌تي‌اسکن به درمانگر و طراح درمان اين امکان را مي‌دهد تا وسيع‌ترين طيف از پرتوي درماني مورد نياز براي نابودي سلول‌هاي تومورال را حول محور ۳۶۰‌درجه، در کوتاه‌ترين زمان ممکن با ناچيزترين آسيب به بافت‌هاي سالم اطراف، به ناحيه سرطاني تابانده و موفقيت درماني را به حداکثر ممکن در جهان برساند.

با بهره‌گيري از جديدترين دستگاه‌هاي شتاب‌دهنده پزشکي روز دنيا، علاوه‌بر تکنيک‌هاي درماني پيشرفته DCRT3،،‌IMRT و IGRT اکنون همگام با پيشرفته‌ترين کشورهاي جهان، از روش ويمَت به‌عنوان آخرين روش درماني سرطان‌هاي سينه، پروستات، دستگاه گوارش و به‌ويژه تومورهاي سر و گردن، با موفقيت بسيار بالا در مرکز راديوآنکولوژي عرفان نيايش استفاده مي‌شود.

گفتني است ايران پس از ترکيه و امارات، سومين کشور داراي اين امکانات با فناوري بالا در خاورميانه است و اين امر موجب بي‌نيازي بيماران سرطاني از سفر به خارج از کشور و صرف هزينه‌هاي کمرشکن مي‌شود. اين روش فوق‌پيشرفته درماني امکان کنترل آنلاين نواحي تومورال و بافت‌هاي سالم و حياتي مجاور آن را در هر لحظه از درمان به وجود آورده و همچنين دقت و موفقيت درمان را هنگام تابش متمرکز پرتو، به طرز چشمگيري افزايش داده است.

راه‌اندازي و تجهيز اين بخش درماني براي درمان هم‌وطنان با موفقيت انجام شده و قرار است بعد از ماه مبارك رمضان با حضور مسئولان درماني کشور و رئيس سازمان انرژي اتمي به طور رسمي اعلام عمومي شود. با اين ديدگاه و مقدمه به سراغ دکتر «ميراحمد موسوي‌زاده»، متخصص راديوتراپي و آنکولوژي و عضو هيئت علمي دانشگاه علوم پزشکي شهيد بهشتي رفتيم و درباره به‌روزترين تکنيک درمان تومورهاي سرطاني با کمترين آسيب به بافت‌هاي سالم به گفت‌وگو نشستيم که در ادامه از نظرتان مي‌گذرد.

  آقاي دکتر به‌عنوان نخستين سؤال بفرمایيد كه راديوتراپي چيست و در مركز راديوآنكولوژي عرفان از كدام دستگاه‌ها و تكنيك‌هاي راديوتراپي  استفاده مي‌شود؟

پرتودرماني يا در اصطلاح راديوتراپي، نوعي درمان اختصاصی سرطان است که در آن از پرتوهاي پرانرژي با دوز بالا برای ازبين‌بردن سلول‌هاي سرطاني و جلوگيري از گسترش آنها، با کمترين آسيب به بافت‌هاي سالم و با هدف بيشترين تخريب سلول‌هاي سرطاني استفاده مي‌شود. مرکز راديوآنکولوژي عرفان از حدود يک سال پيش فعاليت خود را در بيمارستان عرفان نيايش آغاز کرد. در اين مركز از دو دستگاه کاملا پيشرفته شتاب‌دهنده خطي پزشکي به منظور انجام تمامي تکنيک‌هاي درماني نوين دنيا بهره گرفته مي‌شود. لازم به ذكر است که تکنيک خاص درماني آي‌ام‌آرتي (IMRT) يا پرتودرماني با شدت مدوله‌شده، در حدود ۱۵ سال پيش در کشورهاي پيشرفته به دنياي پرتودرماني وارد شد که نقطه عطفي در درمان تومورهاي سرطاني بوده است.

  با توجه به پيشرفت علم پزشکي در ايران، آيا روش ديگري با عارضه کمتر از پرتودرمـــاني آي‌ام‌آرتي وجود دارد؟ تفاوت اين روش با روش‌هاي ديگر در چيست و چه مزايايي براي بيمار دارد؟

بله، روش درماني ديگری به نام «ويمَت» وجود دارد که پيشرفته‌ترين نوع درمان سرطان است. در اين تکنيک بيشترين ميزان پرتوي درماني به ناحيه تومور با دوز حداکثري اعمال شده و بافت‌هاي اطراف، حداقل آسيب را دريافت مي‌کنند. بيماراني که با اين روش تحت پرتودرماني (راديوتراپي) قرار مي‌گيرند، بهترين نوع درمان را دريافت مي‌کنند، زيرا دستگاه‌هاي شتاب‌دهنده خطي پزشکي پيش از اين فناوري و تجهيزات سخت‌افزاري و نرم‌افزاري آن، با درجات مختلف به بافت‌هاي مجاور تومور آسيب مي‌زدند.

اين در حالي است که پيشرفته‌ترين و دقيق‌ترين فناوري راديوتراپي روز جهان موسوم به ويمَت سبب مي‌شود سلول‌هاي بافت‌هاي سالم مجاور تومور تا حدود قابل‌توجهي از پرتوهاي درماني تابش‌شده به ناحيه تومورال محافظت شوند. براي اين منظور در نسل هفتم شتاب‌دهنده‌هاي ديجيتال، ابزار و نرم‌افزارهاي لازم براي اندازه‌گيري دوز و ميزان پرتوي درماني به دستگاه شتاب‌دهنده خطي پزشکي اضافه شده تا با عملکرد بسيار دقيق از آسيب به سلول‌هاي سالم و غيرسرطاني و بروز مشکلات جديد براي بيمار جلوگيري ‌شود. ويژگي ديگر اين تکنيک بسيار پيشرفته، نحوه تابش و امکان تعيين ميزان مناسب شدت پرتوي درماني است. با اين فناوري پيشرفته نيازي به جراحي و برداشتن تومور و پذيرش عوارض جانبي آن نيست، بنابراين مي‌توان تومور را با بيشترين نتيجه مثبت از بين برد.

  پيشرفت تکنولوژي در عرصه آي‌تي چه تأثيري در درمان بهتر و کم‌عارضه‌تر داشته است؟

در کشورهاي پيشرفته، راديوتراپي به صورت سه‌بُعدي انجام مي‌شود. به این منظور سلول‌هاي بدخيم با روش‌هاي تصويربرداري مشخص مي‌شوند. با استفاده از سيستم‌هاي کامپيوتري طراحي درمان پيشرفته، پرتوي درماني از قسمت‌هاي مختلف به طور مشخص و محاسبه‌شده به تومور رسيده و بافت‌هاي سالم اطراف کمترين آسيب را مي‌بينند. با اينکه در کشورهاي پيشرفته ۲۵ سال است که از اين تکنيک درماني بهره‌گيري مي‌شود، اما متأسفانه در کشورمان دو، سه سالي است که از برخي روش‌هاي درمان سه‌بُعدي استفاده مي‌شود. ويژگي مهم آي‌ام‌آرتي در اين است که مي‌توان تومورها و بافت سالم اطراف آن را به وسيله يک‌سري دستگاه‌هاي تصويربرداري مثل سي‌تي‌اسکن، ام‌آرآي يا پت‌‌اسکن به صورت دقيق‌تر مشخص كرد. خوشبختانه پيشرفت‌هاي تصويربرداري پزشکي ما را به درمان ايده‌آل رسانده است.

  سرطان‌هايي که در اولويت درمان با اين روش هستند، کدامند؟

سرطان پروستات، تومورهاي سر و گردن، ريه و دستگاه گوارش که شامل لوزالمعده، معده، مري و ... می‌شود. اين روش درماني در سرطان پروستات مورد استفاده فراواني دارد؛ با تکنيک آي‌ام‌آرتي مي‌توانيم پرتوي درماني با دوز بالا (در حد هشت هزار سانتي‌گري) را به پروستات اعمال کنيم، درحالي‌که در روش‌هاي قبلي مقدار دوز پرتوي درماني بيشتر از شش‌هزار تا شش‌هزارو ۵۰۰ سانتي‌گري نمي‌شد. بنابراين در تکنيک آي‌ام‌آرتي هنگامي که پروستات با اين دوز بالا درمان مي‌شود، بافت‌هاي اطراف آن- که مثانه و روده هستند- آسيب نمي‌بينند.

در حقيقت با روش آي‌ام‌آرتي مي‌توان سرطان پروستات را تا ۹۰ درصد کنترل و درمان کرد. در ناحيه تومورهاي بدخيم سر و گردن روش آي‌ام‌آرتي کاربرد زيادي دارد؛ بافت‌هاي سالم و حساس به پرتوي فراواني در اين نواحي وجود دارند که اگر دوز پرتوي درماني بيشتري حين راديوتراپي با روش‌هاي قديمي به آنها برسد، صدمات جبران‌ناپذيري داشته و امکان درمان را سلب مي‌کند. سرطان لوزالمعده بسيار سريع پيشرفت مي‌کند و کشنده است.

به دليل قرارگرفتن لوزالمعده در داخل احشا و مجاورت بافت‌هاي روده و کبد و... پرتودرماني اين ناحيه بسيار حساس است؛ به‌عنوان‌مثال ميزان تحمل بافت‌هاي روده نسبت به پرتوي درماني حدود پنج‌ هزار سانتي‌‌گري است، درحالي‌که تومور ناحيه لوزالمعده را بايد با شش هزار سانتي‌گري از بين ببريم. بنابراين به‌ناچار پرتوي درماني از لابه‌لاي بافت سالم روده‌ها عبور کرده و به ناحيه تومورال پانکراس مي‌رسد که اين عيب در روش آي‌ام‌آرتي مرتفع شده است.

  برخي افراد اين نوع راديوتراپي را «نقطه‌زن» تعريف مي‌کنند. آيا اين تعريف صحيح است؟

راديوتراپي نقطه‌زن تعبير اشتباهي است. با بهترين تکنيک‌هاي درمان هم نمي‌توان تعبير به نقطه‌زن کرد، زيرا مجبور به تاباندن پرتو و درمان در حجم بوده و پرتوي درماني بايد از قسمت‌هاي مختلف بدن به بيمار اعمال شود. بنابراين نمي‌توانيم پرتوي درماني را همانند موشک شليک کنيم. اين تعبير نقطه‌زن باعث ايجاد ديدگاه غلط در بيماران نسبت به اين نوع درمان مي‌شود.

  با توجه به اينکه در اين روش درمان، ورودي پرتوي درماني افزايش يافته و شدت نيز تغيير مي‌کند، نحوه پرتودرماني به چه شکل است؟

در روش ويمَت به‌جاي اينکه پرتوي درماني مانند تکنيک آي‌ام‌آرتي از هفت، هشت يا ۹ ناحيه انجام شود، سيستم پرتودهي به صورت چرخشي انجام شده و دستگاه دور بيمار چرخيده و پرتوي درماني مورد نياز را حول محور ۳۶۰ درجه يا به شکل کمان از خود ساطع مي‌کند. به‌این‌ترتيب تجويز پرتو به بيمار از نواحي نقاط بيشتري انجام مي‌شود. بنابراين با اين روش مي‌توان ناحيه درماني را از ۳۶۰ نقطه پرتودهي کرد تا بافت‌هاي غيرتومورال و سالم آسيب کمتري ببينند. همچنين براي اين امر مي‌توان چرخش‌هاي کمتري، مانند ۹۰ درجه نيز اعمال كرد.

  کدام کشورها از اين تکنيک در درمان سرطان استفاده مي‌کنند؟ آيا هزينه درمان در داخل و خارج متفاوت است؟ تعداد جلسات درمان چگونه است؟

در منطقه هم‌اکنون در کشورهاي ترکيه و امارات از اين روش استفاده مي‌شود و هزينه‌ها هم تا قبل از نوسانات قيمت ارز تفاوتي نداشت. تعداد جلسات درمان بنابر نوع سرطان و نوع بافت، همچنين ناحيه تومورال و بافت‌هاي حساس اطراف آن از ۱۰ تا ۴۰ جلسه متغير خواهد بود؛ البته به بيمار نيز بستگي دارد. با شرايط موجود، حمايت بيمه‌هاي پايه و تکميلي تا حد زيادي دسترسي همگان را به اين تکنيک نوين تسهيل مي‌کند. ما اميدواريم با گسترش اين‌گونه خدمات، بيماران فراواني را در مسير موفق درمان قرار دهيم.

رضا حسينمردي