اولین درمان موفقیت‌‌آمیز ویروس HIV مخفی با روش ایمونوتراپی

در اولین تلاش موفقیت‌‌آمیز برای درمان اچ آی وی، دانشمندانی از کالج تحصیلات تکمیلی دانشگاه پیتسبورگ واقع در پنسیلوانیای آمریکا، دیروز گزارشی را در EBioMedicine منتشر کردند که خبر از توسعه‌‌ی یک روش کاملا مبتنی‌‌بر ایمونوتراپی می‌‌دهد که نه‌‌تنها ویروس اچ‌‌آی‌‌وی را از محل اختفای خود خارج می‌‌کند؛ بلکه آن را از بین می‌‌برد. جالب اینکه کلید اصلی این سازوکار در سلول‌های ایمنی خاصی نهفته است که برای تشخیص یک ویروس کاملا متفاوت طراحی شده بودند.

این کشف در آزمایشگاهی صورت گرفته که از سلول‌‌های افراد مبتلا‌‌به اچ‌‌آی‌‌وی برای آزمایش استفاده می‌‌کرده و هنوز در آزمایش‌های بالینی تست نشده است، اما امید زیادی می‌‌رود نهایتا روش یادشده منجر به تولید واکسنی شود که می‌‌تواند با مهار ویروس در افراد مبتلا‌‌به اچ‌‌آی‌‌وی، نیاز این بیماران را به مصرف روزانه‌‌ی دارو مرتفع کند.

رابی میلیارد، استادیار بیماری‌های عفونی و میکروبیولوژی در مرکز سلامت عمومی پیت و پژوهشگر ارشد این مطالعه می‌گوید:

بسیاری از دانشمندان در تلاش‌‌اند تا به یک درمان برای ویروس اچ آی وی دست یابند و بیشتر آن‌‌ها حول مفهوم «بیرون بنداز و بکش» شکل گرفته‌‌اند؛ یعنی روش‌هایی که ویروس را از محل اختفای خود بیرون انداخته و سپس می‌‌کشد. تاکنون چندین روش امیدوارکننده برای کشتن ویروس کشف شده اما جام مقدس این فرایند در شناسایی سلول‌‌هایی است که ویروس اچ‌‌آی‌‌وی را درخود پنهان کرده‌‌اند تا دریابیم ویروس را باید از کجا خارج کنیم.

روش درمان ضدرتروویروسی (ART) معمولا عفونت‌های HIVرا به‌‌گونه‌‌ای کنترل می‌کند که ویروس در خون تقریبا غیرقابل‌تشخیص شده و نمی‌تواند به‌‌راحتی افراد دیگر را آلوده کند. اما اگر فردی با اچ‌‌آی‌‌وی مثبت مصرف روزانه‌‌ی داروهای خود را (که با عوارض جانبی بی‌‌شماری نیز همراه است) متوقف کند، ویروس می‌تواند در بازگشتی شدید، به بیماریایدز تبدیل شود. دلیل چنین اتفاقی آن است که وقتی فرد تحت درمان ART قرار می‌‌گیرد، ویروس وارد مرحله‌‌ی پنهان و غیرفعال خواهد شد که طی آن، خودش را در DNA سلول‌های ایمنی خاصی به‌نام «سلول‌های T-helper» پنهان می‌‌کند و در کمین فرصت مناسب برای بازگشت خواهد ماند.

میلیارد و همکارانش تصمیم گرفتند روی یک ویروس متفاوت تمرکز کنند که آن‌‌هم پنهان می‌‌شود و بیش از نیمی از افراد بالغ (به‌‌همراه ۹۵ درصد افراد مبتلابه اچ‌‌آی‌‌وی) را آلوده می‌کند. این ویروس با نام Cytomegalovirus) CMV) شناخته می‌‌شود و می‌‌تواند باعث عفونت‌های چشمی و بیماری‌های جدی دیگری در مبتلایان شود؛ بااین‌حال، این ویروس معمولا توسط یک سیستم ایمنی سالم تحت کنترل درمی‌‌آید.

چارلز رینالدو، استاد و رئیس دپارتمان بیماری‌های عفونی و میکروبیولوژی مرکز بهداشت عمومی پیت می‌‌گوید:

سیستم ایمنی بدن زمان زیادی را صرف تحت کنترل درآوردن ویروس CMV می‌‌کند. در برخی از افراد، درمیان هر ۵ سلول T تنها یکی از آن‌‌ها به این ویروس واکنش نشان می‌‌دهد. این قضیه ما را به فکر فرو برد که شاید آن سلول‌هایی که به مبارزه با CMV اختصاص دارند، بخش بزرگی از منابع آلوده‌‌به اچ‌‌آی‌‌وی پنهان را تشکیل می‌دهند. لذا ما روش درمان ضدرتروویروسی خود را به‌‌گونه‌‌ای برنامه‌ریزی کردیم تا نه‌‌تنها اچ‌‌آی‌‌وی را هدف قرار دهد، بلکه همچنین سلول‌های T مختص‌‌به ویروس CMV را نیز فعال کند.

برای انجام این آزمایش، گروه به مقادیر زیادی خون از افرادی نیاز داشت که ویروس اچ‌‌آی‌‌وی در آن‌‌ها به‌‌روش ART تحت کنترل درآمده باشد. بنابراین حدود ۲۴ نفر از اعضای مرکز مطالعات ایدز در پیتزبورگ (MACS) در این مطالعه شرکت کردند. گفتنی است مطالعات این مرکز روی تاریخچه‌‌ی درمان‌‌های موفق و ناموفق مردانی اختصاص دارد که به‌‌علت رفتارهای جنسی پرخطر به ویروس اچ‌‌آی‌‌وی یا بیماری ایدز مبتلا شده بودند.

جان کریستوف، نویسنده‌‌ی اصلی و نامزد عنوان دکترا در مرکز بهداشت عمومی پیت می‌‌گوید:

حضور شرکت‌‌کنندگان داوطلب از مرکز MACS در موفقیت این مطالعه نقشی حیاتی داشت. شما باید مقادیر زیادی خون از افراد تحت درمان ART در اختیار داشته باشید تا بتوانید آن‌‌دسته از سلول‌های T را که آلوده به HIV پنهان هستند، پیدا کنید. جمعیت این سلول‌‌ها می‌تواند به‌‌اندازه‌‌ی یکی درمیان هر ۱۰ میلیون سلول باشد. بنابراین مردان داوطلب برای مدتی حدود چهار ساعت به ماشینی وصل می‌شدند که خون آن‌ها را پردازش می‌کرد و طی این پژوهش نیز چندین بار به آزمایشگاه مراجعه کردند تا نمونه‌های بیشتری بدهند.

کریستوف علاوه‌‌بر سلول‌های T، سلول‌های ایمنی دیگری به‌‌نام سلول‌های دندیریتیک را نیز ایزوله کرد را که بنابر اظهارات میلیارد نقش فرمانده خط دفاعی را در سیستم ایمنی بدن به‌‌عهده دارند:

آن‌ها نقش توپ‌‌گردانی را دارند و روش بازی را دیکته می‌‌کنند. آنان به دیگر سلول‌های ایمنی می‌گویند که به کجا بروند و با چه مبارزه کنند.

سلول‌های مهندسی‌شده موسوم‌به MDC1 توانستند ویروس HIV را از محل اختفای خود در سلول بیرون کشیده و بدون نیازبه هر داروی دیگری آن را نابود کنند

سلول‌های دندیریتیک در روش درمانی ایمونوتراپی سرطان‌‌ها نقش کلیدی دارند و میلیارد نیز قبلا در یک گروه پژوهشی دیگر باهدف درمان سرطان پوست روی نوع روش‌‌های درمانی کار کرده بود. همچنین سلول‌‌های دندیریتیک رایج در تحریک سیستم ایمنی بدن برای کشتن ویروس اچ‌‌آی‌‌وی نیز مورد استفاده گرفته بودند. بااین‌‌حال، آن‌ها قبلا هرگز برای شناسایی و بیرون انداختن ویروس اچ‌‌آی‌‌وی پنهان در بدن به‌‌کار گرفته نشده بودند. در این مطالعه، گروه اقدام‌‌به مهندسی‌‌کردن سلول‌‌هایی بانام مستعار MDC1 در آزمایشگاه کردند که می‌‌توانست آن‌‌دسته از سلول‌‌های CMV را که تصور می‌‌رفت ویروس اچ‌‌آی‌‌وی در آن‌‌ها پنهان شده است، شناسایی و فعال‌‌سازی کنند.

وقتی‌‌که این سلول‌‌های MDC1 برای کمک به سلول‌های T حاوی HIV پنهان افزوده شدند، آن‌‌طور که انتظار می‌‌رفت توانستند به اختفای ویروس پایان دهند و پس از آن نوبت به آزمونی بزرگ رسید. میلیارد این‌‌گونه می‌‌گوید:

بدون نیازبه هرگونه دارو یا درمان دیگری، سلول‌‌های MDC1 توانستند سلول‌های T قاتل را برای ازبین‌بردن سلول‌های آلوده به‌‌خدمت بگیرند. ما تنها با MDC1 توانستیم هم ویروس را آشکار کرده و هم از بین ببریم. این روش درواقع حکم یک چاقوی سوئیسی را در روش‌‌های ایمونوتراپی دارد. بنابر دانش فعلی ما، این اولین مطالعه‌ای است که با برنامه‌‌ریزی سلول‌‌های دندیریتیک مختص‌‌به CMV توانسته ویروس را آشکارسازی کند و نهایتا آن را ازبین ببرد.

هم‌‌اکنون، گروه در حال تلاش برای کسب بودجه است تا بتواند آزمایش‌‌های بالینی این سلول‌‌های MDC1 را روی انسان پیاده‌‌سازی کند.

روزبه خانجانی