درباره پدیده «اختلال اندوخته سازی» و کسانی که مجموعه‌های عجیب جمع‌آوری می‌کنند

حتما شما هم تا کنون ضرب‌المثل «هر چیز که خوار آید، یک روز به کار آید» را به ویژه از زبان بزرگ ترها زیاد شنیده‌اید.ضرب‌المثلی که خیلی اوقات توجیهی می‌شود برای نگه داشتن وسایل و اشیایی که نمی‌دانیم به چه دردی خواهند خورد اما بعضی‌ها به طرز عجیبی حرص جمع‌آوری‌شان را دارند. آقای میم، پیرمرد حدود هشتاد ساله‌ محله ما بود که سال‌ها تنها زندگی کرد و مدتی پیش از دنیا رفت. چند روز پیش وقتی اقوامش تصمیم گرفتند وسایل خانه پیرمرد را جابه جا کنند با تعداد زیادی وسایل پلاستیکی کهنه و فرسوده مواجه شدند که در خانه جمع‌آوری شده بودند. وسایلی که از آفتابه‌های پلاستیکی تا زنبیل‌های قدیمی و گالن‌های پلاستیکی بین‌شان پیدا می‌شد. کلکسیون عجیبی بود.

کلکسیون عجیبی که احتمالا آقای میم در همه این چندین سال تنهایی خودش جمع‌آوری کرده بود و کمتر کسی ازشان خبر داشت. قطعا یکی از اولین سوال‌هایی که برای ما ایجاد شد این بود که این وسایل کهنه به چه کار پیرمرد می‌آمدند؟ اصلا دلیل منطقی این کار چه بود؟ اما چه کسی غیر از خود پیرمرد پاسخ این سوالات را می‌دانست؟

راستش پس از این قضیه تصمیم گرفتم درباره این پدیده بیشتر جست وجو و تحقیق کنم که به نتایج جالبی هم رسیدم. حتی به توضیحات علمی جذابی در این باره برخورد کردم و پی بردم تعداد افرادی که از این کارهای عجیب و غریب می‌کنند در جهان خیلی هم کم نیست. در علم از این پدیده با اصطلاح «Hoarding Disorder»  یاد می‌کنند که معادل فارسی آن را «اختلال اندوخته‌سازی» یا «اختلال احتکار» می‌توانیم بنامیم. البته ما این جا بهتر است از عنوان اول استفاده کنیم چون دومی ذهن‌ها را به سمت موضوع حساس احتکار می‌برد که این روزها بحثش داغ است و قطعا آن یکی نه یک اختلال و بیماری که یک جرم غیراخلاقی است. حال آن که فردی که مبتلا به «اختلال اندوخته‌سازی» است صرفا دارای یک عادت متفاوت است یا در نهایت بیماری مبتلا به یک اختلال روانی است که ضرر گسترده‌ای به جامعه نمی‌زند. امروز در این پرونده سعی می‌کنیم بیشتر با «اختلال اندوخته‌سازی» آشنا شویم و نمونه‌های جالبی از آن در جهان را با هم مرور کنیم، با ما همراه باشید.

۸  نفر از عجیب‌ترین اندوخته‌سازان جهان

باربارا هارتسفیلد

جمع‌آوری صندلی‌های کوچک

خانم هارتسفیلد به مدت ۱۰ سال بزرگ ترین سرگرمی‌ آخر هفته‌هایش جمع‌آوری صندلی‌های فسقلی و بند انگشتی بوده است. حالا او مجموعه‌ای بی‌نظیر از ۳۰۰۰ صندلی کوچک و نقلی دارد. صندلی‌هایی درون بطری، صندلی‌هایی ویژه قفس پرندگان، صندلی‌هایی جالب ساخته شده از چوب خلال دندان و گیره لباس. این مجموعه این روزها به شکل موزه‌ای در ایالت جورجیای آمریکا قابل بازدید است.

نانسی هافمن

جمع‌آوری کاور چتر

احتمالا آقای هافمن، ساکن ایالت مین آمریکا، تنها گردآورنده کاور چتر روی زمین باشد و همین موضوع جذابیت و منحصر به فرد بودن مجموعه او را دو چندان می‌کند. این مجموعه در سال ۲۰۱۲ در حالی که ۷۳۰ کاور چتر در آن نگهداری می‌شد به عنوان بزرگ ترین کلکسیون کاور چتر در کتاب رکوردهای گینس ثبت شد و امروزه به شکل موزه‌ای تماشایی برای گردشگران قابل بازدید است، ضمنا آقای نانسی با اجرای قطعه موسیقی «بگذار لبخند، چتر زندگی‌ات باشد» که با آکاردئون می‌نوازد از بازدیدکنندگان موزه‌اش استقبال می‌کند.

هری اسپرل

اسباب و وسایل همبرگری

احتمالا خیلی از شما هم به همبرگر علاقه مند باشید اما هیچ گاه به جمع‌آوری وسایل تهیه کردن همبرگر نیندیشیده‌اید. هری اسپرل، ساکن ایالت فلوریدا، ۲۶ سال از عمرش را صرف جمع‌آوری دست کم ۳۷۲۴ وسیله مربوط به همبرگر کرده است به حدی که اکنون به «هری همبرگر» معروف شده است. خودش می‌گوید: جمع‌آوری این وسایل از نیت او برای ایجاد یک همبرگرفروشی سیار آغاز شده است. او هم اکنون صاحب رکورد گینس بزرگ ترین مجموعه وسایل مربوط به همبرگر است، مجموعه‌ای که در آن از تشک آبی همبرگری تا همبرگری شبیه به موتورسیکلت هارلی دیویدسون پیدا می‌شود.

پاول لوک

شیشه شیر

پاول لوک شیرفروش انگلیسی چندی پیش مجبور شد تا موزه ای برای کلکسیون عجیب اش بسازد. این مرد ۳۳ ساله از روزی که کارش را آغاز کرده است، شیشه های شیر را جمع آوری می کند و حالا ۱۰ هزار شیشه مختلف دارد. برخی از شیشه های او عتیقه هستند و روی آن ها تاریخ سال ۱۸۹۰ ثبت شده است. او هنوز هم به دنبال گسترش دادن موزه خود است و دست از جمع آوری شیشه های شیر برنداشته است.‌

 بری چپل

آدامس‌های جویده شده

آقای چپل مردی است که اعتیاد عجیبی به سیگار داشت اما برای آن که بتواند خانواده اش را حفظ کند تصمیم گرفت تا از آدامس های نیکوتین دار استفاده کند. او همیشه از این آدامس ها استفاده می کرد ولی نمی دانست با باقی مانده آن ها چه کند از این رو تصمیم گرفت تا آدامس های جویده شده را جمع کند و بزرگ ترین توپ آدامسی دنیا را بسازد همچنین می تواند در طول این مسیر سیگار را نیز ترک کند. این روزها این مرد با استفاده از ۹۵ هزار آدامس جویده شده توپی درست کرده است که ۸۰ کیلوگرم وزن دارد. او به عنوان بزرگ ترین کلکسیون دار آدامس های جویده شده شناخته می شود.

مانفرد روتستین

پشت خاران

در بین کلکسیون‌داران از همه صنفی می‌توان پیدا کرد. نمونه‌اش آقای «مانفرد روتستین» پزشک متخصص پوست اهل ایالت کارولینای شمالی است که در کلینیک خود بزرگ‌ترین مجموعه پشت‌خاران جهان را گردآوری کرده است. او در کلکسیون خود بیش از ۸۰۰ وسیله خاراندن پشت را از پشت‌خار جنس پای تمساح گرفته تا استخوان بوفالو و همچنین سه مدل الکتریکی متعلق به اوایل دهه‌ ۱۹۰۰ را نگهداری می‌کند.

رینر ویشرت

تابلوهای «مزاحم نشوید»

قاعدتا همه ما به برداشتن یادگاری از مکان‌هایی که سفر می‌کنیم علاقه مندیم اما بعید می‌دانم تا کنون به ذهن هیچ کدام از ما رسیده باشد تابلوهای «مزاحم نشوید» هتل‌ها را برای خودمان جمع‌آوری کنیم. رینر ویشرت، دوست دارد تابلو‌های «مزاحم نشوید»‌ را از هتل‌های محل اقامت‌اش جمع کند و با خود به خانه‌اش در آلمان ببرد. اکنون او دست کم ۱۱،۵۷۰ تابلوی «مزاحم نشوید» دارد که از هتل‌ها، کشتی‌های مسافرتی و هواپیماهایی ۱۸۸ کشور جهان جمع‌آوری کرده است. یک جفت از ارزشمندترین اقلام این کلکسیون مربوط به علامتی است که از دهکده‌ المپیک ۱۹۳۶ در برلین و علامت ۱۰۶ ساله‌‌ای از هتل جنرال براک در کانادا به یادگار مانده است.

دیوید مورگان

مخروط ترافیکی

تصور کنید با داشتن ۵۰۰ مخروط ترافیکی می‌توان چه بلبشویی به پا کرد. البته خوشبختانه، دیوید مورگان، ساکن انگلستان، از کلکسیون‌اش با اهداف خبیثانه استفاده نمی‌کند. علاقه وی به جمع‌آوری مخروط ترافیکی از وقتی شروع شد که در کارخانه‌ پلاستیک آکسفورد، بزرگ‌ترین تولید کننده مخروط ترافیکی جهان‌، کار می‌کرد. در ۱۹۸۶، یکی از تولید کننده‌های رقیب شرکت پلاستیک آکسفورد ادعا کرد این شرکت یکی از طرح‌هایش را کپی کرده است، بنابراین مورگان شروع به تحقیق کرد که ثابت کند طرح مذکور، طرح جدیدی نبوده است.

روان شناسان درباره «اختلال اندوخته‌سازی» چه می‌گویند؟

طبق تعریف روان شناسان، «اختلال اندوخته‌سازی» مشکلی دایمی در دست‌ کشیدن از دارایی‌ها، فارغ از ارزش واقعی آن‌هاست تا جایی که وسایل جمع‌آوری‌شده فرد، فضای زندگی‌اش را اشغال می‌کند و امور روزانه‌ او و اطرافیانش را مختل می‌سازد. اندوخته‌سازان معمولا با انرژی زیادی به جمع ‌کردن وسایل از ارزان‌فروشی‌ها می‌پردازند. به‌ گفتۀ انجمن روان‌شناسی آمریکا وسایل اندوخته ‌شده اغلب شامل روزنامه، مجله، لباس، کیف، عروسک، کتاب و نامه‌های قدیمی است؛ البته گاهی اسکناس و چک هم در میان‌شان پیدا می‌شود .البته در بین این افراد خلاقیت‌های زیادی هم دیده می‌شود و گاهی وسایلی را جمع‌آوری می‌کنند که تصورش را هم نمی‌شود کرد.

بنا بر مطالعات کارشناسان، اندوخته‌سازی گاهی از کودکی آغاز می‌شود اما اندوخته‌سازها معمولا زمانی توجه دیگران را جلب می‌کنند که پا به سن می‌گذارند. البته که طبیعی است افراد مسن تفریحات و کارهای کمتری برای مشغول شدن دارند و بیشتر ترغیب می‌شوند مگس‌کش‌هایی مختلفی با دوازده رنگ متفاوت داشته باشند!

اما انگیزه این افراد می‌تواند خیلی متفاوت باشد. بعضی‌شان فکر می‌کنند چیزهایی که جمع‌آوری می‌کنند خیلی ارزشمند هستند در حالی که واقعا این طور نیست. برخی از این افراد این خو و عادت را از اطرافیان خود یاد گرفته‌اند. در واقع اختلال اندوخته‌سازی هم می‌تواند اکتسابی باشد و هم وراثتی. برخی از این افراد به چیزهایی که جمع‌آوری می‌کنند وابستگی‌های عجیب و غریب دارند و به گفته خودشان با هر کدام از آن اشیا خاطره‌های به یاد ماندنی و شیرین دارند. اما دسته‌ای دیگر به ویژه سالمندانی که در گذشته قحطی‌ها و کمبودهایی را تجربه کرده‌اند یا از پدر و مادرشان شنیده‌اند هم فکر می‌کنند این اشیا یک روز مبادایی به کارشان خواهد آمد، البته روز مبادایی که معمولا هرگز فرا نمی‌رسد!

اما در نهایت این عادت به هر علتی هم که باشد، نتیجه در پایان یکسان خواهد بود و آن هم این است که خانه این افراد پر از اشیایی می‌شود که خانه را اشغال کرده‌‌اند و احتمالا یکی از پیامدهای خانوادگی آن هم این است که اعضای خانواده به دلیل وجود این خنزرپنزرها اذیت می‌شوند یا در مقابل دیگران خجالت‌زده می‌شوند و حتی مهمانی کمتر برگزار می‌کنند.

در سال ۲۰۱۰، فراست و همکارش، گِیل استِکتی، در کتاب خود «آشغال؛ اندوخته‌سازیِ وسواسی و معنای چیزها» مدعی شدند که بین ۶ تا ۱۵ ‌میلیون آمریکایی به اندوخته‌سازیِ بیمارگونه می‌پرداختند.  مطالعات نشان می‌دهد این پدیده در افراد ۵۵ تا ۹۴ ساله سه برابر کسانی است که در گروه سنی ۳۴ تا ۴۴ سال قرار دارند و البته هیچ کدام از تحقیقات به طور مشخص اثبات نکرده‌اند که آمار این اختلال در مردان بیشتر است یا زنان.

همچنین نیمی از کسانی که با این اختلال درگیر هستند قبلا دست کم یکی از اعضای خانواده‌شان به این اختلال مبتلا بوده است. ناتوانی در تصمیم‌گیری یکی از ویژگی‌های برجسته افراد دچار اختلال اندوخته‌سازی است و البته بیشترشان اظهار می‌کنند که پس از اتفاقی استرس‌زا و تاثیرگذار این کار را شروع کردند اتفاقی مثل مرگ یکی از عزیزان، جنگ یا حادثه‌ای برای خود شخص.

درمان هایی برای «اختلال اندوخته‌سازی»

درمان دارویی/ مطالعات نشان داده است تنها یک سوم افراد مبتلا به اختلال اندوخته‌سازی به دارودرمانی واکنش مثبت نشان می‌دهند. گفتنی است برای دارودرمانی از داروهای ضدافسردگی استفاده می‌شود. داروهایی همچون کلومیپرامین، فلووکسامین، سرترالین و ... که هر کدام برای درمان اختلالات وسواسی و رفتاری استفاده می‌شوند.

درمان بر اساس روان درمانی/ بسیاری از روان شناسان معتقدند که بهترین روش برای روان‌درمانی اختلال اندوخته‌سازی، درمان شناختی رفتاری است که بر قرار دادن فرد در معرض محرک‌ها و ممانعت از پاسخ تمرکز دارد.بسیاری از افراد مبتلا، به این نوع از درمان پاسخ مثبت داده‌اند. روش دیگر درمان این است که به این افراد می‌آموزند چگونه درباره مایملک خود فکر و درباره آن تمرکز کنند و درباره آن تصمیم بگیرند. ضمنا گروه‌ درمانی یکی از روش‌هایی است که برای بهبود این افراد استفاده می‌شود.

منابع: سایت باشگاه خبرنگاران جوان- سایت ترجمان- سایت اویمیز- سایت دانش نامه روان شناسی مردمی- مجله کسب و کار بازده – سایت Atchuup.com -  کتاب آسیب‌شناسی روانی بر اساس DSM-5

محمدعلی محمدپور